بررسی نگاره بته جقه در هنرهای سنتی منطقه کرمان

واضح آرشیو وب فارسی:سیمرغ: ایرانیان قدیم به ویژه اهالی سیستان درخت گز را بسیار دوست داشته اند وگاهی تا حد پرستش به آن احترام می‌گذاشتند. در داستانهای شاهنامه آمده است که رستم از چوب درخت گز... چکیده:هنر در کلی ترین تعریفش در فرهنگ ایرانی و اسلامی ‌روشی است برای معنا بخشیدن به ماده و ترئین تنها راه برای رها شدن ماده از سنگینی دنیوی است، نقوش در هنر ایرانی تنها جنبه تزئینی ندارند بلکه نماینده معانی و مفاهیم فرهنگی هستند که هنر را به عنوان زبان خود بر گزیده اندو نمادین بودن نقوش بی تردید یکی از پیچیده ترین و متنوع ترین نماد گرایی‌های بشری را شامل می‌شود.بته جقه به عنوان یکی از نقوش گیاهی و از عناصر تزئینی متداول و کاربردی در هنرهای سنتی که به صورتی فراگیر مورد استفاده هنرمندان قرار گرفته، نگاره ای است متوازن و متعادل با هماهنگی موجود در میان اجزاء درونی و ترکیب بیرونی اش که در طی زمان و گذر جغرافیایی‌اش از میان فرهنگهای مختلف همیشه راه تکامل و زیبایی را طی کرده و در این گذر در منطقه ای به نام کرمان مانده و متکامل شده. این آرایه تزئینی نمادی از اندیشه و هنر سنتی است که گروهی از نشانه شناسان آن را نمادی از سرو یا درخت زندگی می‌دانند که با حفظ هویت خود و در اثر خلاقیت و خرد ورزی هنرمند از طبیعت اولیه اش فاصله گرفته و به شکل‌ها و گونه‌های متفاوت به صورت تجریدی و انتزاعی در هنرهای مختلفی چون شال بافی، پته دوزی، قالیبافی، کاشیکاری، مسگری، معماری و…. در منطقه کرمان بازتاب دارد.در این مقاله سعی شده ضمن بررسی نگاره بته جقه و قدمت آن در هنر منطقه کرمان به جنبه‌های خرد ورزانه و خلاقانه هنرمندان در استفاده از این نقش در هنرهای سنتی منطقه کرمان پرداخته شود.این مقاله جستجویی است برای یافتن این سئوال که چرا بته جقه اصلی ترین نگاره مورد استفاده در هنرهای سنتی و معماری منطقه کرمان است؟از رایج ترین نقوش نمادین ایران نگاره ای است که آن را بته می‌نامیم. این نقش که پیشینه‌ی آن تا به روزگاران دور گذشته می‌رسد و رد پایش در تمامی ‌هنر ایران از جمله قالی، تذهیب، مینیاتور، تزئینات معماری، سفال و … دیده می‌شود در مسیر تطور خود موجبات ابهام بسیاری شده و بدین‌گونه مفسران را به تاویل‌های جالب و گاه عجیب واداشته است.گروهی این نقش را شبیه درخت سرو همان درخت همیشه سبزی که صفت آزادی وآزادگی را به آن نسبت داده اند دانسته و گروهی بته را برگرفته از درخت گز، که از جهاتی شبیه به درخت سرو است و از درختان گرمسیری که هم در کویر و هم در کناره رودخانه‌ها رشد می‌کند می‌دانند. ایرانیان قدیم به ویژه اهالی سیستان درخت گز را بسیار دوست داشته اند و گاهی تا حد پرستش به آن احترام می‌گذاشتند. در داستانهای شاهنامه آمده است که رستم از چوب درخت گز تیری برای نابودی اسفندیار ساخت و یا در جای دیگر رستم با خوردن میوه درخت گز شفا یافته است.اما عده ای از پژوهشگران بته جقه را تغییر تدریجی و تاریخی همان درخت زندگی دانسته اند. یکی از مهمترین نقوش تدریجی و نمادین که به علت طول عمر، زیبایی و سودمندیش مقدس شمرده می‌شود.مونیک دوبکر در رمزهای زنده جان می‌گوید: «درخت در کهن‌ترین تصویرش بنا به توصیفی که از آن در اساطیر اولیه شده، درخت غول پیکریست که رمز کیهان و آفرینش آن است. این درخت ستون و رکن کیهان است و زمین را به آسمان می‌پیوندد و وسیله دست یافتن به طاق آسمان و دیدار خدایان و گفتگو با آن است.»۱ در بسیاری از تزئینات به جا مانده از دوره ساسانی به خصوص ظروف سیمین، منسوجات و نقش برجسته‌ها، درخت زندگی در میان دو حیوان یا دو پرنده به صورت رخ به رخ طرح شده است. علاوه بر حیوانات طبیعی مثل اردک یا غزال اغلب این درخت در میان دو جانور افسانه ای و ترکیبی چون اسفنکس، گاو بالدار، شیردال قرار دارد که از درخت و میوه اش محافظت می‌کنند.«برای چیدن و برخورداری از میوه آن که رمز اکسیر وطول عمر است باید با این دو محافظ جنگید که در صورت پیروزی می‌توان نامیرا و جاویدان شد.»۲«ممکن است این تصویرگری ساسانی از تصویر درخت مقدس آشوریان ناشی شده باشد که در دو سوی آن تصاویر افراد قرار داشت که از آن محافظت می‌کرد.»۳ در فرهنگ ایرانی از تقدس درخت خصوصا درخت سرو بسیار گفته شده، زیبا پسندی و علاقه ایرانیان باستان به درخت به آنجا کشیده شد که پیامبرش سروی از بهشت به ارمغان آورده و در کاشمر کاشت، درتاریخ زرتشتیان ماجرای درخت سرو کاشمر از جایگاه والایی برخوردار است.در تاریخ بیهقی آمده: «زرتشت دو شاخه سرو از بهشت آورد یکی را در فریومد و دیگری را درکاشمر کاشت و هر دو ببالید و تنومند گشت خاصیت درخت فریومد آن بود که هر پادشاه را که چشم بر آن می‌افتاد در آن سال نکبت می‌رسید و عمرها این تجربه را مکرر کرده بودند و سرانجام در سال ۵۳۷ شاه خوارزمشاه بفرمود تا آن را بسوختند. سرو کاشمر سرشتی مینوی داشت تا آنجا تناور شد که بنا بر روایات در سایه آن بیش از ده هزار گوسفند آرام می‌گرفتند و وقتی گوسفند و آدمی‌ نبود وحوش و سباع در سایه آن می‌آسودند و مرغان بی شماری بر شاخه‌های آن ماوا داشتند. سرو کاشمر تا سالیان دراز برجا بود تا اینکه در سال ۴۲۷ هجری در مجلس متوکل عباسی از آن سخن به میان آمد، خواست تا آن را ببیند به طاهر بن عبدالله عامل خویش در خراسان فرمان داد که آنرا قطع کند و بر اشتران به پیش او بفرستند.یاران طاهر و مردمان او را از این کار بیم دادند اما طاهر نپذیرفت چون نجاران برای قطع آن حاضر آمدند مردمان آن روستا اموال بسیار گرد کردند که به طاهر بدهند تا از قطع این درخت چشم بپوشد اما طاهر با امر خلیفه مخالفت نکرد.چون درخت را بینداختند، زمین آن حدود بلرزید و به کاریزها و بناها خلل وارد آمد . انواع و اصناف مرغان چندان بر گرد آن به پرواز درآمدند که آسمان پوشیده گشت و به انواع الحان زاری می‌کردند.چون درخت که بر هزارو سیصد شتر نهاده بودند به یک منزلی مقر خلیفه رسید، غلامان ترک شب هنگام او را پاره پاره کردند وبه دیدار درخت نایل نیامد.»۴ اما در گذر شکل سرو به بوته نیز قول‌های فراوانی موجود است آرتور پوپ در کتاب شاهکارهای هنر ایران اشاره می‌کند: «مزدک در راه آزادی و شکست نظام طبقاتی زمان خود (ساسانیان) گام بزرگی برداشت و او نیز همچون سرو آزاده بود و آزادی را می‌پرستید و چه زیبا بود که در این زمان پیروانش برای بزرگداشت و به یاد ماندن نام بزرگ و عقاید عمیقش سرو را که دربین ایرانیان باستان بسیار مقدس و قابل توجه و علامت آزادی، پایداری و مقاومت بود به حالت خمیده و سوگوار نقش کردند و بدینوسیله بدان شدند تا راه مزدک همچنان پایدار بماند و حق خود را به مزدک ادا نمایند و همین مسئله به مرور زمان پایه‌های بته جقه را در ایران پدید آورد.»۵عده ای نیز معتقدند که بته جقه شکل سروی است که سر آن بر اثر وزش باد خم شده است. اما در معنای نمادین این نگاره نظرات دیگری نیز مطرح است، گروهی آنرا مظهر شعله آتش آتشکده‌های زرتشتی، گروهی تمثیل بادام یا گلابی و یا مشت بسته و عده ای آنرا به میوه درخت کاج، نخل، بادام و میوه صنوبر، زهدان مادر و برگ تشبیه کردند. اما بررسی این نگاره بر روی بسیاری از آثار به جا مانده می‌تواند این نظر را نیز تقویت کند که بته جقه نگاره ای است مستقل و تجریدی که در کنار درخت و سایر نگاره‌ها در هنرهای ایرانی حضور داشته است.کهن‌ترین نقش بته در تزئینات پوشش چرمی ‌قمقمه‌هایی دیده می‌شود که از مقبره‌های سکایی در پازیریک سیبری از قرن پنجم ق.م بدست آمده است. وجود این نقش در حجاری‌های ستون سنگی مسجدی در بلخ، بر قوری سفالین ری و بشقاب سفالین کاشان به ترتیب متعلق به قرن‌های چهارم، پنجم و ششم نشانه سابقه‌ی دیرین این نگاره است. همچنین هم شکلی این نگاره با نماد چینی یین و یانگ (yin & yang) (ژاپنی یو yo این in) قابل بررسی است.شکل گیری اسلیمی ‌بر اساس بته جقه نیز موضوعی است که تاکنون چندان مورد توجه قرار نگرفته است. بته جقه در کرمانبسیاری از هنرشناسان کرمان را محل تکامل انواع بته جقه دانسته اند، شناسایی بیش از هفتاد نوع از این نگاره و قرارگیری آن در هنرهای مختلفی چون شال بافی، پته دوزی، قالی بافی، مسگری، کاشی کاری، جلدسازی و … خود گواه این مدعاست.اما چرا بته جقه نماد هنر کرمان است و نسبت به سایر عناصر تزئینی بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است؟به عقیده نگارنده عوامل زیر باعث شده که نگاره بته جقه به عنوان نگاره اصلی تزئینات در هنر کرمان شناخته شود: الف – آئین زرتشتی:منطقه کرمان از معدود مناطق ایران است که هنوز تعداد قابل توجه ای از پیروان آئین زرتشتی را در خود جای داده، در تاریخ از مقاومت مردم این خطه در مقابل حمله اعراب سخن رفته، اعتقاد زرتشتیان به سرو به عنوان درختی که سمبل اهورا مزداست و به علت همیشه سبز بودنش نشان جاودانگی تلقی می‌شود باعث گردیده که این نگاره به عنوان نقش اصلی در سوزن دوزی‌های زنان زرتشتی جای داشته باشد، در کنار سرو بته جقه نیز یکی از فرمهای اصلی تزئینات آنها محسوب می‌شود. در تاریخ زتشتیان به سوگواری زنان برای مردان زرتشتی که به خاطر مقاومت در برابر ارتش اسلام کشته شده‌اند اشاره شده است.جمشید سروشیان در این زمینه معتقد است: «پس از حمله اعراب به ایران در منطقه کرمان گروهی از مردان زرتشتی در برابر ارتش اسلام کشته شده اند، عزاداری در دین زرتشت آنطور که مسلمانان می‌شناسند مفهوم ندارد و از جانب دیگر عزاداری بر کشتگان مخالف اسلام ممنوعیت داشت، به همین دلیل زنان زرتشتی مبادرت به کندن سوراخ‌هایی در بین خانه‌ها می‌کردند و در مواقع معلوم گرد یکدیگر جمع شده و برجوانان خویش به عنوان مادران پسر و شوهر از دست داده می‌گریستند. در نهایت بعد از مدتها یعنی حدود اوایل دوره سلجوقی مبادرت به این امر کردند که سیاووش را به سرو مثال بزنند وبه این وسیله بر فرزندان و شوهران خویش عزاداری بکنند. سرو شکسته یا خمیده ای که به نام بته جقه بر سوزن دوزی‌های آنان یافت می‌شود اشاره ای است به اندوه زنان زرتشتی به نحوی که اندوه خویش را در هنرشان بکار گرفته‌اند.»۶‌ بدون شک یکی از علت‌های ماندگاری، تنوع و ابداعات جدید در نگاره بته جقه در کرمان را می‌توان به پیروان اقلیت زرتشتی خصوصا زنان آنها نسبت داد و امروزه بخشی از جایگاه تاریخ و هنر پته کرمان را زنان زرتشتی به دوش می‌کشند. سوزندوزی که نگاره بته جقه در انواع مختلف به زیبایی تمام در آن به کار می‌رود در ابتدا کار زنان زرتشتی بوده و بوسیه آنها ترویج شده، همچنین آمده که بافت و تجارت شالهای اولیه کرمان و یزد در دوران صفویه در انحصار و خاص زرتشتیان بوده و از آن فقط برای دوخت شلوارهای گبری که نوعی تن پوش مخصوص مجالس جشن و سرور و بویژه مراسم عروسی بوده استفاده می‌کردند و گاهی نیز نوعی از آن را که راه راه است و به محرمات شهرت دارد بعنوان شال کمر به کار می‌بردند.با توجه به مدارک موجود می‌توان اقلیت زرتشتی در ناحیه کرمان را که هم هنرمندان سخت کوشی بوده و هم تجار قابلی بخشی از ابداع کنندگان گونه‌های مختلف بته جقه و حافظان آن دانست. ب – صنایع هنری با عناصر تزئینی مشترک:در تاریخ هنر کرمان همواره چهار صنعت شالبافی، پته دوزی، قالیبافی و مسگری نام و آوازه دارد، و در نگاهی گذرا به هنرها ی مردم قدیم کرمان به حضور پر رنگ نگاره بته جقه در همه آنها پی می‌بریم. لازم به ذکر است که در فرهنگ مردم کرمان داشتن و نگهداشتن هریک یا همه دست ساخته‌های ذکر شده به نوعی سرمایه یک خانواده محسوب می‌شود. بسیاری از خانواده‌ها علاوه بر استفاده از آنها، تعدادی از آنها را برای روزهای سخت و یا حل مشکلات مالی نگهدای می‌کردند همچنین بودن آنها در جهیزیه دختران جوان امری لازم بود.تاریخ بس دراز هنر صنایع شالبافی، پته دوزی، قالیبافی و مسگری ارائه هرگونه نظر را مبنی براینکه نگاره بته جقه در ابتدا در کدامیک از هنرهای فوق استفاده شده و به دیگر هنرها راه یافته را سخت و دشوار می‌کند. در نوشته‌های تاریخی از نگاره بته جقه امروزی بعنوان نگاره ای که زیور کلاه امیران بوده یاد می‌شود. در پایان دهه سوم سده‌ی نهم هجری است که در مجلس مینیاتور مقدمه‌ی شاهنامه بایسنغری (۸۲۹ ه . ق) اثر میر مصور دستار کلاه دو تن از امیران مزین بدان است و در نیمه‌های سده‌ی دهم نقشمایه‌ی بته‌ای منزلتی ویژه و جایگاهی برتر پیدا می‌کند و به عنوان علامت شاهی و فرمانروایی زیور کلاه دستار گونه‌ی شاهان و شاهزادگان می‌گردد. در زمان صفویه بته جقه نقشمایه لباس شاهان و بزرگان می‌گردد لباسی که به آن ترمه می‌گویند و در کرمان و یزد بافته می‌شود. شاه لباسی از جنس ترمه را در زمان سال نو برای حکام ایالات و ولایات می‌فرستاده که به آن خلعت می‌گفتند. زنان دربار نیز از ترمه‌های نیم تنه استفاده می‌کردند.بته جقه در ترمه‌ها (شال‌ها) معمولا جدا از هم یا کنار هم به صورت در هم یا منظم و در ردیف اریب و یک طرفه نقش می‌شود و بین بته را با نقش شکوفه می‌آراستند.با افول شالبافی، بته جقه نقش اصلی در پته دوزی و قالیبافی می‌گردد و در واقع نخستین طراحان قالی کرمان طرح‌های خود را از شالهای کرمانی اقتباس کردند. احتمال دارد اکثر قالیها توسط افرادی طراحی شده باشند که قبلا در کار طراحی شالهای زیبا بودند. رونق قالیبافی کرمان در دوره قاجار و پهلوی اول نیز به متنوع شدن بته جقه کمک می‌کند. طراحان قالی که قالیهای بافته شده از طرح آنها به هر گوشه جهان رفته تنوعی بی نظیر از رنگ و نقش را با بهرگیری از نگاره بته جقه می‌آفرینند که حاصلش زیباترین طرحهای بته جقه ای می‌شود که متعلق به کرمان است.هنر مسگری نیز در فرازو نشیبهای تاریخی‌اش بته جقه را به عنوان یکی از عناصر اصلی تزئین بر می‌گزیند و هنرمند مسگر این نگاره را به زیبایی تمام بر روی ظروف حک می‌کند.رونق هنرهای فوق شاید برای پدید آورنده گان آنها این ذهنیت را ایجاد می‌کند که بته جقه نگاره ای است خوش یمن که هم دست شاخته‌شان را بی نظیر می‌کند و هم کسب و کارشان را رونق می‌بخشد.ج – خردورزی و خلاقیت هنرمندان:ماندگاری و تنوع نقوش بته جقه در خطه کرمان بدون شک محصول اندیشه و خلاقیت پدیدآورندگان آن است. بته در کرمان به گونه‌های مختلفی شکل می‌گیرد و آثار مختلفی با این نگاره با حفظ هویت بته بودن تزئین می‌گردد.بته جقه برگی، بته قبادخانی، بته تاکی، بته قهر و آشتی، بته مادر و بچه، بته شاخ گوزنی، بته گل فرنگ، بته شکسته، بته بادامی‌و …. نمونه‌هایی است از آنچه که طراح کرمانی با خرد ورزی و خلاقیت خود آنرا به وجود آورده است اما در این تنوع اصولی از قبیل تعادل و توازن، ریتم و وحدت شکل توسط هنرمند پی ریزی و در طراحی و نقش پردازی رعایت می‌شد که در نهایت زیبایی را به بار می‌آورد. بررسی کیفیت بصری دست ساخته‌های هنرمندان از قبیل، شال، پته، قالی و مس نشان می‌دهد که هنرمند طراح در عین پایبندی به طبیعت اولیه بته جقه طالب تغییر، پویایی و نوع آوری آن بوده است. آنچه ارزش و کشش آثار هنری را دوچندان می‌کند اصل زیبایی است . «هنر اسلامی ‌نیز به زیبایی اهتمام ویژه ای دارد زیرا از میان همه صفات الهی که در این جهان متجلی شده بیش از همه یادآور هستی مطلق است.»۷ در بررسی این نگاره در آثار هنری کرمان رعایت سه اصل زیبایی شناختی ملموس است. تعادل و توازن موجود در آثار حسی از آرامش را به وجود می‌آورد که در پی آن احساس رهایی ایجاد می‌شود. تکرار منظم نگاره بته جقه نیز باعث ایجاد رابطه ای ‌هارمونیک میان اجزا و عناصر شده و حس حرکت را به وجود می‌آورد. «ریتم‌ها بیان ذکر گونه ای دارند که در کاربرد‌های گونانون علاوه بر آنکه با قدرت بی مانندی طراحی شده اند با موضوع کاربرد نیز هماهنگی پیدا کرده اند و بطور بسیار مطبوعی ذکر زیر نگاه و چشم بیننده مترنم می‌شود و وی را به فضایی دلکش برده و جاذبه غریبی در او ایجاد می‌کند.»۸وحدت شکل نیز ساختار بصری دست ساخته‌ها را از بی ثباتی و تزلزل حفظ می‌کند. «برای هنرمند مسلمان در راس همه مسائل توحیدی وحدت مطرح است و می‌خواهد در اثر هنری خویش آنرا متجلی سازد پس مسئله وحدت را جزء اصول اساسی هنر خویش قرار می‌دهد.»۹در کنار تمامی‌ موارد بالا استقبال مخاطبین و سفارش دهنده گان را نیز نباید از نظر دور دانست. شهرتی که دست ساخته‌های کرمان با نگاره بته جقه در سراسر دنیا از آن برخوردار بوده خود باعث خلاقیت و خرد ورزی هنرمندان در آفرینش آثاری در حد اعجاز شده است. نتیجه گیری:بته جقه نگاره منحصر به فردی که از منظر زیباشناختی توانایی همنشینی با نقوش اسلیمی‌، خطایی و هندسی را داشته و تفسیر‌های جالبی چون الهام گرفته از درخت سرو یا شعله آتش و… را به همراه دارد. به عقیده نگارنده نقشی است مستقل و دارای تاریخ بس دراز (نقش شده بر قمقمه چرمینی که به همراه قالی پازیریک متعلق به قرن ۵ پیش از میلاد یافت شده است)، این نگاره امروزه از رایج ترین نقوش نمادین هنر ایران است که خطه کرمان در ماندگاری و تنوع بخشیدن به آن نقش غیرقابل انکاری دارد. به عقیده نگارنده وجود سه عامل آئین و اقلیت زرتشتی، رونق و حضور هنرهای شال بافی، پته دوزی، قالی بافی و مسگری و خردورزی و خلاقیت طراحان و پدید آورندگان آثار هنری توانسته این نگاره را در منطقه کرمان خاص و متفاوت نماید. تنوع طرحهای بته جقه در هنرهای منطقه کرمان آنچنان زیاد است که با حذف آنها از روی آثار هنری این منطقه دیگر اثری از هنرها و هنرمندان آن باقی نمی‌ماند.پانوشتها:۱ – مونیک دو بکور / رمزهای زنده جان۲ – میرچیا الیاده / مقدمه ای بر فلسفه تاریخ / ص ۱۳۳ – جمیز‌هال / رقیه بهزادی / فرهنگ نگاره ای نمادها / ص ۲۸۷۴ – علی بن زید بیهقی / تصحیح بهمنیار / تاریخ بیهقی / ص ۲۸۵ – آرتور اپهام پوپ / شاهکارهای هنر ایران۶ – جمشید سروشیان / مصاحبه / ۱۳۷۵۷ – تیتوس بوکهارت / مسعود رجب نیا / هنر اسلامی‌/ ص ۱۶۸ – مرتضی ممیز / هنرمند رابط انسان با زیبایی‌ها زندگی و طبیعت / کتاب ماه هنر / ش ۹۰ – ۸۹ / ص ۱۲۹ – حسن حبیبی / هنر اسلامی‌/ مجموعه مقالات اولین همایش هنر اسلامی‌/ ص ۲۲

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سیمرغ]

[مشاهده در: www.seemorgh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 4494]

اضافه شدن مطلب/حذف مطلب

صفحات پیشنهادی

بررسی نگاره بته جقه در هنرهای سنتی منطقه کرمان
در این مقاله سعی شده ضمن بررسی نگاره بته جقه و قدمت آن در هنر منطقه کرمان به جنبههای خرد ورزانه و خلاقانه هنرمندان در استفاده از این نقش در هنرهای سنتی ...

شیخ الاسلامی: گران شدن نفت مشکل تورم را حل نمی کند
بررسی نگاره بته جقه در هنرهای سنتی منطقه کرمان · مرزى براى حافظ نیست · اهواز ميزبان اسكيت بازان كشورشد · 2 ميليارد و 800 ميليون دلار غرامت قربانيان سوء ...

گوناگون

چگونه از خرابی شین برق‌رسان جلوگیری کنیم؟

راهنمای خرید بهترین دستگاه تصفیه هوا خانگی برای کاهش اثر آ...

معرفی شرکت نورگستر بسحق: پیشرو در صنعت روشنایی خودرو

تأثیرات پنهان آب سخت بر شبکه‌های آبرسانی و تجهیزات تصفیه آ...

مقایسه عملکرد جرثقیل سقفی و جرثقیل بازویی در محیط‌های کاری

مزایای آستر مدول الیاف سرامیکی یا زد بلوک

پیش بینی قیمت ارزهای دیجیتال در سال 2025

معرفی کلید و پریز مدرن و قاب هالوژن فلزی جدید با طراحی شیک...

اسپرت کردن خودرو

چطور عمر دستگاه آیکاس خود را افزایش دهیم؟ ۵ نکته که باید ب...

بهترین دوربین کانن برای مبتدی‌ها