تداوم خشكسالي جنگل هاي شمال / پيامدها و راهكارها

واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: عرصه هاي جنگلي شمال از جمله بخش هايي است كه امسال از تهديد پديده خشكسالي و افزايش گرماي هوا در امان نمانده و اكنون انبوه دلگشاي جنگل هاي منطقه در گرماي شديد تابستاني و خشكي ناشي از آن كم نفس و بي طاقت شده است. گرچه جنگل‌هاي هيركاني در شمال ايران و مناطق شمالي به داشتن آب و هواي معتدل و مرطوب شناخته شده و گرماي ملايم در تابستان و سرماي ملايم در زمستان و رطوبت بالا در تمام فصل‌ها ويژگي عمومي اين اقليم است اما اين منطقه امسال يكي از گرم‌ترين و كم باران‌ترين چند دهه اخير را سپري كرده است. هرچند درختان و ديگر موجودات جنگل خود را با شرايط اقليمي دراز مدت حاكم بر جنگل سازگار كرده‌اند ولي تغييرات شديد در دما و بارش موجب بروز اخلال در زندگي طبيعي و حتي مرگ آنان مي‌شود. با اين توصيف گرما و خشكي امسال اگر منحصر به همين سال باشد مشكلات جبران نشدني در پي نخواهد داشت ولي اگر ادامه يابد و در سال‌هاي آينده نيز چنين وضعي پيش بيايد، باعث تغيير اقليم منطقه مي‌شود كه پيامد آن تغيير گسترده در حيات جانوري و گياهي و محيط زيست انسان خواهد بود. با توجه به غير منطقه‌اي بودن عوامل چنين تغييراتي در آب و هوا، لازم است كشورهاي جهان بيش از پيش به مسائلي همچون كاهش گازهاي گلخانه‌اي و افزايش كمي و كيفي جنگل و مرتع توجه كنند زيرا به اعتقاد كارشناسان، اگر گرم شدن كره زمين از حدي فراتر رود ديگر نمي‌توان جلو آن را گرفت و آن قدر گرم مي‌شود كه حيات به‌كلي نابود خواهد شد. كارشناسان كاهش توليد بذر و اخلال در زادآوري درختان ، كاهش توليد چوب ، قطع شدن چرخه فتو سنتز و توقف رشد درخت، كاهش دوره رويش و خزان زودرس، سوختگي نهال ها، كاهش رطوبت ، نابودي درختان ، نابودي جوانه هاي نهفته و برگ دهنده و شيوع آفات و حشرات و قارچ ها را از جمله پيامدهاي خشكسالي در عرصه هاي جنگلي اعلام كرده اند. با اين توصيف جنگل هاي شمال ايران كه به دليل وجود 90 گونه درختي و 211 گونه درختچه اي از اهميت زيادي برخوردار است بايد از توجه بيشتر مسوولان نيز برخوردار شود و براي جلوگيري از تخريب و تهديد آن تدابيري اصولي انديشيده شود . دكتر محمدرضا مروي مهاجر استاد دانشكده منابع طبيعي دانشگاه تهران، درباره رابطه دما و رشد گياهان گفت : رشد و نمو گياهان تابع درجه حرارت مشخصي است و براي هر گياه مي‌توان يك كمينه و بيشينه و بهينه دمايي تعيين كرد. وي در گفت و گو با ايرنا افزود: آنچه مسلم است، گياهان نه در درجه حرارت‌هاي پايين و نه در گرماي زياد رشد خوبي ندارند و براي رشد مناسب، يك دامنه حرارتي مناسب وجود دارد. مروي مهاجر تاكيد كرد : آب نيز مانند حرارت از عوامل محدود كننده اكولوژيك محسوب مي‌شود و اين موضوع در مناطق خشك و كويري مهم بوده و گسترش پوشش گياهي در اين مناطق رابطه مستقيمي با ميزان آب در دسترس گياه دارد. اين جنگل‌شناس درباره محدوده دمايي مناسب مي‌گويد : به طور كلي دماي 20 تا 30 درجه سانتي‌گراد حرارت مناسبي براي رشد و نمو اغلب گياهان است. وي ادامه داد : درختاني كه داراي پوست صاف هستند اگر ناگهان در معرض اشعه خورشيد قرار بگيرند و دما نيز بالا باشد دچار سوختگي پوست مي‌شوند و حتي ممكن است بميرند. استاد دانشكده منابع طبيعي دانشگاه تهران مي‌افزايد: علت اين امر از بين رفتن كامبيوم و شكاف خوردن پوست است كه در جنگل‌هاي شمال بيشتر در درخت راش ديده مي‌شود و به آن آفتاب سوختگي مي‌گويند. مروي مهاجر معتقد است: به علت مقاومت به نور و گرماي شديد است كه درختان نورپسند، مانند بلوط و كاج، اغلب داراي پوست ضخيم هستند يا مانند توس و سپيدار، رنگ پوست روشني دارند. وي درباره پيامدهاي زيان‌بار گرماي زياد در جنگل ادامه داد : درجه حرارت زياد اگر با كاهش رطوبت هوا نيز همراه باشد زيان بيشتري دارد زيرا هواي گرم و خشك، زيان‌بخش‌تر است و بيشتر به درختان آسيب مي‌زند و زمينه را براي حمله حشرات و قارچ‌ها فراهم مي‌كند. اين استاد جنگل توضيح مي‌دهد : دماي زياد، بيشتر به نهال‌هاي جوان به‌ويژه نونهال‌ها صدمه مي‌زند چون در هنگام تابش نور خورشيد، سطح جنگل به خصوص اگر داراي گياخاك خشك باشد بيشتر گرم مي‌شود و در اغلب موارد باعث سوختگي يقه نونهال‌ها مي‌گردد. مروي مهاجر تصريح كرد : شدت سوختگي بستگي به وضع زمين و نوع خاك و گياخاك دارد و در نقاط خالي توده‌هاي جنگلي و شيب‌هاي جنوبي و مناطق سنگلاخي و همچنين مناطقي كه گياخاك سطح آن خشك شده باشد آثار سوختگي و صدمات ناشي از آن بيشتر است. بنابراين گياهان جنگل متناسب با اقليم مناطق مختلف جنگل در آن پراكنده‌اند و تغيير اقليم باعث مي‌شود آنها براي در امان ماندن، به‌تدريج به مناطق ديگر كشيده شوند. اين امر با وجود تبعاتي كه دارد هزينه كوتاه مدت و مستقيم چنداني براي بشر ايجاد نمي‌كند ولي در موضوعاتي نظير جنگل‌كاري كه هزينه ايجاد و نگهداري چند ساله آن بسيار زياد است و همچنين برداشت چوب، باعث مشكلاتي مي‌شود كه كمترين آن هدررفت سرمايه‌ها يا كاهش درآمدها است. كارشناس ارشد دفتر جنگل‌كاري و پارك‌هاي جنگلي سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور گفت: يكي از عوامل مهم در پيدايش جنگل درجه حرارت ساليانه است كه هر چه دما بالاتر رود جنگل خشك‌تر مي‌شود و گونه‌هاي خشكي‌پسند بيشتر مي‌گردد. وحيد شقاقي افضلي در گفت و گو با ايرنا افزود : از طرف ديگر هر چه ميانگين درجه حرارت پايين‌تر باشد گونه‌هاي مقاوم‌تر به سرما پديد مي‌آيند. به گفته اين كارشناس ارشد جنگل ، افزايش دما يكي از مخاطرات آينده زمين است زيرا با افزايش حتي يك درجه به ميانگين دما، تاثيرات زيادي در يخ‌هاي قطبي و يخچال‌هاي طبيعي به وجود مي‌آيد كه نتيجه آن بالا آمدن آب درياها و به زير آب رفتن شهرهاي ساحلي است. شقاقي افضلي يكي از عوارض افزايش دما بر جنگل را رفتن گونه‌هاي سرماپسند به ارتفاعات بالاتر ذكر كرد و افزود : مهم‌ترين تاثير مخرب گرماي زياد بر جنگل، كاهش دوره رويش به دليل خزان زودرس است زيرا افزايش دما باعث مي‌شود خيلي از گونه‌ها به‌ويژه گونه‌هاي رطوبت ‌پسند، در تابستان خزان كنند. كارشناس ارشد دفتر جنگل‌كاري و پارك‌هاي جنگلي سازمان جنگل‌ها اظهار داشت : درختاني نظير انجيلي و توسكا و حتي راش بر اثر گرماي شديد خزان مي‌كنند كه نتيجه آن قطع شدن فتوسنتز و توقف رشد درخت است. وي اضافه كرد : توقف رشد درخت به معناي توليد نشدن چوب است و زيان اقتصادي ناشي از توقف توليد رشد براي جنگل‌هاي شمال بسيار زياد است. وي توضيح ‌داد : اگر مساحت جنگل‌هاي توليدي شمال را 2/1 ميليون هكتار و ميانگين رويش سالانه هر هكتار را حداقل سه متر مكعب در نظر بگيريم و كاهش توليد چوب را بر اثر خزان به گرما 50 درصد فرض كنيم، توليد چوب در جنگل‌هاي شمال در حدود يك ميليون و 800 هزار متر مكعب كم خواهد شد. شقاقي افضلي با بيان اين‌كه به ‌جز كاهش توليد، كاهش كيفيت چوب نيز رخ مي‌دهد، گفت : اثر ديگر گرما و خشكي زياد، بر روي ميكروارگانيسم‌هاي خاك است و چون خيلي از اين ميكروارگانيسم‌ها با گياهان همزيستي دارند، تاثير منفي بر رشد گياهان مي‌گذارد. اين كارشناس ارشد جنگل اضافه كرد : از ديگر تاثيرات گرما و خشكي زياد، از بين رفتن جوانه‌هاي نهفته و برگ‌دهنده است كه نابودي آنها باعث كاهش برگ در بهار بعد مي‌شود. به گفته شقاقي افضلي، جوانه‌هاي گل دهنده نيز آسيب مي‌بينند و پيامد آن كاهش توليد بذر و اخلال در زادآوري درختان است. كارشناس ارشد دفتر جنگل‌كاري و پارك‌هاي جنگلي سازمان جنگل‌ها درباره تاثيرات گرما و خشكي برجنگل‌كاري‌ها مي‌گويد: چون اغلب نهال‌هايي كه درجنگل‌كاري‌ها استفاده مي‌شود در نهالستان پرورش مي‌يابد و در نهالستان شرايط مطلوبي براي نهال فراهم است بنابراين اين نهال‌ها در برابر اوضاع نامساعد جوي حساس‌تر از نهال‌هاي طبيعي‌ هستند. وي همچنين در گفت و گو با ايرنا ادامه داد : يعني اين نهال‌ها نازپرورده‌تر هستند و عوامل نامساعد جوي باعث افزايش افت و تلفات نهال‌ها در جنگل‌كاري مي‌شود به نحوي كه هم اكنون در جنگل‌كاري‌هاي صومعه سرا و ماسال در استان گيلان 30- 40 درصد تلفات نهال ديده مي‌شود كه بررسي نهايي خسارت بايد در پاييز انجام شود. شقاقي افضلي با بيان اينكه هم اكنون خشكي بيشتر در گونه هاي توسكا و اَنجيلي و مَمْرَز ديده مي‌شود ، گفت : اگر چنين وضعيتي ادامه يابد حتي راشستان‌هاي ما كه مرغوب‌ترين چوب شمال را دارند نيز آسيب مي‌بينند، هر چند همين الآن نيز در ارتفاعات، گونه هاي پلت و راش تا حدي دچار پژمردگي شده است. اين كارشناس ارشد جنگل مي‌گويد : بارش باران در اين زمان باعث مي‌شود گونه‌هاي خزان كرده به جاي توليد چوب، قدرتشان را صرف توليد برگ ‌كنند كه نتيجه آن مصرف زياد آب و كاهش ميزان آب در خاك است. به گفته وي يك هكتار راش در دوره برگ‌دهي در حدود دو هزار متر مكعب آب مصرف مي‌كند و اين مقدار در درختاني همچون بلوط و نوئل و كاج جنگلي در حدود يك هزار و 200 متر مكعب است. شقاقي افضلي گفت : خزان تابستانه باعث كم شدن تعريق و تعرق و كاهش نقش جنگل در تصفيه هوا و توليد اكسيژن مي‌شود و با از بين رفتن تاج پوشش درختان، باران مستقيم به زمين مي‌خورد و داربارش و تغذيه سفره‌هاي آب زيرزميني روي نمي‌دهد. وي درباره تاثير خشكي و گرما بر جانوران جنگل مي‌گويد : اين جانوران بر اثر گرما به ارتفاعات بالاتر مي‌روند و به دليل تداخل با زيستگاه ديگر جانوران، مشكلاتي به وجود مي‌آيد. كارشناس ارشد دفتر جنگل‌كاري و پارك‌هاي جنگلي سازمان جنگل‌ها درباره اقدامات ممكن براي كاهش تاثيرات خشكي و گرما يادآور شد : بررسي‌ها نشان مي‌دهد در جنگل‌هاي شمال دوره‌هاي كمابيش منظم تَرسالي و خشك‌سالي وجود دارد كه با شناسايي اين دوره‌ها مي‌توانيم از گونه‌هايي در جنگل‌كاري‌ها استفاده كنيم كه با شرايط سال‌هاي بعد سازگارتر باشند و كمتر آسيب ببينند. شقاقي افضلي با بيان اين‌كه نفوذپذيري خاك جنگل براي آب 40 برابر خاك‌هاي عادي است و خشكي، اين نفوذپذيري را كم مي‌كند، اظهار داشت : در مناطقي كه خاكِ كم‌عمق دارند يا در شيب تند هستند ممكن است جامعه گياهي از رطوبت پسند به خشكي پسند تغيير يابد. اين كارشناس ارشد جنگل مي‌افزايد: درختان مسن به دليل داشتن ريشه عميق، تحملشان در برابر خشكي بيشتر است و علت زودتر خزان كردن انجيلي، داشتن ريشه‌هاي سطحي است و به طور كلي هر چه درخت جوان‌تر باشد آسيب‌پذيريش بيشتر است. گرما و خشكي نه تنها به گياهان و جانوران مفيد آسيب مي‌رساند و حتي باعث مرگ آنها مي‌شود، بلكه آفات و بيماري‌ها را نيز ممكن است كاهش دهد. ولي اين امر گاه بر عكس مي‌شود زيرا ممكن است آفات و بيماري‌هاي گرماپسند و چند نسلي بر اثر ايجاد زمينه مناسب، طغيان كنند. يزدانفر آهنگران كارشناس گياه‌پزشكي در اين باره به ايرنا گفت : خشكي، درخت را دچار ضعف مي‌كند و درخت ماده‌اي به نام كايرومون ترشح مي‌كند كه ماده شيميايي بين گونه‌هاي ميزبان و مهاجم است. وي بيان داشت : در ابتدا آفات پوست‌خوار و سپس آفات چوب‌خوار به درخت حمله مي‌كنند و بعد از آن قارچ‌هاي ساپروفيت مي‌آيند و درختان ضعيف شده را مبتلا مي‌كنند. آهنگران ياأآور شد : بيشتر آفاتِ چند نسلي، شرايط گرم را مي‌پسندند و گرما باعث مي‌شود طول نسل‌هاي آنها كوتاه‌تر شود و بيشتر تخم‌ريزي كنند، براي مثال پروانه سفيد كه دو تا سه نسل در سال ايجاد مي‌كند. اين كارشناس گياه‌پزشكي بيان داشت : تعداد نسل در سوسك برگ‌خوار توسكا ممكن است تا پنج نسل هم برسد. وي با ذكر اين‌كه گرما طول دوره رشد آفت را كوتاه مي‌كند ، مي گويد: وقتي جمعيت آفت زياد باشد شكارگرها نمي‌توانند آنها را كنترل كنند. آهنگران با اشاره به افزايش دماي امسال در منطقه تصريح كرد : گرما و خشكي اخير مشكل حادي را به وجود نياورده است ولي پروانه سفيد در عرصه هاي جنگلي نوشهر و عباس‌آباد بروز پيدا كرده است كه به احتمال زياد از گيلان يا پارك جنگلي نور آمده و گرما در افزايش آن موثر بوده است. استاد دانشكده تربيت مدرس نور و متخصص امور جنگل با اشاره به شيوع كرم ابريشم باف ناجور در جنگل هاي غرب مازندران گفت : اين كرم با خوردن برگ ها، درخت را لخت كرده و باعث ايجاد اختلال در رشد و چوب دهي و درنهايت خشكيدن درختان مي شود. دكترسيد محسن حسيني در گفت و گو با ايرنا افزود : شيوع اين آفت تاكنون باعث خشكيدن بسياري از درختان جنگل هاي شمال به ويژه در غرب مازندران شده است. وي خاطرنشان كرد : اين كرم يا آفت ، مبارزه خاصي ندارد و هر چند سال يكبار با افزايش دما و عدم بارندگي شيوع مي يابد و بعدا به شروع بارندگي ها از بين مي رود. اين مدرس دانشگاه ادامه داد : اين آفت در زمان خشكسالي به درختان هجوم آورده و باعث تخريب درختان جنگل مي شود كه عمدتا شدت تخريب در جاهاي مختلف فرق دارد. جنگل هاي شمال 8/1 ميليون هكتار وسعت دارد.ك /4 621//

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ایرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 425]