واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: برگزاري كنفرانس برتون وودز (Bretton Woods) در هتل مانت واشنگتن در سال 1944 با هدف تثبيت شرايط اقتصادي و سياسي جهان منجر به تشكيل بانك جهاني و صندوق بين المللي شد. در اين كنفرانس نمايندگان 44 كشور جهان تصميم گرفتند با پذيرش دلار آمريكا به عنوان ارز بين المللي به قيمت ثابت 35 دلار برابر يك اونس طلا نظام پولي جديدي را براي اقتصاد جهاني بوجود آوردند كه به سيستم Bretton Woods Gold Exchange معروف شد. نتيجه آن براي آمريكا با در اختيار داشتن بزرگ ترين ذخيره طلاي جهان قرار گرفتن در موقعيتي ممتاز بود. در اين دوره دولت آمريكا با استفاده از امكانات بانك جهاني و صندوق بين المللي پول نقشي كليدي در بازسازي ژاپن و اروپا ايفا نمود و در مقابل، كشورهاي مزبور هژموني دلار بر اقتصاد جهاني را پذيرفتند. با اين حال بازسازي ژاپن و اروپاي غربي، اين كشورها را به رقيبي براي آمريكا در اقتصاد جهاني براي دوران منتهي به دهه 60 تبديل كرد. رشد دو قطب عمده اقتصادي جهاني و ادامه جنگ ويتنام هزينه سنگيني را بر اقتصاد آمريكا تحميل كرد اين عوامل اولين نشانه هاي بروز بحران در نظام پولي برتون وودز را پديدار كرد. در سال1960 ژنرال شارل دوگل، رييس جمهور وقت فرانسه درخواست غيرمنتظره اي را از آمريكا عنوان كرد. دلارهاي خود را بگيريد و در مقابل آن طلا تحويل دهيد. اين درخواست در چارچوب قرارداد برتون وودز صددرصد قانوني بود. با فرارسيدن نوامبر 1967 ذخيره آمريكا و انگليس تقريبا ته كشيد. فشار از جانب كشورهاي ديگر بر آمريكا آغاز شد. در همين چارچوب جايگاه دلار در جامعه جهاني متزلزل شد برخي كشورها از بانك مركزي آمريكا خواستند تا براساس ضوابط نظام برتون وودز موجودي دلار آنها را به طلا تبديل كند. اين روند براي چند سال ادامه يافت و در سال 1971 با تقاضاي بريتانيا براي تبديل 3 بيليون دلار از ذخيره ارزي خود به طلا به مرحله بحراني رسيد. در اثر اين بحران دولت نيكسون، در سال 1971 رابطه ثابت دلار با طلا را به حالت تعليق درآورده و دلار را شناور كرد. اين اقدام عملا به نظام برتون وودز پايان داد. بحث هاي زيادي در باره كارآمدي بانك جهاني و صندوق بين المللي پول وجود دارد. ديويد آلرمن در مقاله اي كه در تاريخ مارس 2010 در مجله Post-Autistic Economics Review به چاپ رسانيد به صراحت نوشت كه سيستم كنوني اين دو نهاد ناكارآمد بوده و كمكي به كشورهاي هدف نمي كند. اين روند موجب پيدايش تورم شديد در اوايل دهه 70 و افت ارزش دلار در جهان گرديد. در چنين شرايطي برخي از كشورهاي عضو اوپك تصميم گرفتند نفت را به جاي دلار بر پايه سبدي از ارزهاي مختلف قيمت گذاري كنند تا از افت قدرت خريد درآمد حاصل از فروش نفت خود جلوگيري نمايند. اين امر موجب كاهش تقاضا براي دلار و تضعيف بيشتر آن شد و دلار در بحران عميقي فرو رفت. همزمان قيمت نفت در سال 1974 نزديك به چهار برابر شد. در سال 1975(دو سال پس از تحريمنفتي كشورهاي عرب به خاطر جنگ اسرائيل با مصر) عربستان ناگهان اعلام كرد كليه معاملات خود را تنها بر پايه دلار آمريكا انجام مي دهد، بلافاصله ايران و ديگر كشورهاي اوپك نيز به عربستان پيوستند. موافقت عربستان سعودي به عنوان بزرگترين توليد كننده اوپك با ادامه قيمت گذاري و فروش نفت به دلار، از يك سو و افزايش قيمت نفت، از سوي ديگر، موجب شد تا اوپك امر قيمت گذاري نفت بر پايه سبدي از ارزهاي مختلف را رها كند و سيستم قيمت گذاري و فروش نفت به دلار را ادامه دهد. در اثر اين تحولات تقاضا براي دلار شديدا افزايش يافت و موقعيت دلار به عنوان ارز بين المللي بيش از گذشته تثبيت گرديد. كشورهاي توليد كننده نفت همواره دلار مازاد خود را در كشورهاي غرب به ويژه آمريكا سرمايه گذاري مي كنند. براي اداره منظم شرايط جديد، رهبران موسسات مالي نيويورك و لندن در سال 1974 سيستمي را طراحي و تدوين كردند تا دلارهاي نفتي را در اقتصاد جهان به گردش درآورند. به اين ترتيب سياست آمريكا در مرحله دوم داراي دو محور بود. اول اين كه استفاده از اهرم هاي سياسي براي وادار ساختن كشورهاي توليد كننده نفت به ويژه اوپك براي اينكه نفت خود را تنها به دلار، قيمت گذاري كرده و بفروش برسانند. دوم اين كه براي به گردش انداختن مازاد دلارهاي نفتي و حفظ موقعيت برتر دلار سيستمي جديدي را ايجاد كنند. اين دوره به سيستم پترو دلار يا دلارهاي نفتي معروف شد. در دوره پترو دلار هژموني دلار بر اقتصاد جهاني و موقعيت آن به عنوان ارز ذخيره جهان مجددا تثبيت شد. اما در اين فرايند، دلار از ارزي كه پشتوانه آن طلا بود به ارزي تبديل گرديد كه پشتوانه آن نفت يا طلاي سياه مي باشد. برخي كارشناسان معتقدند دولت آمريكا با حكومت عربستان سعودي، براي ايجاد و حفظ اين شرايط، يك معاهده پنهاني منعقد كرده است كه براساس آن حكومت عربستان سعودي موظف است در ازاي حمايت آمريكا از اين كشور، با فروش نفت خود به دلار، اوپك را وادار سازد كه نفت را تنها به دلار قيمت گذاري كرده و به فروش برساند. بنا بر نظريه ويليام انگدال، مرحله دوم در سال 1999 با ايجاد يورو به پايان رسيد.(ويليام انگدال (William Engdahl) محقق و نويسنده كتاب والاستريت و مرگ قرن آمريكايي) هر چند سيستم پترودلار افول دلار را براي نزديك به سه دهه به تعويق انداخت اما نتوانست آنرا روند نزولي آنرا براي هميشه متوقف سازد. ادامه رشد اقتصادي كشورهاي اروپاي غربي و توسعه اقتصادي سريع كشورهاي آسياي شرقي و جنوب شرقي، از يك سو و رشد آهسته تر باروري در اقتصاد آمريكا موجب تضعيف تدريجي، اما پيوسته دلار گرديد. در چنين شرايطي، ورود يورو به بازار مالي جهان و شكل گيري آن به عنوان يك ارز بين المللي نيرومند(در سال 2000) براي اولين بار براي كشورهاي توليد كننده نفت اين فرصت را بوجود آورد تا نفت خود را به ارزي غير از دلار قيمت گذاري كرده و به فروش برسانند. اين امر همراه با تقويت روزافزون يورو به كشورهاي ديگر انگيزه و فرصت داد تا بخشي از ذخيره ارزي خود را به يورو تبديل كنند. اين تحولات موقعيت دلار را به عنوان ارز بين المللي و ارز ذخيره در جهان به نحوي جدي به خطر انداخت. بنا بر نظريه انگدال، در چنين شرايطي سياست آمريكا به رويكرد نظامي متمايل گرديد تا با تسلط بر منابع نفتي خاورميانه و حفظ خريد و فروش نفت در عرصه دلار، مانع از فروپاشي هژموني دلار بر اقتصاد جهاني گردد. از ديد انگدال، اين وجه مشخصه مرحله سوم است كه با حمله آمريكا به عراق در 19 مارس سال 2003 برگشت ناپذير گشت. بنابر اين از ديدگاه نظريه جنگ هاي پترو دلار موقعيت آمريكا به عنوان تنها ابر قدرت جهان بر سه پايه استوار است: -قدرت اقتصادي - نيروي نظامي - نقش دلار در اقتصاد جهاني به عنوان ارز ذخيره جهان اين سه موضوع با يكديگر مرتبط است به نحوي كه هر يك متضمن بقاي ديگري است. بنا بر نظريه جنگ هاي پترو دلار سياست آمريكا در مرحله كنوني عمدتا در راستاي استفاده از نيروي نظامي براي تقويت دو ركن ديگر است. اين نظريه در واقع مدعي است آمريكا براي حفظ هژموني دلار، يك طرح گسترده براي خاورميانه، آسياي ميانه و مناطق نفت خيز آفريقا دارد و هدف عمده آن در هم شكستن انحصار اوپك و كنترل بازار نفت جهان است. بنابر اين نظريه، براي حفظ هژموني دلار بر اقتصاد جهان، آمريكا تلاش مي كند تا انحصار اوپك را در هم شكسته و يك سازمان دوست آمريكا را جانشين آن سازد. اين انگيزه باعث مي شود كه اعمال فشار زيادي براي نآارام كردن مناطق نفتي سودان از طرف آمريكايي ها در دو دهه گذشته انجام شود. از اين منظر، اشغال نظامي افغانستان كه احتمالا مسير عبور گاز و نفت درياي خزر به كشورهاي پاكستان و هندوستان خواهد بود و همچنين تقويت حضور نظامي و اقتصادي آمريكا در آسياي ميانه، به ويژه ايجاد 19 پايگاه نظامي در كشورهاي ازبكستان، تاجيكستان، قرقيزستان و تركمنستان كه خود بالقوه توليدكنندگان بزرگ نفت هستند، بخش هايي از طرح آمريكا براي خاورميانه بزرگ و كنترل بازار نفت است. از سوي ديگر، آمريكا براي تضعيف هر چه بيشتر انحصار اوپك، از نظاميان ونزوئلا براي سرنگوني دولت دموكراتيك اين كشور پشتيباني مي كند و با طرح چشم انداز كمك هاي اقتصادي گسترده و انتخاب نيجريه به عنوان صادر كننده اصلي نفت به آمريكا، به نيجريه فشارهاي اقتصادي و ديپلماتيك وارد مي آورد تا از اوپك خارج شود. از اين منظر، اشغال نظامي عراق و لشگركشي به خليج فارس ركن اصلي سياست آمريكا براي حفظ هژموني دلار بر اقتصاد جهاني است. با تحريم نفتي سال 1973 و جنگ شش روزه اعراب و افزايش قيمت نفت به ميزان 400 درصد، درآمد عربستان، ايران، كويت و ديگر كشورهاي اوپك سر به آسمان زد. دلارها نفتي يا همان پترو دلار، بدون اينكه عربستان و ايران و كويت حتي رنگ آن را ببينند دوباره سر از بانك هاي آمريكا و انگليس در آورد. از سوي ديگر دو غول صنعتي آلمان و ژاپن به دنبال خريد با دلار آمريكا بودند تا از پس قيمت هاي جديد نفت برآيند. انباشته شدن دلارهاي نفتي به بانك هاي آمريكايي و انگليسي اين امكان را مي داد كه به مشتريان وام بدهند، چيزي كه حيات بانك ها، به آن بستگي دارد، اما بايد مشتري هاي زيادي براي اين حجم پول پيدا مي شد. هنري كيسينجر مشاور و وزير خارجه دولت نيكسون به ديويد راكفلر پيشنهاد كرد كه تا مي توانند به كشورهاي جهان سوم وام بدهند. در دهه هشتاد و انفجار نرخ بهره در آمريكا، كمر كشورهاي وام گيرنده شكست. پترو دلارها به شكوفايي اقتصادي آمريكا و گروه كوچكي از كشورها منجر نشد و اغلب كشورها را با مشكلات بزرگي مواجه كرد. سياست هاي صندوق بين المللي پول و طرح جهاني سازي به رهبري شركت هاي آمريكايي كشورهاي آسيايي، آفريقايي و آمريكاي لاتين را به ورطه ورشكستگي كشانيد. تبعات سياسي و اقتصادي پترودلارها محدود به مكان جغرافيايي خاصي نيست و دامنه آن مي تواند از خاوريمانه تا آفريقا گسترده شود. پژوهش 1353*9123
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایرنا]
[مشاهده در: www.irna.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 732]