به مناسبت هفته جهاني محيط زيست بشر عليه بشر

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: به مناسبت هفته جهاني محيط زيست بشر عليه بشر
جام جم آنلاين: انسان از زماني كه پا به عرصه طبيعت گذاشته، با شرايط متنوع طبيعت و محيط زيست خود تقابل داشته و تنها موجودي است كه با تمام وجود، در جهت نابودي محيط زيست خود كه حياتش وابسته به آن است گام برمي‌دارد. همه انسان‌ها مي‌دانند ادامه چنين وضعي دير يا زود موجب پديدار شدن مشكلات مرگباري براي كره زمين و موجودات آن از جمله انسان مي‌شود اما توقفي در كار نيست.

در اين راه انسان آنچنان پيش مي‌رود كه مجبور مي‌شود روزي را تعيين كند تا بتواند به آنچه كرده بينديشد و نه براي حفظ طبيعت، بلكه براي حفظ خود قدري در رفتار خويش تجديدنظر كند. روز جهاني محيط زيست زماني است براي تجديدنظر درباره آنچه مي‌شود. امسال اين روز با شعار به سوي اقتصاد كم‌كربن و با هدف مسووليت‌پذيري در برابر پديده تغييرات آب و هوايي برگزار مي‌شود.

تغييرات آب و هوايي يكي از بزرگ‌ترين چالش‌هاي عصر ما محسوب مي‌شود. رشد سريع جمعيت و مصرف انرژي فسيلي، روند طبيعي را دگرگون كرده و عناصر جو را تغيير داده است. افزايش دما نيز تغييرات و نوسان‌هاي شديدي را باعث خواهد شد كه پوشش گياهي را بشدت دچار دگرگوني خواهد كرد.

گرم شدن زمين موجب افزايش سيل، خشكسالي، سرماي شديد و طولاني، كاهش ميانگين دما، كاهش فاصله حداقل و حداكثر دما، تغيير الگوي وزش باد، تغيير الگوي رشد محصولات كشاورزي و جابه‌جايي شروع دوره رشد شده است. تغيير در كيفيت رشد علوفه، افزايش سرعت بيابان‌زايي، بالا آمدن سطح آب درياها، تغيير در آب و هواي موسمي و تغيير در جمعيت آفات نباتي از ديگر عوارض تغيير در آب و هواي زمين و گرم شدن آن است.

تمامي اين مسائل، حيات آدمي را تهديد مي‌كند. اين مساله به قدري جدي شده است كه در سال 2008 نه‌تنها شعار روز جهاني سلامت حفاظت از سلامت در برابر بحران‌هاي ناشي از تغييرات آب و هوايي انتخاب شد، بلكه روز جهاني محيط زيست نيز با عنواني مشابه، هدف خود را معطوف تغييرات آب و هوايي كرد.

زنگ خطر

محيط زيست و منابع طبيعي جهان در دهه‌هاي اخير با شرايط تازه‌اي روبه‌رو بوده است. انديشمندان، متخصصان و دست‌اندركاران، بيش از هر زمان ديگر، زنگ خطر را درباره مخاطراتي كه محيط زيست و در واقع حيات انسان‌ها را تهديد مي‌كند به صدا درآورده‌اند.

اطلس جديدي كه توسط برنامه توسعه سازمان ملل متحد تهيه شده، نشان مي‌دهد كه كره ‌زمين طي چند دهه اخير با تغييرات زيست‌محيطي عمده و زيانباري مواجه بوده است. اين اطلس، تصاوير ماهواره‌اي را كه طي چند دهه اخير از كره زمين گرفته شده با تصاوير جديد كنار هم قرار داده و رشد سريع شهرهاي بزرگ جهان، نابودي جنگل‌هاي آمريكاي جنوبي و كاهش يخچال‌هاي طبيعي و توده‌هاي يخي در مناطق قطبي و كوهستاني را نشان مي‌دهد.

اين اطلس نشانگر نبرد مربوط به حفظ يك جهان پايدار از نظر زيست‌محيطي در برخي شهرهاي بزرگ در حال شكست است. به گفته وي، از آنجا كه شهرهاي بزرگ مقادير عظيم منابع طبيعي از جمله آب، غذا، چوب جنگل‌ها، فلزات و انسان‌ها را به سوي خود مي‌كشند و همچنين توليدكننده مقادير قابل توجه زباله و فضولات هستند، بر محيط زيست كل جهان تاثير دارند.

شايد اين تصاوير، ساكنان شهرهاي بزرگ را وادار كند كه به طور جدي به اين موضوع بينديشند كه براي جلوگيري از اين وضعيت، چه كار مي‌توانند بكنند. تصاوير اين اطلس، جهاني را نشان مي‌دهد كه به دليل فعاليت‌هاي انسان دگرگون شده است؛ شهرها با بي‌نظمي توسعه يافته‌اند، قطع درختان باعث نابودي جنگل‌ها شده و يخ‌هاي قطبي آب شده‌اند.

چالش‌هاي شهرنشيني

در ربع قرن آتي، تقريبا تمامي رشد جمعيت در شهرها به وقوع خواهد پيوست كه بيشتر آن در كشورهاي كمتر توسعه‌يافته است. تا سال 2030 بيش از 60 درصد از جمعيت جهان در مناطق شهري به سر خواهند برد. چنين شهرنشيني گسترده موجب ايجاد چالش‌هاي عظيم مانند فقر، بيكاري، جنايت و اعتياد به مواد مخدر مي‌شود. تا اين زمان، يكي از هر 3 نفر شهرنشين، در حلبي‌آبادها زندگي مي‌كند. در بسياري از شهرهاي رو به گسترش جهان، حفاظت از محيط زيست ناچيز و برنامه‌ريزي براي آن بي‌هدف است.

در واقع پيامدهاي زيست‌محيطي رشد شهرنشيني قابل توجه است. شهرها مصرف‌كنندگان فعال منابع طبيعي و ايجادكنندگان زباله هستند. شهرها بيشترين مقدار گازهاي گلخانه‌اي را توليد مي‌كنند كه موجب تغيير آب و هواي جهان مي‌شود. شهرها غالبا كيفيت آب را كاهش مي‌دهند، چشمه‌ها را خشك، محيط دريايي را آلوده، هوا را متعفن، زمين را تخريب و در نتيجه، تنوع‌زيستي را نابود مي‌كنند.

تمركز بشر در شهرهاي بزرگ يعني اين‌كه جهان نمي‌تواند به اهداف توسعه هزاره دست يابد مگر طرح‌هاي زيست‌محيطي را در تمامي جنبه‌هاي مديريت شهري ادغام كند. ايجاد شهرهاي دوستد‌ار محيط زيست به طور قطع چالشي بزرگ است، اما براي دستيابي به آن فناوري‌ها و تخصص‌هاي مورد نياز ما وجود دارد.

در حال حاضر و نه فقط در آينده، حمل و نقل تميز، ساختمان‌هايي كه انرژي را به گونه‌اي مؤثر مصرف مي‌كنند، دفع فاضلاب بهداشتي و مصرف اقتصادي آب امكان‌پذيرند و غالبا روش اجراي آنها نيز براي همگان قابل دسترسي است.

اجازه دهيد شهرهاي سبز بسازيم تا در آنها مردم بتوانند كودكان خود را پرورش دهند و آرزوهاي خود را در محيطي سالم، پاك و خوب برنامه‌ريزي شده تحقق بخشند. اين قسمتي از پيام دبيركل سازمان ملل متحد بود.

سند چشم‌انداز

زندگي انسان‌ها در كنار يكديگر و در زيستگاه‌هاي انساني عوارض منفي زيست‌محيطي زيادي به همراه دارد. با وجود اين از اثرات مثبتي همچون فعاليت‌هاي اقتصادي به منظور تامين فرصت‌هايي براي اقتصاد ملي و منطقه‌اي حفاظت محيط زيست و مديريت زايدات كه به مدد وجود اين زيستگاه‌ها حاصل مي‌شود، نمي‌توان چشم‌پوشي كرد.

امروزه سعي شده تا تقابل سنتي توسعه و محيط زيست به تعامل سازنده هم‌افزايي محيط زيست و اقتصاد تبديل شود. البته اين مساله با لحاظ ضوابط زيست‌محيطي در كليه فرآيندهاي اقتصادي و توسعه ميسر مي‌شود. كشور ما نيز با اهداف بلند اقتصادي و توسعه‌اي كه براي خود ترسيم كرده نمي‌تواند از اين قاعده مستثنا باشد، چنانچه در چشم‌انداز بيست ساله كشور يكي از شاخصه‌هاي جامعه آرماني ايرانيان، بهره‌مندي از محيط زيست مطلوب عنوان شده است. ما نيز اميدواريم روياي تبديل تقابل به تعامل روزي محقق شود.

مرثيه‌اي براي طبيعت‌

بيش از دوسوم خاك ايران به لحاظ شرايط طبيعي و اقليمي و داشتن آب و هواي خشك بياباني است كه بسرعت روند بياباني شدن را طي مي‌كند. بر اساس گزارش‌هاي موجود 100 ميليون هكتار از مساحت كشور تحت تاثير پديده بيابان‌زايي قرار دارد و هر ساله 5/1 ميليون هكتار به كويرهاي ايران افزوده مي‌شود.

تغييرات زمين‌شناسي، آب و هوايي، جمعيتي و هزاران عوامل ديگر در گسترش بيابان‌ها نقش دارد. متأسفانه پديده بياباني شدن با بياباني بودن مشكل كشورهاي جهان سوم است. رفتار نسنجيده و ناآگاهانه به تخريب زمين‌هاي قابل كشت و مراتع منجر مي‌شود و پديده بيابان را تشديد مي‌كند.

امروز بسياري از زيست بوم‌ها در معرض تهديد و تخريب قرار گرفته است. اين پديده امروزه پا را از اقليم‌هاي خشك و نيمه خشك فراتر نهاده و در مناطق خشك نيمه مرطوب در حال چهره نمايي است.

وحشت و نگراني دولت‌ها از به مخاطره افتادن حيات در نتيجه بيابان زايي سبب شده در سال 1992 سران كشورها به سمت تنظيم و تصويب گام بردارند كه اگر نمي‌توانند اين پديده را به طور كامل متوقف كنند، دست‌كم روند آن را كند سازند.

تهيه، تنظيم و تصويب كنوانسيون در يك فرصت زماني بسيار كم اتفاق افتاد و اكنون اعضاي متعهد موظف به اجراي آن شده‌اند. زيرا كه تخريب سرزمين و كاهش توان حاصلخيزي خاك براي تأمين نيازهاي مختلف موجودات كره زمين از جمله انسان، از نگرانيهاي عمده انسان در آستانه قرن 21 محسوب مي‌شود.

در اين ميان، كشور ما با ايجاد بيش از 2 ميليون هكتار جنگل‌هاي بياباني در دهه‌هاي اخير به منظور ايجاد تعادل زيست بوم‌ها و حفظ منابع پايه، گام مهمي را در جلوگيري از گسترش بيابان‌ها برداشته است؛ هر چند مناطق بحراني واقع در نقاط زيستي و اقتصادي اولويت‌دار را از حالت بحراني خارج كرده‌ايم، ولي حجم و سطح وسيع رو به گسترش بيابان‌ها به‌گونه‌اي است كه طلب مي‌كند به حفظ منابع پايه بيشتر توجه كنيم.

از سوي ديگر، جنگل‌هاي اندك ايران نيز در حال نابودي ا‌ست. سطح مناطق پوشيده از جنگل در كشور طي
57 سال، روزانه 240 هكتار كاهش يافته است. باز سازي و نوسازي جنگل‌هاي شمال نيازمند گذشت زمان است كه بسرعت به همان سرعت كه جنگل تخريب مي‌شود، بازسازي نمي‌شود. در سال 82 بيش از 2 ميليون هكتار از بيابان‌هاي كشور جنگل كاري شده و شناسايي كانون‌هاي بحران از اولويت‌هاي برنامه چهارم توسعه است.

آب‌هاي آلوده‌

درياها و اقيانوس‌هاي جهان به گونه‌اي فزاينده به وسيله فاضلاب‌هاي تصفيه نشده، آلاينده‌هايي كه منشاء هوايي دارند، ته مانده و پس آب‌هاي صنعتي، در حال آلوده شدن هستند. نيتروژن مازاد از كودهاي شيميايي، موجب افزايش تعداد نواحي مرده از كمبود اكسيژن در آب‌هاي ساحلي سراسر جهان شده است.

اين وضعيت در درياچه و خليج‌ها بدتر است‌، 2 بخشي كه در كشور ما نيز وجود دارد. حدود 300 كشتي كه بيشتر آنها تانكرهاي نفتي و نفت‌كش بوده‌اند از سال 1980 تاكنون در منطقه خليج فارس غرق شده اند كه يك فاجعه دريايي براي محيط زيست دريا محسوب مي‌شود.

همچنين جنگ 1991 خليج فارس و جنگ 88 - 1980 ايران و عراق و نشت دائمي نفت خليج فارس كمك كرد تا خليج فارس آلوده ترين درياي جهان باشد.

رودخانه نيز وضعي بهتر ندارد. فاضلاب‌هاي صنعتي و شيميايي نسبت به پساب‌هاي شهري، خانگي و بيمارستاني ، عمده‌ترين عامل آلودگي رودخانه‌ها محسوب مي‌شوند.

در ايران نيز از ميان 80 رودخانه كشور 50 رودخانه آلوده به مواد صنعتي و شيميايي، روستايي، كشاورزي و همچنين پساب‌هاي بيمارستاني و عفوني است كه از اين ميان بيشترين آلودگي رودخانه‌هاي كشور به علت روان شدن پساب‌ها و پسماندهاي صنعتي و شيميايي به داخل رودخانه‌ها بوده است.

بر همين اساس، پس از پساب‌هاي صنعتي و شيميايي، به ترتيب فاضلاب‌هاي روستايي و كشاورزي، بيمارستاني و عفوني و همچنين فاضلاب‌هاي شهري و خانگي، به آلودگي آب‌ها و محيط زيست مي‌افزايد.

اين در حالي ا‌ست كه نياز انسان به رودخانه و دريا قابل انكار نيست. 40 درصد از ساكنان جهان در سواحل دريا و اقيانوس‌ها زندگي مي‌كنند. بيش از 3 ميليارد و 500 ميليون نفر مواد غذايي اصلي خود را از درياها و اقيانوس‌ها تامين مي‌كنند. اين رقم در 20 سال آينده به دو برابر افزايش پيدا خواهد كرد.

محيط زيست فراموش نشود

در مظلوميت محيط زيست و منابع طبيعي ايران سخن زياد به ميان آمده، اما از مظلوميت محيط زيست ايران همين بس كه روز جهاني محيط زيست در كشور ما در خرداد ماه قرار دارد، چرا كه اين ماه براي تمامي ايرانيان با چنان روزهاي پر احساس و خاطره‌اي همراه است كه مقوله‌اي به نام محيط زيست در آن رنگ مي‌بازد.سوم خرداد، يادآور روزهاي مقاومت و پيروزي و الهام‌بخش روز غرور آفرين آزاد سازي خرمشهر است.

معمولا مجلس جديد در هفتم خرداد آغاز به كار مي‌كند و تمامي اخبار، معطوف انتخاب رئيس مجلس و حواشي آن مي‌شود. چهاردهم خرداد، ارتحال حضرت امام خميني‌ره و روزهايي كه مردم يك كشور را در ماتمي سنگين و مشترك فرو مي‌برد. پانزدهم خرداد،‌ تداعي كننده قيام خونين سال 42 كه در اصل، هسته شكل دهنده انقلاب اسلامي بود و درست بعد از اين روزها،‌ روز جهاني محيط زيست قرار دارد.

آينده‌اي مبهم‌

امروز با دخالت بشر در محيط زيست چرخه آب، كربن و مواد غذايي تغيير كرده است. در نتيجه، زيست محيط‌ها بتدريج فرسوده شده و كارايي كمتري پيدا كرده‌اند. امروزه يك قطره باران بايد از بند سدهاي زيادي بگذرد تا به دريا برسد.

كودهاي شيميايي توسط كشاورزان براي بالا بردن محصول در مزارع پخش مي‌شوند و آب رودخانه‌ها آنها را مي‌شويند. با ورود آب رودخانه‌ها به درياها و اقيانوس‌ها مواد غذايي زيادي به همراه آنان وارد حوزه‌هاي دريايي مي‌شود. اين مساله موجب مي‌شود تا تعداد جلبك‌ها افزايش يافته و به محيط زيست آسيب برسد.

استفاده فزاينده از سوخت‌هاي فسيلي، همچنان ميزان دي‌اكسيدكربن را در جو افزايش داده كه اين مقدار حداقل ظرف 420 هزار سال گذشته بي‌سابقه است.

پيامدهاي ناخوشايند گرم شدن كره زمين از هم‌اكنون آشكار شده‌اند: باران‌هاي شديد و پي‌درپي، افزايش توفان‌ها، سيلاب‌ها و قحطي‌ها و گسترش بيابان‌ها. البته هنوز مشخص نيست كه در نهايت، اين روند چه نتيجه قطعي‌اي خواهد داشت.

مواد شيميايي خطرناك‌

مسوولان وزارت بهداشت بارها از سموم و مواد شيميايي بسيار خطرناكي كه هنوز هم در كشور مورد استفاده قرار مي‌گيرد و هر ساله به شمار قربانيان خود مي‌افزايد، بسيار گفتند؛ سمومي كه هر سال با روانه كردن 31 هزار و 500 نفر به بيمارستان‌ها جان 1500 نفر را در كشور مي‌گيرند. براساس آمار وزارت جهاد كشاورزي، هر سال بالغ بر 27 هزار تن سموم شيميايي در مزارع كشور مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

به گفته مسوولان وزارت بهداشت، براساس كنوانسيون منع آلاينده‌هاي آلي پايدار موسوم به كنوانسيون استكهلم، مصرف مواد شيميايي كه ماندگاري طولاني در طبيعت دارند و 12 قلم سم را شامل مي‌شوند مي‌بايد در دنيا ممنوع شود. اين كنوانسيون، دولت‌ها را موظف كرده تا نسبت به نصب برچسب و طبقه‌بندي آفت‌كش‌ها اقدام كنند، در حالي كه اين اقدام تا امروز در كشور ما انجام نشده است.

د.د.ت از مهم‌ترين آفت‌كش‌هايي است كه نزديك به 30 سال است در بسياري از كشورهاي دنيا مصرف آن ممنوع شده، ولي متاسفانه هنوز هم در كشور ما به طرق غيرقانوني در شمال كشور مورد استفاده قرار مي‌گيرد، البته پيگيري اين‌كه چگونه و از چه راه‌هايي اين سموم وارد كشور شده و در اختيار كشاورزان قرار مي‌گيرد خود يك بحث و تحقيق طولاني نياز دارد. از اين رو، هنوز هم در شير برخي مادران شمالي د.د.ت يافت مي‌شود و عامل مرگ فوك‌هاي خزري است.

علي اخوان بهبهاني‌
يکشنبه 19 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 387]