آب، دغدغه هزاره سوم‌

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: آب، دغدغه هزاره سوم‌

سرويس اقتصادي: از هر زاويه و ديدگاهي كه به آب نگاه كنيم اين ماده مهم و حياتي محسوب مي‌شود.

با توجه به بروز پديده خشكسالي و تغييرات آب و هوايي، برنامه‌ريزي در مورد آب هر روز پيچيده‌تر مي‌شود.

كشورهاي توسعه يافته با درك شرايط حساس، مديريت بر منابع آبي را از سمت عرضه به تقاضا و مصرف تغيير جهت داده‌اند.

آمارها حكايت از آن دارد از مجموع آبهاي موجود در سطح جهان تنها يك درصد آن قابل استفاده بشر است. به هر ميزان كه جلوتر مي‌رويم آمارها و ترسيم شرايط از حساسيت بيشتري برخوردار مي‌شود.

برهمين اساس تا سال 2025 جمعيت كره زمين به 8 ميليارد نفر مي‌رسد كه از اين ميزان 8/1 ميليارد نفر در كم‌آبي مطلق قرار مي‌گيرند.

آمارها همگي تاكيد دارند كه دوسوم جمعيت جهان در 15 سال آينده در استرس آبي قرار مي‌گيرند همچنين 3 هزار و 800 نفر كودك به علت عدم دسترسي به آب سالم در روز مي‌ميرند. همانگونه كه علم، اقتصاد را مديريت و هدايت منابع نامحدود در برابر نيازهاي نامحدود مي‌داند، در بحث نيز اولويت بر اتخاذ تدابير عاقلانه و عالمانه در جهت مديريت بر تقاضاي نامحدود است.

با در نظر گرفتن شرايط فعلي و آينده نزديك جهان بشر چاره‌اي جز اين ندارد كه مصرف و تقاضاي خود را كنترل كند.

ايران نيز كه تجربه كم‌آبي و خشكسالي را طي ساليان متمادي داشته و آينده‌اي نه‌چندان روشن در انتظارش است ضرورتا بايد تغيير مديريت بر منابع آبي را در دستور كار قرار دهد.

با توجه به پيشرفت‌ها و اقدامات ايران در زمينه ساخت سد و اعلام اينكه پرونده سدسازي در كشور تا 10 سال آينده بسته مي‌شود و مهار تمام آبهاي موجود در كشور تا آن زمان صورت مي‌گيرد، مديريت تقاضا ديگر يك اقدام تشريفاتي و تجملاتي نيست.

داود ملايي، مديرعامل شركت آب و فاضلاب استان تهران معتقد است؛ مساله كم‌آبي در سطح جهان كانون مذاكرات و بحث‌هاي كارشناسي و علمي است و مساله كم‌آبي در ايران قابل لمس است بر همين اساس با اقدامات مديريتي كه بتوان از اين شرايط به سلامت عبور كرد بايد در دستور كار مديريت آب كشور قرار گيرد.

وي استان تهران را به دليل اينكه بدون الگوي توسعه توافق شده گسترش يافته و جمعيت آن هر روز گسترش مي‌يابد يكي از اولويت‌هاي مديريت منابع آب كشور مي‌داند.

رسول زرگر، معاون وزير نيرو در امور آب و آبفا نيز معتقد است؛ تحولات و تغيير رويكردهايي كه در طول 3 دهه گذشته در ارتباط با مقوله آب در جهان صورت پذيرفته، قابل مقايسه با تمام تحولات تاريخي آن نيست.

زماني آب را تنها يك كالاي اقتصادي تلقي مي‌كردند اما امروزه مقوله‌اي اقتصادي، سياسي، امنيتي بوده و حتي جايگاه ژئوپلتيك پيدا كرده است.

زرگر تصريح مي‌كند؛ زماني با شاخص‌هايي همچون ميزان آب تجديدپذير، سرانه مصرف، مرحله بحران يا تنش آبي استفاده مي‌شد، اما امروزه شاخص مطرح مي‌شود كه جامع‌تر و كاملتر از همه آنها است.

معاون وزير نيرو مي‌گويد؛ زماني كمبود آب در مناطقي مشكل تعداد محدودي از مردم دنيا بود، اما امروزه تا دو دهه آينده دغدغه دو نفر از 3 نفر مردم كره زمين خواهد شد.

تمام اين موارد حاكي از آن است كه پاردايم آب تغيير يافته و تامين و اولويت بخشي به مديريت تقاضا به عنوان محور اصلي مديريت آب كشورهاي جهان قرار گرفته است.

زرگر ادامه مي‌دهد؛ رويكرد به مقوله آب در دنيا رويكردي نوپا، پويا و علمي شده است و در ايران نيز اين رويكرد جايگزين روش‌هاي سنتي و قبلي شده است.

معاون وزير نيرو در امور آب و آبفا آمارهاي نگران‌كننده‌اي از وضعيت آب در سطح جهان مي‌دهد و خاطرنشان مي‌كند؛ در آغازين سال‌هاي هزاره سوم مصرف آب در جهان به 5 هزار كيلومتر مكعب رسيده است كه 70 درصد آن در بخش كشاورزي، 22 درصد در بخش صنعت و 8 درصد در شرب و محيط زيست مصرف مي‌شود و در مقابل ساليانه حدود 450 كيلومتر مكعب فاضلاب به منابع آبي دنيا تخليه مي‌شود كه براي قابل استفاده كردن آن نياز به 6 هزار كيلومتر مكعب آب داريم. به هر ميزان كه جلوتر برويم، شرايط پيچيده و ناامن‌تر مي‌شود و براي غلبه بر آن تنها بايد مديريت عالمانه را در دستور كار قرار داد.

ايران با توجه به اينكه در منطقه نيمه خشك و خشك جهان واقع شده، از ديرباز با كمبود مفرط آب مواجه بوده و عدم تناسب زماني و مكاني بارش‌ها هم مزيد بر علت شده است.

زرگر معتقد است؛ شرايط و ويژگي‌هاي كشور طبيعي است اما آنچه كه بايد به صورت جدي مورد توجه قرار گيرد، سازگاري و مديريت اين شرايط است.

آمارها حكايت از آن دارد ميزان مصرف آب شرب در بخش‌هاي روستايي و شهري كشور در سال 1342 معادل 57 صدم ميليارد مترمكعب بوده كه اين رقم در سال 57 به حدود 9/1 ميليارد مترمكعب رسيد. ميزان مصرف آب در سال‌هاي 75 و 85 به ترتيب به 5/4 و 8/5 ميليارد مترمكعب رسيد.

پيش‌بيني‌ها حاكي است كه ميزان مصرف آب شرب تا سال 1400 با يك رشد 4/6 درصدي به حدود 8/7 ميليارد مترمكعب برسد.

شرايط در استان تهران تا حدودي پيچيده‌تر است.

زرگر اعلام مي‌كند كه در استان تهران با جمعيت شهري معادل 5/11 ميليون نفر 4/1 ميليارد مترمكعب آب در طول يكسال مصرف مي‌شود.

سرانه آب تجديد‌پذير در اين استان به 210 مترمكعب در سال رسيده كه كمترين ميزان در كل كشور است.

تراكم غيرقابل تصور جمعيت، ورود فاضلاب‌ها به پيكره‌هاي آبي، سرانه مصرف 2 برابر ميزان استاندارد طراحي شده و هدر رفت قابل توجه در شبكه‌هاي با قدمت طولاني از جمله چالش‌هايي است كه موجب شده است شرايط استان تهران از لحاظ آب ويژه و خاص باشد.

زرگر تاكيد مي‌كند كه امكان ورود منابع آب جديد به استان تهران‌‌‌‌وجود ندارد بلكه بايد با برنامه‌ريزي با همين منابع موجود و محدود پاسخگوي نياز مصرف‌كنندگان بود.

وي راه‌حل اين مشكل را نيز ارائه مي‌كند و مي‌گويد؛ بايد منابع آب كشاورزي به شرب اختصاص داده شود و پساب استاندارد شرب را جايگزين آب موردنياز بخش كشاورزي كرد.

در بخش صنعت نيز ضمن كاهش مصرف از طريق جايگزيني سيستم‌هاي جديد، بازچرخاني بايد مبنا قرار گيرد.

ناگفته نماند، سال آبي جاري طبق گفته مسئولان وزارت نيرو طي چهار دهه گذشته جزو كم‌آب‌ترين سال‌ها بوده؛ به طوري كه حجم بارش‌ها به كمتر از نصف متوسط بارش سالانه كاهش يافته و حجم آب ورودي به مخازن سدها نيز با 60درصد كاهش مواجه بوده است. اين وضع شرايطي را به‌وجود آورده كه حجم آب مخازن پشت سدها كه در سال گذشته و در همين ايام حدود 25ميليارد مترمكعب بوده، به كمتر از 14 ميليارد مترمكعب رسيده و همين امر باعث شده كه نيروگاه‌هاي برق‌آبي نيز نتوانند از حداكثر ظرفيت خود بهره برده و در نتيجه با كاهش 4هزار مگاواتي توليد برق معادل10درصد توليد برق كل نيروگاه‌هاي كشور و به تبع آن خاموشي‌هاي پراكنده و گسترده - بسته به شرايط مصرف - روبه‌رو شويم. ‌

همانطور كه گفته شد ايران از لحاظ جغرافيايي در كمربند خشك و نيمه خشك كره خاكي قرار گرفته و با توجه به اين كه جهان به سمت كم‌آبي پيش مي‌رود، مواجهه با وضعيت امسال براي سال‌هاي آتي نيز محتمل است. چنانكه براساس آمارها در طول چهار دهه اخير، 5 سال نرمال، 15 سال ترسالي و 20 سال خشكسالي را پشت سر گذاشته‌ايم. ‌

اگر چه به گفته نامجو - مديرعامل شركت مهندسي آب و فاضلاب كشور - مردم نبايد نگران كمبود آب باشند، زيرا ايران از دهه 50 تاكنون20 سال با خشكسالي مواجه بوده كه همواره اين بحران كنترل شده است. ‌

در اين رابطه وي جيره‌بندي آب را آخرين اقدام براي كنترل مشكلات ناشي از خشكسالي دانسته و با اشاره به ضرورت همكاري مردم به‌ويژه در زمان پيك مصرف آب اطلاع مي‌دهد كه به اين منظور آموزش مردم از طريق رسانه‌ها در دستور كار است. ولي ناگفته پيداست كه اين فرهنگ‌سازي نيز با توجه به تمام مزايايش نمي‌تواند به تنهايي در كوتاه مدت چاره‌ساز باشد. ‌

اين در حالي است كه به علت انشعابات غيرمجاز، عدم قرائت كنتور و كنتورهاي خراب 14 درصد هدر رفت ظاهري آب وجود دارد. البته طبق گفته ملايي - مديرعامل شركت آب و فاضلاب استان تهران - ميزان هدررفت آب در كشور حدود 5/26 درصد است كه كاهش‌ رقم فوق مستلزم اصلاح شبكه است و امسال نيز طبق تعهد بايد ميزان هدر رفت آب حداكثر به 5/25 درصد برسد. ‌

در اين ميان يكي از پيشنهادات كارشناسان تفكيك آب شرب از بهداشتي است تا از اين طريق آب بهداشتي صرف امور نظافتي و آب شرب تنها به استفاده شرب برسد.

البته در اين زمينه مسوولان وزارت نيرو عامل هزينه و افزايش مصرف را عمده‌ترين موانع پيش روي اين امر مي‌دانند. ‌

آنان تحقق اين كار را مستلزم لوله‌كشي جديد هم‌طول لوله‌هاي موجود آب در كشور مي‌دانند تا از اين طريق بتوان آب شرب را در يك لوله و آب بهداشتي را در لوله‌اي ديگر تحويل مشتركان داد و به عبارت ديگر انجام اين كار طبق اعلام، مستلزم لوله‌كشي جديد به طول بيش از 9هزار كيلومتر است كه هزينه‌هاي زيادي را مي‌طلبد.

نكته اينجاست كه تفكيك آب شرب از بهداشتي لزوما نبايد به شكل لوله‌كشي جديد براي انجام اين كار باشد، بلكه اين كار مي‌تواند به اين صورت انجام شود كه آب بهداشتي در لوله‌هاي فعلي جريان داشته باشد و آب شرب به عنوان مثال در قوطي‌هاي يك‌بار مصرف (همانند آب‌معدني‌هاي موجود) به مصرف مردم برسد. ‌

در حال حاضر روزانه حدود 3ميليون متر مكعب آب فقط در تهران مصرف مي‌شود كه با درنظر گرفتن هزينه 150توماني تصفيه آن رقم بالايي خواهد شد. اين در حالي است كه رقم فوق براي كل كشور به چند برابر افزايش خواهد يافت. حال اگر اين رقم را با هزينه بسته‌بندي كردن آب شرب (قوطي‌هاي يك‌بار مصرف) مقايسه كنيم، به طور قطع با اختلاف درخور توجهي روبه‌رو مي‌شويم كه مي‌توان از آن بابت اعمال يارانه براي آب شرب بسته‌بندي شده و رساندن آن به دست مردم با قيمت پايين بهره برد. ‌

هرچند كه به گفته نامجو - مديرعامل شركت آب و فاضلاب كشور - 70 درصد آب آشاميدني كشور از چاه تامين مي‌شود، ولي همين آب نيز براي استفاده شرب مستلزم كلرزني و ضدعفوني شدن در تصفيه‌خانه‌هاست. ‌

از سوي ديگر مسوولان بخش آب عقيده دارند كه با اين جداسازي، مصرف آب بهداشتي مشتركان افزايش خواهد يافت، زيرا با وجود دو نوع لوله‌كشي آب در منازل، تعرفه كم آب بهداشتي سبب مصرف هرچه بيشتر مردم از اين نوع آب شده و در نتيجه در مجموع مصرف آب كشور افزايش خواهد يافت كه در پاسخ بايد گفت لزومي براي كاهش تعرفه آب بهداشتي وجود ندارد، زيرا اگر آب بهداشتي نيز با تعرفه فعلي به دست مصرف كننده برسد، ديگر نگراني از بابت افزايش مصرف بي‌مورد خواهد بود.آنچه كه واضح است، اين است كه به طور قطع انجام چنين كاري به جسارتي زياد نياز دارد، ولي در صورت اجراي آن فرهنگ استفاده بهينه از آب نيز براي مردم جا مي‌افتد؛ همان‌گونه كه در طرح سهميه‌بندي بنزين نيز با چنين رويكردي مواجه هستيم. البته با اين تفاوت كه آب براي زندگي بشر بسيار حياتي‌تر از سوخت است. ‌

ناگفته نماند كه وزارت نيرو نيز در حال بررسي اين طرح است، به طوري كه طبق گفته زرگر - معاون وزير نيرو در امور آب و آبفا - مطالعات جداسازي آب شرب از بهداشتي در 10 شهر بزرگ كشور در حال انجام است كه تا 4 ماه آينده نتيجه‌ آن مشخص مي‌شود. ‌خشكسالي امسال اگرچه محدوديت‌هايي را با خود آورده اما اين پيام را دارد كه بايد نوع نگاه همه اعم از مديران و مشتركان به اين ماده حيات‌بخش تغيير كند و تنها با اين تغيير نگاه و رويكرد است كه مي‌توان به سلامت از پديده كم‌آبي عبور كرد.

دوشنبه 27 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 141]