مهرجویی؛ فیلمسازی وامدار اقتباس

واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
مهرجویی؛ فیلمسازی وامدار اقتباس

اعطاء جایزه یک عمر دستاورد هنری و مرور آثار فیلمساز سرشناس ایرانی در پنجمین جشنواره بین‌المللی زردآلو طلایی ارمنستان بهانه‌ای است تا نگاهی داشته باشیم بر کارنامه فیلمسازی این کارگردان برجسته سینمای قبل و بعد از انقلاب. فیلم‌های "گاو" و "پستچی" از آثار قبل از انقلاب و "هامون"، "درخت گلابی" و "سنتوری" از آثار پس از انقلاب مهرجویی از 23 تا 30 تیر در محل برگزاری این جشنواره ایروان مرکز ارمنستان به نمایش درمی‌آید. کارگردانی که فارغ‌التحصیل رشته فلسفه از دانشگاه U.C.L.A آمریکاست و فعالیت سینمایی خود را در سال 1346 با فیلم "الماس 33" آغاز کرد.او پس از آن یکی از مطرحترین و متفاوت‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران را در کارنامه‌اش ثبت کرد. در فیلم‌های سینمایی قبل و پس از انقلاب وی همواره گرایش به ادبیات و اقتباس ادبی مورد توجه قرار گرفته و بخش اعظم آثار او اقتباس‌هایی آزاد از آثار ادبی ایرانی و خارجی هستند.گاو"الماس 33" به عنوان اولین فیلم یک کارگردان جوان و تازه وارد در سال 1346 با فیلمنامه‌ای از مهرجویی و محمدرضا فاضلی ساخته شد. فیلمی که امروز در مرور کارنامه وی می‌تواند تنها به عنوان یک قدم اولیه برای اعلام حضور محسوب شود نه حتی بارقه‌ای از دغدغه‌ها و تفکرات مهرجویی.فیلم داستان ماجراجویی‌هایی برای به دست آوردن فرمول ساخت نوعی الماس صنعتی از نفت است که به دنبال خود الگوی آشنای چنین فیلم‌هایی را مد نظر قرار داده و یک آدم بی‌ارتباط با موضوع را مورد توجه گروه تبهکاران قرار می‌دهد که می‌خواهند این فرمول را به دست آورند. در انتها هم تحویل تبهکاران به قانون پرونده فیلم را می‌بندد تا "الماس 33" به عنوان اثری قابل صرفنظر کردن در کارنامه مهرجویی باقی بماند و خودش هم بعدها چندان تمایلی به حرف زدن درباره‌اش نداشته باشد. "گاو" با فیلمنامه‌ای از مهرجویی و غلامحسین ساعدی؛ نویسنده برجسته، دو سال بعد یعنی در سال 1348 ساخته شد. اگر بنا بود انتظارات از یک فیلمساز جوان بر مبنای اثر اولش شکل بگیرد، باید گفت که مهرجویی در دومین فیلمش اصلاً مطابق انتظارات ایجاد شده حرکت نکرد و همه را متعجب کرد. این رویکرد بیش از هر چیز فاصله دو ساله بین ساخت این دو فیلم را در مقطع کاری وی برجسته کرد و طرح این پرسش که چه اتفاقی از زمان "الماس 33" تا "گاو" برای او افتاد که اینقدر متفاوت نمود؟فیلم در عین وامداری به ادبیات که این وجه در فیلمنامه، لایه های مفهومی و استعاری فیلم، کار با اجتماعی کوچک از شخصیت‌های پردازش شده و حتی پرداخت به جزئیات نمود پیدا کرد، از وجه کارگردانی و ساختار تصویری هم تولد فیلمسازی صاحب سبک را برجسته کرد و قانون کلی قضاوت بر اساس فیلم اول را بر هم زد.فیلم داستان وابستگی غریب یک مرد روستایی به نام مش حسن به گاوش است که از آن امرار معاش می‌کند. پرداختن به میزان این دلبستگی از جایی اهمیت پیدا می‌کند که در سفر کوتاه مش حسن به شهر گاوش می‌میرد. پنهان نگاه داشتن این راز از او شرایطی فراهم می‌کند تا مش حسن دچار بحران‌های روحی و توهم توطئه شود و در نهایت خود را به جای گاوش بپندارد.همانطور که اشاره شد فیلم علاوه بر خط رئال و داستان رویی به جهت وابستگی به ادبیات بر جزئیاتی روانشناختی تکیه دارد که با ظرافت در طول کار تنیده شده و در عین حال یک سری مفاهیم نمادین و استعاری را در لایه درونی‌تر می‌پروراند و به مسائلی قوم نگارانه چون توهم توطئه در میان ایرانیان و ... به شیوه‌ای دراماتیک می‌پردازد.فیلم "گاو" نخستین حضور ایران را در جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز (1971) رقم زد و آغازگر موج نو سینمای ایران بود و هنوز هم به عنوان اثری متفاوت در سینمای ایران مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد. فیلم همچنین از وجه حضور گروهی برجسته از بازیگران تئاتر ایران از اهمیتی خاص در حیطه بازیگری برخودار است که همه آنها در سالهای بعدتر در عرصه‌های مختلف درخشیدند و وجهه‌ای خاص برای خود ثبت کردند."آقای هالو" با فیلمنامه‌ای از مهرجویی و علی نصیریان در سال 1349 ساخته شد. فیلمی که نصیریان علاوه بر نگارش ایفاگر نقش اصلی آن هم شد که اثری ویژه با رویکردهای خاص این فیلمساز به مباحث مطرح شده بود که تلخی عمیقی را در لایه‌های درونی‌تر دنبال می‌کرد. فیلم داستان مردی شهرستانی است که برای پیدا کردن همسر مناسب به تهران می‌آید و از آنجا که از مناسبات جدید آگاهی ندارد زنی نه چندان خوشنام را برای ازدواج انتخاب می‌کند. فرو ریختن دنیای ذهنی مرد جایی اتفاق می‌افتد که از وجهه واقعی زن آگاه می‌شود ولی مشابه قهرمانان فیلم فارسی رایج آن روزگار از تصمیم خود انصراف نمی‌دهد و از زن می‌خواهد گذشته خود را فراموش کند.پایان فیلم پاسخی است به همان دسته فیلم‌هایی که به نظر واقعی‌تر و تلخ‌تر است. مرد شهرستانی پس از کتک خوردن از زن به زادگاه خود بازمی‌گردد در حالی که هنوز ساده‌دلی‌اش را از دست نداده و به گونه‌ای در مناسبات سیاه و تلخ شهری حل نشده است. اگر شخصیت مشابه فیلم "سوته‌دلان" (با بازی بهروز وثوقی) پس از قرار گرفتن در موقعیت مشابه و فهمیدن وجهه واقعی زنش از غصه دق کرد، ولی این بار واکنش مرد به تلخی واقعیت ترک است که رفتاری نامتعارف در آن روزگار محسوب می‌شد."پستچی" با فیلمنامه‌ای از خود مهرجویی در سال 1351 ساخته شد. فیلمی که با بهره بردن از حضور علی نصیریان و عزت‌الله انتظامی که بازیگران نقش اول دو فیلم قبلی او بودند،‌ قصه‌ای را روایت می‌کند که این بار در وجهی پیچیده‌تر کشمکش‌های درونی یک مرد پستچی را در یک روستا به تصویر می‌کشد.دوراهی شک و یقین به وفاداری موقعیتی است که تقی پستچی را در جایگاه انتخابی تلخ و دشوار قرار می‌دهد و اینجاست که او انتخابی متعارف که از او انتظار می‌رود نکرده و با شرایط پیرامون خود مدارا نمی‌کند. از پای درآوردن زن و انتظار برای آمدن پلیس واکنشی است که شاید آخرین انتخاب شخصیت تقی پستچی به نظر بیاید، ولی عملی می‌شود."دایره مینا" با فیلمنامه مهرجویی و غلامحسین ساعدی سال 57 ساخته شد. فیلمی تلخ درباره حاشیه‌نشینانی که به اجبار به شهر آمده‌اند و چهره چرک و سیاه شهر در مناسبات آنها به شدت رخ می‌نماید. پسری جوان برای درمان پدر به تهران می‌آید و راه پولدار شدن را در فروش خون می‌یابد. امتناع پدر از ورود به این تجارت شرایطی فراهم می‌کند که تصویری به شدت تلخ از مناسبات آدم‌های اینچنینی ثبت شود. در ادامه مرگ پدر و غرق شدن پسر در تجارت بر ظاهر خوش این اتفاقات دامن می‌زند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: راسخون]

[مشاهده در: www.rasekhoon.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 223]