گزارش خبري- تحليلي مهر/جاي خالي طرح جامع مقابله با خشكسالي در بخش آب

واضح آرشیو وب فارسی:مهر: گزارش خبري- تحليلي مهر/جاي خالي طرح جامع مقابله با خشكسالي در بخش آب
خبرگزاري مهر- گروه اقتصادي: به دليل رويارويي مستمر ايران با خشكسالي، تهيه طرح مقابله با اين پديده همچنان يكي از حلقه هاي مفقوده برنامه ريزي هاي بخش آب كشور به شمار مي آيد.

به گزارش خبرنگار مهر، كم ‌آبي از جمله مسائلي است كه طي سالهاي متمادي كم و بيش دامنگير كشور بوده و در اين راستا ضرورت مديريت منابع آب و تخصيص بهينه آن به تمام نقاط كشور از جمله مسائلي است كه شايد بتوان به كمك آن مقداري از التهاب خشكسالي را در ايران كه كشوري با آب و هوايي تقريبا خشك است، كاست.

ميزان بارشهاي جوي ايران طي 6 ماه اول سال آبي 1380-1379 حدود 21 درصد نسبت به متوسط 32 ساله دوره مشابه كاهش نشان مي دهد. ميانگين دما طي همين دوره در بعضي مناطق تا حدود 4 درجه سانتيگراد افزايش يافته، ذخيره آب تعدادي از سدهاي مهم كشور از جمله كرج، لتيان، لار، جيرفت، استقلال ميناب، سفيدرود، زاينده رود و درودزن تا حدود 50 درصد كاهش يافته و حجم روان آب 36 رودخانه شاخص كشور نيز نسبت به متوسط درازمدت حدود 45 درصد و در برخي حوضه ها نظير هرمزگان، كرمان، سيستان و بلوچستان و خراسان تا حدود 80 درصد كاهش يافته است.

مديريت خشكسالي حلقه مفقوده برنامه ريزي بخش آب

انجام مطالعات طرح جامع سيل و طرح جامع خشكسالي دو ضرورت اجتناب ناپذيري براي تصميم گيري توام و منطقي اند و با توجه به اينكه مطالعات طرح جامع سيل كشور چند سالي است كه آغاز شده طرح جامع خشكسالي حلقه گم شده برنامه ريزي مديريت منابع آب ايران است.

برنامه ريزي مديريت مقابله با خشكسالي كشور در صورتي موفق خواهد بود كه پاسخگوي مسائل مرتبط با دو ديدگاه ذكر شده يعني خشكسالي به عنوان پديده اي مستقل و خشكسالي به عنوان پديده اي اثرگذار بر ساير اجزاء مديريت منابع آب باشد.

البته به گفته برخي مقامات وزارت نيرو مقابله با خشكسالي در حد دستورالعمل و آئين نامه در وزارت نيرو وجود دارد اما اينكه به صورت طرحي جامع و كامل به صورت مصوب در اختيار باشد، متاسفانه چنين چيزي در وزارت نيرو وجود ندارد. البته طرح مديريت منابع آب كشور با اين پيشينه ذهني كه ايران كشوري نيمه خشك است تهيه و تدوين شده و در آن نيز پايه و اساس بر بروز خشكسالي هايي در ايران بوده است.

در اين راستا به نظر مي رسد تهيه اين طرح جامع هرچه زودتر بايد در دستور كار وزارت نيرو قرار گيرد؛ چراكه پيش بيني مي شود خشكسالي بي سابقه سال جاري تا 4 سال ديگر نيز به طول انجامد.

مديريت بحران خشكسالي

بر اساس پيش بيني هاي انجام شده بروز خشكسالي و كم آبي در حداقل هفت استان كشور و بروز تنش آبي در پنج استان ديگر حتمي خواهد بود. همچنين بر اساس گزارش سازمان ملل متحد ايران طي 4 سال گذشته دچار خشكسالي پياپي بوده و در سال جاري وخيم ترين سال را پيش رو دارد.

با اين حال عليرغم اينكه زمينه هاي بحران كم آبي در برخي مناطق كشور عينيت يافته، هنوز افكار عمومي اهميت مسئله را به خوبي درك نكرده و كماكان پندار زوال ناپذيري منابع آب در جامعه جاري است. كارشناسان معتقدند كه در آخرين برنامه پيشنهادي وزارت نيرو براي چهار سال آتي نيز خشكسالي به عنوان يك محور مستقل اساسي مورد توجه قرار نگرفته در حاليكه توجه به صادرات آب مخصوصا به كشورهاي جنوبي به عنوان يك كالاي صادراتي استراتژيك به عنوان يكي از محورهاي اصلي برنامه در نظر گرفته شده است.

براساس گزارش وزارت نيرو، برنامه ريزي مديريت مقابله با خشكسالي مي تواند به صورت ناحيه اي، ملي، منطقه اي و حتي جهاني انجام شود و در هر مورد شامل مجموعه اي از طرحها و راهكارهاي كوتاه مدت، ميان مدت و بلندمدت باشد.

زمان مناسب براي انجام مطالعات و تدوين برنامه جامع قبل از بروز خشكسالي هاي گسترده است و از ديدگاه مديريت برنامه جامع با مدنظر قرار دادن مديريت بحران، مديريت ريسك و كنترل خطرات احتمالي تدوين مي شود.

مديريت بحران بيشتر جنبه هاي تنش زا و بحرانهاي اجتماعي و اقتصادي ناشي از بروز خشكسالي و اقدامات اضطراري و واكنشي براي كنترل اين پديده را مدنظر قرار مي دهد. در اين مديريت كليه پديده هاي ناشي از شروع تداوم و شدت خشكسالي بررسي شده و راهكارهاي موثر ميان مدت و بلندمدت براي پيش بيني و مقابله با حالتهاي مختلف خشكسالي تبيين مي شود.

تجربيات دنيا در مقابله با خشكسالي

ايالات متحده آمريكا از جمله كشورهايي است كه يك دوره طولاني خشكسالي از 1985 تا سال 1996 ميلادي را تجربه كرده و در برخي از مناطق اين كشور، خشكسالي در حدود 6 تا 7 سال تداوم داشته و خسارتهاي قابل ملاحظه اي به وجود آورده است. مهمترين عكس العمل آمريكا در مقابل اين پديده تدوين برنامه جامع مقابله با خشكسالي بوده كه تا سال 1987 در سه ايالت و تا سال 1997 در حدود سي ايالت از آن برخوردار شده اند.

در برنامه جامع آمريكا، محورهايي همچون تهيه برنامه هاي مقابله با خشكسالي به صورت استاني، بررسي و ارزيابي عملكرد برنامه ها براي بدترين شرايط ممكن و در صورت امكان آزمون عملي آنها، ايجاد شوراي بلاياي طبيعي، تفكيك وظايف و مسئوليتها و تبيين چگونگي ارتباط دستگاه هاي اجرايي استانهاي مختلف با يكديگر و رابطه هر كدام از استانها با مركز به منظور جلوگيري از بروز ناهماهنگي ها در مواقع بحراني مورد توجه قرار گرفته است.

در اين راستا كشور آمريكا توصيه و ترغيب بهره برداران عمده آب به داشتن طرحهاي مقابله با خشكسالي را مدنظر قرار داده و آمادگي براي مواجهه شدن با كمبود آب را اعلام كرده است.

طي چند سال گذشته نمونه هايي از برنامه هاي تجربه شده در آمريكا توسط متخصصان ايراني ارزيابي و به عنوان الگو و راهنماي كلي براي برنامه ريزي توصيه شده است.

در برنامه مديريت خشكسالي شهر سياتل، براي اندازه گيري توان بالقوه ريسك در خشكسالي يك مدل برنامه ريزي خطي از سيستم تامين آب شده كه راهبردهاي اجراي طرح مقابله با خشكسالي را بر مبناي شرايط اوليه ذخاير منابع ، تقاضا براي آب و ورودي ها به سيستم براي يك دوره شانزده هفته اي كه بر مبناي حداكثر طول دوره خشكسالي هاي گذشته انتخاب شده به گونه اي تعيين مي كند كه خسارتهاي اقتصادي ناشي از كاهش اب به حداقل مقدار ممكن كاهش يابد.

در اين مدل براي ارتباط دادن وقايع گذشته با شرايط فعلي، ابتدا مدل براي 46 سال كه آمار ثبت شده جريان رودخانه ها اجرا شده و حداكثر مقدار آبي كه مي تواند از سيستم براي شانزده هفته برداشت شود، بوده است بدون اينكه مشكلي به وجود آيد محاسبه شده است.

همچنين سناريوهاي مختلفي بر مبناي زمان شروع خشكسالي سطوح مختلف ذخيره سيستم و سطوح مختلف تقاضا ارائه شده و در نهايت زمان بهينه براي شروع محدوديتها و سطح بهينه آنها بر اساس حداقل كردن خسارتهاي اقتصادي براي تعداد زيادي سناريوي صرفه جويي و توزيع محافظه كارانه آب مشخص شده است.

پيچيدگي خاص مسئله خشكسالي و روشهاي حل آن همچنين موثر بودن چندين مركز مختلف در سياستهاي مقابله با خشكسالي و اهداف گوناگون و متناقص در مديريت خشكسالي توسط آنها از مشكلات اساسي جهت حصول يك توافق جامع براي ارزيابي و تجزيه و تحليل خشكسالي و شروع طرحهاي مقابله با آن در شهر سياتل و از عوامل اصلي موفق نبودن طرحهاي قبلي مديريت خشكسالي در اين شهر بوده است.

ضرورت برنامه ريزي مطالعات خشكسالي در ايران

اغلب راهكارهايي كه تاكنون براي مديريت مقابله با خشكسالي مورد توجه قرار گرفته تجربه هاي مراكز مطالعاتي و برنامه ريزي كشور آمريكا هستند كه اطلاعاتي جامع و مفيد در زمينه كمبود نيازها و ضرورتها و روشهاي برنامه ريزي ارائه مي كنند.

به گزارش مهر، با اينحال به دليل تفاوتهاي اقليمي و اجتماعي بررسي پديده خشكسالي شدت، تداوم و راهكارهاي مقابله با آن در كشور ايران به مطالعاتي گسترده و اختصاصي نياز دارد. از طرفي آنچه در اين تجربه ها ارايه شده ارزيابي، پيش بيني، كنترل و مقابله با پيامدهاي خشكسالي است و در آنها پديده خشكسالي به صورت مستقل مورد توجه قرار گرفته در حاليكه در اقليمهاي خشك و نيمه خشك نظير ايران، خشكسالي مي تواند از عوامل اصلي تاثيرگذار بر مديريت جامع منابع آب باشد.

تبديل بيابانهاي خشك سرزمينهاي سرسبز و مصفا از شاهكارهاي ايرانيان قديم بوده و عامل اين موفقيت استفاده از پروژه هاي كوچك استحصال و بهره برداري از آب در سطحي گسترده است. اجراي طرحهاي ذخيره سازي و مصرف سيلاب در كنار آبراهه ها در مناطق حاشيه كوير حاكي از آن است كه در مديريت سنتي منابع آب ايران پديده هاي سيل و كم آبي به صورت توام مورد توجه قرار گرفته و نتيجه اي موثر در پي داشته است.

اين در حالي است كه در حال حاضر سياستگذاري ها و برنامه ريزي جامع آب كشور با استفاده از نتايج مطالعات طرح جامع آب و بر مبناي شرايط عادي و با استفاده از ميانگين درازمدت داده ها انجام مي شود كه با توجه به تفاوت ارقام بيشينه و كمينه، چنين روشي مي تواند به اتلاف هزينه يا بازدهي كم پروژه ها در شرايط خشكسالي و يا آسيب پذيري در شرايط پرآبي منجر شود. بر اساس آخرين آمار رسمي منتشر شده كمترين و بيشترين حجم جريانهاي سطحي كشور در دهه 1378-1368 به ترتيب حدود 55، 56 و 13640 ، 62 ميليارد مترمكعب در سال و حدود 300 درصد تغيير داشته است.

توجه به ارقام بيشينه و كمينه، بخصوص براي مديريت استراتژيك اهميت دارد و چه بسا توجه توام به خشكسالي و سيل، سياستگذاري هاي برنامه ريزي منابع آب كشور را تحت تاثير قرار دهد و گرايش عمومي از اجراي سازه ها و پروژه هاي بزرگ و ديربازده به سمت طرحها و پروژه هاي كوچك و زودبازده معطوف شود. در اين حالت طرح جامع مديريت و برنامه ريزي منابع آب كشور بجاي طرح جامع آب كشور مبناي برنامه ريزي قرار خواهد گرفت.

جمع بندي

كارشناسان معتقدند اعمال مديريت بحران در شرايط اضطراري بدون شناخت دقيق از پديده خشكسالي و ابعاد واقعي آن به اتلاف سرمايه و عدم بهره وري صحيح از امكانات و توانايي هاي كشور منجر خواهد شد. اثر متقابل رشد جمعيت و تغييرات هيدرولوژيكي بر افزايش مصرف و كاهش توليد آب و نيز ناديده گرفتن خشكسالي در مطالعات و برنامه ريزي هاي قبلي كشور اتخاذ يك عزم ملي و برنامه ريزي منسجم و كوتاه مدت در اين زمينه را الزامي مي نمايد.

از طرفي براي تامين اطلاعات و داده هاي موردنياز هماهنگي و همكاري بين سازمانها و وزارتخانه هاي مختلف ضرورت دارد كه مي تواند از عوامل بازدارنده و ايجاد كننده تاخير باشد. شايد در اين راستا لازم باشد مركزي مستقل تاسيس شده و كليه فعاليتهاي موردنياز در مركز يادشده برنامه ريزي و اجرا شود. اين مركز مي تواند زيرنظر كميته ملي كاهش بلاياي طبيعي كشور فعاليت نمايد.
دوشنبه 27 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مهر]

[مشاهده در: www.mehrnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 345]