محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830711386
صعاليک خراسان و نقش آنها در تحولات سياسي ايران (2)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
صعاليک خراسان و نقش آنها در تحولات سياسي ايران (2) عصيان صعاليک بر عمرو ليث عمر و ليث جانشين يعقوب شد و از همان ابتدا با مشکلات زيادي مواجه شد که مهم ترين آنها آشفتگي هاي خراسان بود که عامل اصلي اين آشفتگي ها خجستاني بود. عمرو به خراسان آمد. خجستاني به مخالفت با او پرداخت و در نيشابور حصاري شد و عمرو را به درون شهر راه نداد عمرو که کاري از پيش نبرده بود، به هرات بازگشت، اما خجستاني او را تعقيب کرد و هرات را محاصره کرد و چون نتوانست بر شهر دست يابد، تا جايي که توانست نواحي اطراف را غارت کرد و در نتيجه آن مردم بر ضد او به پا خاستند و هر جا بر ياران او دست مي يافتند، آنها را مي کشتند. در اين هنگام فضل بن يوسف سردار عمرو قصد نيشابور کرد که مادر خجستاني را بگيرد. خجستاني براي نجات مادرش، از راه قهستان آهنگ نيشابور کرد. (24) در اين زمان آنچه کفه ي رقابت را به نفع عمرو سنگين کرد، اختلاف خجستاني و بنوسرکب بود زيرا زماني که خجستاني عصيان خود را آغاز کرده بود سعي کرد ديگر روساي صعاليک را به سوي خود جلب کند. رافع درخواست او را پذيرفت ولي يعمر بن سرکب چون برادرش ابراهيم به دست خجستاني کشته شده بود حاضر نشد از او اطاعت کند پس خجستاني براي نابودي آنها وارد عمل شد و با ابوبلال يکي ديگر از روساي صعاليک متحد شد و در جگي که ميان آنها درگرفت يعمر کشته شد ولي ابو طلحه جوان، ابوبلال را کشت(25) و زماني که خجستاني محاصره ي هرات را رها کرد ابوطلحه به هرات آمد و به عمرو پيوست و عمرو را سپاه سالار خراسان کرد و خود به سيستان رفت. (26) ابوطلحه به مقابله با خجستاني شتافت و در سرخس با او روبرو شد شکست خورد و به سيستان رفت. (27) ولي خجستاني خود نيز در راه نيشابور به دست غلامانش کشته شد. (28) با مرگ خجستاني، عمرو از دست رقيبي جاه طلب و ماجراجو رها شد؛ ولي فتنه ي سالوکان پايان نيافت. رافع بن هرثمه که از ياران خجستاني بود بر خراسان مسلط شد. (269 هـ ق) (29) و همچنان که عادت ناپسند صعاليک بود ظلم و ستم زيادي به مردم خراسان کرد و خراج چند ساله را طلب کرد و به مردم صدمه ي زيادي وارد آورد. (30) وي براي جمع آوري سپاه به خوارزم رفت و 10 هزار نفر مرد جنگي از خوارزم گردآورد و به نيشابور آمد. (31) رافع در اختلاف ميان اسماعيل و نصر دخالت کرد. زماني که نصر براي سرکوبي اسماعيل عازم بخارا شد، اسماعيل از رافع کمک خواست و او به اسماعيل ملحق شد و هر دو به سوي سمرقند راه افتادند؛ ولي در طواسيس امير نصر راه را بر آنها بست و در لشکر آن دو قحطي افتاد. رافع که از جان خود بيمناک بود، ميان دو برادر واسطه شد و آنها را صلح داد و خود به نيشابور بازگشت. (32) عمرو، ابوطلحه را به جنگ رافع فرستاد و او در مرو با رافع جنگيد؛ ابوطلحه مغلوب شد و به تخارستان گريخت و رافع بر هرات دست يافت. (33) ولي عمرو به مقابله ي او شتافت و در آنجا او را مغلوب کرد. (270 هـ ق) رافع به مرو رود رفت و از عمرو امان خواست که اجابت نشد. در اين هنگام ابوطلحه از تخارستان آمد و به رافع ملحق شد. معلوم نيست چرا ابوطلحه به رافع ملحق شد و چرا از عمرو رنجيده بود ؟! آن دو قصد عمرو کردند ولي ابوطلحه خيانت کرد و به طور غافلگيرانه اي به رافع حمله برد و سپاه او را تار و مار کرد. ابوطلحه که از عمرو دلتنگ شده بود، در مرو باقي ماند. عمرو او را امان داد؛ ولي ابوطلحه نپذيرفت. بنابراين عمرو به او حمله کرد و سپاه او را در هم شکست و ابوطلحه به بيابان گريخت. رافع که شاهد اختلاف ميان عمرو و طلحه بود از فرصت استفاده کرد و دوباره آهنگ نيشابور کرد. عمرو به مقابله ي او رفت و او را شکست داد و به سيستان بازگشت، در اين هنگام، دوباره ابوطلحه به عمرو پيوست و عمرو او را بر خراسان خليفت کرد. (34) در سال 271 موفق خليفه ي عباسي حکومت خراسان را به محمد بن طاهر که در اين زمان در بغداد به سر مي برد واگذار کرد و او هم رافع را به نيابت خويش حکومت خراسان داد. (35) عمرو دوباره ابوطلحه را به جنگ رافع فرستاد و او را رافع را به ماوراء النهر فراري داد. رافع از نصر بن احمد کمک خواست. نصر هم اسماعيل را با 4 هزار سپاهي به کمک رافع و به مقابله با ابوطلحه فرستاد. ابوطلحه به سيستان رفت و به عمرو ملحق شد. (36) عمرو در سال 274 قصد فارس کرد. موفق خليفه عباسي شخصاً به مقابله با او آمد عمرو، ابوطلحه را به مقابله ي سپاه خليفه فرستاد ولي پيش از آنکه جنگي رخ دهد، ابوطلحه اسير شد شايد وي از فزوني سپاه خليفه هراسيد و تن به اين کار داد ولي وي خيلي زود از کرده ي خود پشيمان شد و مي خواست بگريزد که به دست سپاه خليفه اسير شد. معلوم نيست بعد از اين که چه بر سر او آمد و منابع در اين مورد سکوت کرده اند. (37) او سرداري شجاع و ماجراجو بود که نقش عمده اي در درگيري هاي نظامي بعد از مرگ يعقوب داشت. آنچه او را به صحنه کشاکش ها کشاند، دشمني او با خجستاني قاتل برادرانش و حس جاه طلبي بود که صفت مشترک تمام رؤساي صعاليک بود. رافع از درگيري خليفه و عمرو استفاده کرد و به فکر توسعه ي قلمرو خود افتاد و به بهانه کمک به اصفهبد رستم به طبرستان لشکر کشيد و محمد بن زيد را در قلعه جوهينه در گرگان به محاصره انداخت؛ ولي نتوانست کاري از پيش ببرد و از آنجا به ري آمد و جسارت را به حدي رسانيد که از فرمان خليفه سرباز زد ولي در جنگ با سردار خليفه، احمد بن عبدالعزيز شکست خورد و به طبرستان گريخت. خليفه براي سرکوبي او حکومت خراسان را به عمرو واگذار نمود. رافع از محمد بن يزيد کمک خواست، محمد هم پذيرفت. (38) ولي زماني که رافع با عمرو روبرو شد، محمد بن زيد عليرغم قولي که به رافع داده بود، از ياري او اجتناب ورزيد. (39) در جنگي که در اطراف سبزوار ميان آن دو در گرفت، رافع شکست خورد و به خوارزم گريخت و در آنجا به دست مردم خوارزم کشته شد. با کشتن او، خراسان آرام شد. (40) اين آخرين تلاش هاي صعاليک براي دستيابي به قدرت بود که ناکام ماند. صعاليک که از اواخر دولت طاهري در جستجوي قدرت بودند و سعي مي کردند از فضاي آشفته ي خراسان و ضعف آخرين امراي طاهري بهره ببرند، به علت رويارويي با قدرت نوظهوري چون يعقوب ناکام ماندند ؛ ولي قرار گرفتن آنها در خدمت يعقوب و استفاده از وجهه يعقوب، به آنها اعتبار بخشيد. به همين سبب بعد از مرگ يعقوب، توانستند همطراز جانشين او براي کسب قدرت قد علم کنند و کار را بر عمرو تنگ کردند و در مسائل داخلي سامانيان دخالت کردند و علويان زيدي را مغلوب کردند و حتي با خليفه جنگيدند؛ ولي با وجود تلاش هاي زياد موفق نشدند زيرا فاقد شم سياسي، جوانمردي و مردم داري بودند. آنها ماجراجوياني بودند که هر گاه بر جايي مسلط مي شدند؛ آنجا را به باد غارت مي دادند و به همين سبب هيچ گاه نتوانستند مقبوليت مردمي بيابند و در رسيدن به قدرت پايدار ناکام ماندند و تنها باعث آشفتگي خراسان و تزلزل پايه هاي قدرت دولت صفاري شدند. تنها نتيجه ي مثبتي که اين ماجراجويي ها براي آنها داشت اين بود که از صورت يک گروه راهزن به جايگاه بالايي دست يافتند که بعد از صفاريان در دستگاه سامانيان نيز صاحب مناصب مهمي شدند. صاحب منصبان صعلوک در دوره ي سامانيان بازماندگان ياران رافع بن هرثمه بعد از مرگ او به ماوراء النهر گريختند و به خدمت دولت ساماني درآمدند و سامانيان هم مانند صفاريان از ارتش نظامي آنها استفاده کردند. محمد بن هارون سرخسي اولين سر دسته ي صعاليک بود که در خدمت سامانيان قرار گرفت. او ابتدا در ناحيه ي سرخس به خياطي مشغول بود. سپس با جمع آوري دسته اي به راهزني پرداخت و زماني که رافع عصيان کرد به او ملحق شد و در هنگام قتل رافع به ماوراء النهر گريخت و در خدمت سامانيان قرار گرفت و چون در لشکرکشي رافع به طبرستان همراه او بود و از موقعيت جغرافيايي آن ناحيه آگاه بود، از سوي اسماعيل به جنگ محمد بن زيد فرستاده شد. (41) و در دروازه ي گرگان با محمد روبرو شد که ابتدا پيروزي با محمد بن زيد بود اما محمد بن هارون حيله اي انديشيد و سپاهيان خود را به ظاهر عقب کشيد تا بدين وسيله نظم سپاه زيديان را که گرم جمع آوري غنايم بودند در هم ريخت و تار و مارشان کرد. در اين جنگ محمد بن زيد کشته شد. (42) محمد بن هارون هم، مانند اکثر سران جاه طلب صعلوک نتوانست به سرور خود وفادار بماند و خيلي زود بر اسماعيل ساماني عصيان کرد و باجستان بن و هسودان و ناصر کبير متحد شد. (290 هـ ق) عبدالله بن نوح اصفهبد شهريار به مخالفت با او پرداخت و در جنگي در صحراي گاز او را مغلوب کرد، محمد گريخت و دوباره لشکري گردآورد و به آمل آمد و با سپاه ساماني که فرمانده آن پارس حاجب بود روبرو شد؛ ولي پارس او را به غدر دستگير کرد و به بخارا فرستاد. در بخارا او را در خانه اي حبس کردند تا از گرسنگي مرد. (43) يکي ديگر از سران صعاليک که به خدمت سامانيان درآمد، ابوالعباس محمد بن ابراهيم صعلوک بود. در مورد پيشينه ي او در منابع مطلبي نيامده است؛ ولي به نظر مي آيد او هم مانند محمد بن هارون از ياران رافع باشد که به سامانيان پيوست. او از جانب احمد بن اسماعيل به حکومت ري منصوب شد. (296 هـ ق) (44) و بعد از آنکه ابوالعباس بن نوح حاکم طبرستان در سال 298 وفات کرد، ابوالعباس از جانب امير ساماني به حکومت طبرستان منصوب شد. با لشکر بسياري به آنجا رفت و در آمل مستقر شد. (45) زماني که ناصر الاطروش ظهور کرد محمد به مقابله او شتافت؛ ولي در جنگي که در بورآباد ميان آن دو در گرفت، ابوالعباس شکست خورد و به ري گريخت و چون خبر شکست او به احمد بن اسماعيل امير ساماني رسيد راهي طبرستان شد که در ميان راه کشته شد (301 هـ ق) (46) ابوالعباس در مقام واليگري ري باقي ماند تا اينکه در سال 314 ماکان کاکي و داعي صغير (حسن بن قاسم) بنا بر درخواست خود محمد به ري لشکرکشي کردند و در اين زمان ابوالعباس از ري خارج شد و در ميان راه مرد. (47) او آخرين سر دسته ي صعاليک بود که به مقام حکومتي منصوب شد. ولي از اين زمان به بعد ديگر واژه ي صعلوک تنها براي مردم راهزن، دزد و ماجراجويي که گاهي هم منصبي نظامي و حکومتي به عنف يا غير عنف صاحب مي شوند به کار برده نشد؛ بلکه صعاليک داراي جايگاه اجتماعي مقبولي شدند که حتي در دوره ي غزنوي شخصيتي مانند ابو طيب صعلوکي که از علماي مورد احترام غزنوي بود و حتي ماموريت هاي مهم سياسي هم به او واگذار مي شد از ميان آنها برخاست. (48) نتيجه گيري : ظهور دسته هاي ماجراجو و عصيان گر در دوره ي حکومت هاي متقارن نشان دهنده ي ضعف، فساد و فشارهاي مالياتي حکام طاهري و خليفه ي عباسي بر مردم بود. دست يابي يعقوب به قدرت سياسي موجب شد ديگر ماجراجويان مانند صعاليک بر آن شوند تا با ماجراجويي و عصيان گري به قدرت سياسي دست يابند. صعاليک به علت نداشتن مشروعيت و شم سياسي با وجود برخورداري از توان بالاي نظامي و تلاش زياد نتوانستند يک حکومت پايدار تشکيل دهند. پي نوشتها 24 ـ همان، صص 149 ـ 147. 25 ـ همان، ص 150. 26 ـ تاريخ سيستان، ص 238. 27 ـ همان، ص 239. 28 ـ زرين کوب، عبدالحسين، ص 116. 29 ـ نرشخي، ابوبکر، ص 249. 30 ـ يغمايي، حسين، ص 119. 31 ـ ابن اسفنديار، ص 253. 32 ـ نرشخي، ص 15 ـ 114. 33 ـ تاريخ سيتسان، ص 239. 34 ـ همان، ص 243. 35 ـ نرشخي، ص 294. 36 ـ تاريخ سيستان، ص 244. 37 ـ ابن اثير، ص 265. 38 ـ ابن اسفنديار، صص 5 ـ 252. 39 ـ همان، ص 256. 40 ـ تاريخ سيستان، ص 253. 41 ـ طبري، ص 6708 و ابن اثير، ص 294. 42 ـ مسعودي، ابوالحسن علي بن حسين، ص 659. 43 ـ ابن اسفنديار، صص 3 ـ 262. 44 ـ گرديزي، ابوسعيد عبدالحي، ص 326. 45 ـ نرشخي، ص 316. 46 ـ ابن اسفنديار، ص 270. 47 ـ ابن اسفنديار، ص 292 و نرشخي، ص 316. 48 ـ جرفادقاني، ابوالشرف ناصح بن ظفر، ص 250. منابع و مآخذ ـ ابن اثير، عليي(عزالدين)، تاريخ کامل، ج 1 2، ترجمه ي عباس خليلي، تهران، شرکت سهامي چاپ و انتشارات کتب ايران، 2535. ـ ابن اسعد دهستاني، حسين، فرج بعد شدت، تصحيح اسماعيل حاکمي، تهران، انتشارات اطلاعات، 1364. ـ ابن اسفنديار، محمد بن حسن، تاريخ طبرستان، ج 1، به تصحيح عباس اقبال، انتشارات خاور، تهران، بي تا. ـ ابن فندق، ابوالحسن علي بن زيد بيهقي، تاريخ بيهق، به تصحيح احمد بهمنيار، تهران، کتابفروشي فروغي 7، 1308. ـ ابن مسکويه رازي، ابوعلي، تجارب الامم، ج 1، ترجمه محمد فضائلي، تهران، انتشارات زرين، 1366. ـ اسفزاري، معين الدين محمد، روضات الجنات في اوصاف مدينه الهرات، بخش اول، به اهتمام محمد اسحاق، کلکته، 1961. ـ تبريزي، محمد بن حسين خلف، برهان قاطع، ج 2، به اهتمام محمد معين، تهران، اميرکبير، 1357. ـ جرفادقاني، ابوالشرف ناصح بن ظفر، ترجمه ي تاريخ يميني، به اهتمام جعفر شعار، تهران، بنگاه نشر و ترجمه ي کتاب، 2537. ـ زرين کوب، عبدالحسين، تاريخ ايران بعد از اسلام، تهران، امير کبير، 1362. ـ طبري، محمد جرير، تاريخ طبري (تاريخ الرسل و الملوک)، ج 15، ترجمه ي ابوالقاسم پاينده، تهران، انتشارات بنياد فرهنگ ايران، تهران، 1354. ـ عوفي، سديد الدين محمد، جوامع الحکايات و لوامع الروايات، به تصحيح دکتر بانو مصفا (کريمي)، تهران، عوفي، سديد الدين محمد، جوامع الحکايات و لوامع الروايات، به تصحيح دکتر بانو مصفا (کريمي)، تهران، انتشارات بنياد فرهنگ ايران، 1352. ـ فقيهي، علي اصغر، آل بويه و اوضاع زمان ايشان، تهران، انتشارات صبا، 1365. ـ قزويني، زکريا، آثار البلاد و اخبار العباد، ج 2، ترجمه ي محمد مراد بن عبدالرحمان، بن تصحيح سيد محمد شاهمرادي، تهران، دانشگاه تهران، 1371. ـ کسروي، احمد، شهر ياران گمنام، تهران، امير کبير، 2537. ـ گرديزي، ابوسعيد عبدالحي، تاريخ گرديزي (زين الاخبار)، به تصحيح عبدالحي حبيبي، تهران، انتشارات دنياي کتاب، 1363. ـ معسودي، ابوالحسن علي بن حسين، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج 2، ترجمه ي ابوالقاسم پاينده، تهران، بنگاه نشر و ترجمه ي کتاب، 1360. ـ ناشناخته، تاريخ سيستان، به تصحيح ملک الشعراي بهار، کتابخانه زوار، تهران، 1314. ـ نرشخي، ابوبکر، تاريخ بخارا، به تصحيح مدرس رضوي، تهران، انتشارات توس، 1363. ـ نظامي عروضي سمرقندي، ابوعمرو، چهار مقاله، به اهتمام محمد قزويني و به کوشش مجدد دکتر محمد معين، تهران، نشر زوار، 1333. ـ يغمايي، حسين، تاريخ صفاريان، تهران، انتشارات دنياي کتاب 1370. منبعنشريه پايگاه نور شماره 22: /ن
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 400]
-
گوناگون
پربازدیدترینها