زندگينامه گوهرشاد بيگم

واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:

زندگينامه گوهرشاد بيگم نويسنده:اعظم صفائي، جامعه شناس اکثر شما حداقل يکبار در طول زندگي تان توفيق زيارت حرم مطهر علي بن موسي الرضا (ع) را داشته ايد و مسجد متبرک گوهرشاد را که واقع در صحن و سراي حرم اما رضا (ع) است ديده ايد ولي آيا مي دانيد پايه گذار احداث اين بناي زيبا بانويي شيعه، ادب دوست و هنرپرور و خير بنام گوهرشاد بيگم همسر شاهرخ ميرزاي تيموري است؟ در اين شماره به معرفي زندگي با برکت اين بانوي مسلمان شيعه مي پردازيم. گوهرشاد بيگم دختر امير غياث الدين ترخان است که يکي از امراي عهد تيموري بود. لقب ترخان به وي از طرف چنگيزخان به جهت شرکت او در جنگ هاي مختلف بوده است و ترخان واسطه ميان سلطان و رعيت بوده است. مادر گوهرشاد بيگم بانو خان زاده بيگم است که در ماه رجب سال 814 هـ.ق وفات کرده و در جوار مرقد مطهر امام رضا (ع) مدفون گرديده است. گوهرشاد در سال 780 هـ.ق ديده به جهان گشود او از زمره زنان ادب دوست، هنرپرور و خير در زمان خويش بود. به تاريخ و ادبيات علاقه مند بود و به دليل تمکن مالي و انصاف بسيار خير و نيکوکار بود. او در سال 807 ــ 805 ق همسر شاهرخ ميرزاي تيموري بود. که وي در چهاردهم ربيع الثاني سال 779 هـ.ق متولد و در سال 850 هـ.ق درگذشت و جنازه اش را به هرات حمل نمودند و در مدرسه گوهرشاد آغا دفن گرديد. سلطنت شاهرخ چهل و سه سال بوده است. از آن روي که گوهرشاد دوستدار لقب بود مهري هروي شاعره نامدار قرن نهم را مصاحب و نديمه خود ساخت. وي علاوه بر همسر، مشاور و همدم شاهرخ ميرزا نيز بود و در بسياري از تصميمات مهم کشوري شاهرخ از وجود وي بهره مي برد. اين بانوي محترمه داراي دو پسر بوده است يکي به نام ابراهيم سلطان که در ماه شوال 769 هـ.ق متولد و در ماه شوال سال 837 هـ.ق وفات يافت و پسر ديگر وي به نام ميرزا بايسنقر بود که در سال 802 هـ.ق متولد و در سال 837 هـ.ق درگذشت. گوهرشاد: پرورش دهنده دو فرزند هنرمند پسران گوهرشاد بيگم هر دو هنرمند در زمينه خط و ديگر کمالات ممتاز بوده اند. ميرزا بايسنقر خوش طبع و هنرپرور بود و در خط ثلث سرآمد ديگر خطاطان زمان خويش بود کتيبه پيش طاق مسجد گوهرشاد به خط ثلث از هنرهاي بايسنقر است که به دست خود او نگاشته شده است. همچنين بزرگ ترين قرآن موجود که طول هر صفحه آن دو زرع و نيم است از جمله آثار ارزنده اوست که هم اکنون برخي صفحات آن در آستان قدس و کتابخانه آقاي علي اصغر مهدوي در تهران موجود است. بايسنقر ميرزا دوستدار و باني زيباترين مکتب کتابسازي در ايران بوده است و در زمان خويش نسخه هاي نفيس و زيبا بسيار نوشته و به تصوير کشيده است. همچنين به جهت علاقه خاصي که به هنر نشان مي داد هنرمندان بسياري را حمايت مي کرد و گرد هم مي آورد. ميرزا سلطان ابراهيم برادر ميرزا بايسنقر هم به مانند برادرش فاضل و هنرمند بود و هم اکنون قرآني به خط نسخ بسيار عالي از وي در کتابخانه رضوي موجود است. و کتبيه هاي بسياري به خط ميرزا ابراهيم در شيراز وجود دارد که از جمله دارالصفا و کتبيه موجود در بقعه ظهيري است. همچنين ميرزا ابراهيم سلطان با رنج بسياري کليه مصالح و زندگي تيمور را به فارسي و ترک جمع آوري و مقايسه و تدوين کرد و تحويل شرف الدين علي يزدي داد. اقدامات گوهرشاد بيگم گوهرشاد بيگم آثار و ابنيه زيادي از خود بر جاي گذاشت که مي توان از مسجد جامع، مدرسه و خانقاه شهر هرات و مسجدي نيز در جنب مرقد امام رضا (ع) نام برد. که اين دو مسجد به نام خود وي به مسجد گوهرشاد معروفند و از شاهکارهاي هنر و معماري و کاشيکاري قرن نهم هجري به شمار مي رود. همچنين آثار ارزنده اي در حرم امام رضا (ع) و اطراف آن پديد آورد. از جمله دو رواق «دارالحفاظ» و «دارالسياده» را بنا کرد که معمار اين دو رواق و دو مسجد در هرات و مشهد قوام الدين شيرازي بود. مدرسه و خانقاهي که گوهرشاد دستور احداث آن را صادر کرد محلي بود براي تحصيل علماي برجسته اي چون مسعود شرواني، متوفي به سال 905 هـ.ق که از بزرگ ترين علماي خراسان بود. و همچنين خواجه عبدالرحمن اوحد. آغاز احداث بناي اين مدرسه کم نظير در سال 820 هـ.ق بوده است که در کنار آن کتابخانه و بيمارستان توسط گروهي از معماران برجسته به رياست استاد قوام الدين شيرازي احداث شده است و خطاطان معروفي همچون جعفر جلال هروي خطوط کتيبه هاي آن را تذهيب و تزئين نموده اند. مسجد گوهرشاد گوهرشاد، 32 ساله بود که هواي زيارت مشهد به دلش افتاد و نذر کرده بود گردنبند الماس نشانش را خرج مسجدي کند که در سايه امام رضا (ع) نفس بکشد و اين گردنبند را به بازرگاني ايراني فروخت و هزينه ساخت را از دارايي خود فراهم ساخت و چند هفته بعد کلنگ مسجد درست در ضلع جنوبي حرم علي بن موسي الرضا (ع) به زمين خورد. اين مسجد در سال 812 هـ.ق در زميني به مساحت 8798 متر مربع ساخته شد و داراي گل دسته و يک گنبد مي باشد. ايوان طرف قبله اين مسجد معروف به ايوان مقصوده است. گوهرشاد براي ساخت اين مسجد؛ قوام الدين شيرازي سرشناس ترين معمار ايراني را استخدام کرد و قوام الدين هم حاصل سال ها تجربه و دانش خود را در بند اين مسجد به يادگار گذاشت تا نظم و تقارن و ظرافت اين بنا را تا 6 قرن بعد هم به رخ بکشد. اسم گوهرشاد در دو محل با کاشي معرق نگاشته شده است. يکي در قسمت بالاي در نقره اي که به دارالسياده مي رود و ديگري بر کتيبه ايوان مقصوره که به خط زيباي شاهزاده بايسنقر مي باشد. در قسمت وسط نيز کتيبه اي به نام محمد رضا امامي وجود دارد. سبک معماري اين بنا به شيوه آذري است. طاق هاي گنبدي شکل، مناره هاي بلند و گنبدهاي بزرگ مسجد با ويژگي و تزئينات خاص و منحصر به فرد که ردپايي از سبک مقرنس دارند در کنار نقوش و خطوط ديواري بر روي زمينه گچي و معرق کاري شيوه هاي معماري ايران ــ اسلامي را در عصر تيموري ها نشان مي دهند. گوهرشاد کتابخانه اي عمومي دارد که با بيش از 43 زبان رايج دنيا پر شده که حدود 32 هزار نسخه از کتاب هاي اين کتابخانه خطي هزار نسخه عکس و بقيه چاپي هستند. البته اين کتابخانه اصلي مسجد نيست و کتابخانه قديمي که سابقه تأسيس آن به سال 618 هـ.ق مي رسد ضلع شرقي صحن امام خميني است. موقوفات گوهرشاد بيگم بانو گوهرشاد بيگم موقوفات بسياري پس از ساخت مسجد داشت که از جمله موقوفات ايشان: 1ــ از مجموع درآمد رقبات، يک عشر، حق التوليه متولي 2ــ يک عشر ديگر براي کارکنان و ضابطان و عمال و معمار 3ــ مابقي درآمد صرف عمران و آبادي مسجد گوهرشاد گردد. پس از تنظيم وقفنامه مهد عليا گوهرشاد گروهي از خيرخواهان بر اين مسجد نيز املاکي را وقف کرده اند. مرگ گوهرشاد بانو در سن 81 سالگي بر اثر وسوسه جمعي به دستور ميرزا سلطان ابوسعيد تيموري برادرزاده شاهرخ در هرات به قتل رسيد و پيکرش را در مدرسه گوهرشاد که خود آن را ساخته بود در کنار شوهرش به خاک سپردند. با مطالعه زندگينامه گوهرشاد در مي يابيم که وي زني خردمند و در حسن تدبير و سياست والامقام بود. شايد براي عده اي هضم اين نکته که در دوران تيموري زني با چنين قدرت و کياست وجود داشته است کمي دشوار باشد ولي زنان ايراني ثابت کرده اند که از زمان هاي دور آوازه خردمندي و لياقتمندي آنان حتي در کارهاي جمعي همچون کشور داري زبانزد جهانيان بوده است. پس حال که شرايط و امکانات ترقي و پيشرفت بيش از گذشته برايمان مهياست چه خوبست بيش از پيش سعي در اثبات توانمندي هاي خويش کنيم باشد که الگوي ارزشمندي براي نسل هاي بعد باشيم. منبع: دنياي زنان، شماره 64

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: راسخون]

[مشاهده در: www.rasekhoon.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 495]