واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: هيچ مي دانيد «زرين فام» چيست؟هنر کاشي زرين فام دست پرورده هنرمندان صنعت کار ايراني است که مايه مباهات و فخر اين سرزمين است که اگر با ارائه اطلاعات و رموز کاربه نسل هاي بعدي منتقل شود از فراموشي و زوال در امان مي ماند.
لعاب زرين فام که ابوالقاسم فردوسي آن را دو آتشه مي خواند، رايج ترين و معروف ترين تکنيک در تزئينات کاشي بود. اين تکنيک ابتدا در قرن دوم هجري در مصر براي تزيين شيشه مورد استفاده قرار مي گرفت. مراحل کار به اين شرح بوده که پس از به کار گيري لعاب سفيد بر روي بدنه کاشي و پخت آن، کاشي با رنگدانه هاي حاوي مس و نقره رنگ آميزي شده و مجددا در کوره حرارت مي ديده و در نهايت به صورت شيء لعابي درخشان و فلزگونه اي در مي آمده است. با توجه به مطالعات پيکره شناسي که بر روي نخستين کاشي هاي معروف به زرين فام انجام گرفته و نيز از آنجايي که در اين نوع ازکاشي ها بيشتر طرح هاي پيکره اي استفاده مي شده تا الگوهاي گياهي، مي توان گفت اين نوع از کاشيها به ساختمان هاي غيرمذهبي تعلق داشته اند. احياي کاشي در دوره ايلخانيويراني حاصل از تهاجم اقوام مغول در اواسط قرن هفتم هجري، تنها مدت کوتاهي بر روند توليد کاشي تأثير گذاشت و در واقع هيچ نوع کاشي از حدود سال هاي 642-654 ه.ق بر جاي نمانده است. پس از اين سال ها، حکام ايلخاني اقدام به ايجاد بناهاي يادبود کرده و به مرمت نمونه هاي پيشين پرداختند. نتيجه چنين اقداماتي، احياي صنعت کاشي سازي بود. در اين دوران، تکنيک مينايي از بين رفت و گونه ديگري از تزئين سفال که بعدها عنوان لاجوردينه را به خود گرفت، جانشين آن شد. در اين تکنيک، قطعات قالب ريزي شده با رنگهاي سفيد، لاجوردي و در موارد نادري فيروزه اي، لعاب داده مي شدند و پس از اضافه شدن رنگهاي قرمز، سياه يا قهوه اي بر روي لعاب، براي بار دوم در کوره قرار داده مي شدند. در اوايل دوره ايلخاني، تکنيک زرين فام بر روي لعاب بدون هيچ رنگ افزوده اي به کار برده مي شد، اما در ربع پاياني قرن هفتم، رنگهاي لاجوردي و فيروزه اي به ميزان اندکي مورد استفاده قرار گرفتند. با توجه به مطالعات پيکره شناسي که بر روي نخستين کاشي هاي معروف به زرين فام انجام گرفته و نيز از آنجايي که در اين نوع ازکاشي ها بيشتر طرح هاي پيکره اي استفاده مي شده تا الگوهاي گياهي، مي توان گفت اين نوع از کاشيها به ساختمان هاي غيرمذهبي تعلق داشته اند. با نزديک شدن به قرن هشتم هجري، آبي لاجوردي از رواج و محبوبيت بيشتري برخوردار شد و سرانجام تکنيک نقاشي زير لعاب با استفاده از رنگهاي آبي لاجوردي و اندک مايه اي از رنگهاي قرمز و سياه، جايگزين نقاشي زرين فام شد که کاشيهاي توليد شده با چنين تکنيکي معمولا با نام کاشيهاي سلطان آباد شناخته مي شوند. اين تکنيک تا اواسط قرن هشتم مورد استفاده قرار مي گرفت و پس از آن منسوخ شد. استفاده از نانوتکنولوژي در کاشي زرين فام!در جريان مطالعات آزمايشگاهي گستردهاي که توسط تيمي از پژوهشگران سازمان انرژي اتمي کشور و پژوهشگران ايتاليايي روي نمونههايي از کاشيهاي زرينفام ايراني صورت گرفت، اين محققان موفق به کشف کاربرد تکنولوژي نانو در ترکيبات موجود در لعاب تزئيني اين کاشيها شدند.
مهندس پروين اوليايي، عضو هيات علمي سازمان انرژي اتمي و از اعضاي هيات پژوهشي فعال در اين تيم تحقيقاتي گفته است: در جريان شرکت در يک کارگاه علمي- بينالمللي که در دانشگاه پروژاي ايتاليا برگزار شد، متوجه علاقه محققان و محافل علمي جهان به اين کاشي و شناخت ترکيبات موجود در لعاب آن شديم. از اين رو پس از بازگشت به کشور، اين موضوع به طور مستقل توسط يک تيم چهار نفره در سازمان انرژي اتمي ايران مورد مطالعه و بررسيهاي آزمايشگاهي قرار گرفت. وي درباره آزمايشهاي انجام شده روي لعاب اين کاشيها گفت: «با دستيابي به تکههايي از اين کاشي، نمونههايي از آن در آزمايشگاه واندوگرافت با روش Pixe مورد آناليز عنصري قرار گرفت.» در روش Pixe نمونههايي ازکاشي در معرض تشعشات پروتون قرار گرفته و از طريق تابش پروتونهايي با انرژي 2 مگا الکترون، آناليز عنصري انجام و عناصر تشکيل دهنده اين لعابها، مشخص ميشود. اوليايي در ادامه به همکاري پژوهشگران ايتاليايي در اين برنامه تحقيقاتي اشاره کرد و افزود: «با توجه به عدم دسترسي به دستگاه سيتکروترون (دستگاههاي شتاب دهنده ذرات اتم) در ايران، نمونههاي مورد بررسي به دانشگاه پروژاي ايتاليا ارسال شد و در حضور محققان ايراني، با روش طيفنگاري EXASS مورد آزمايشات دقيق قرار گرفت.» به گفته اوليايي طبق آزمايشهاي انجام شده توسط پژوهشگران ايتاليايي، علاوه بر تاييد نتايج به دست آمده توسط محققان ايراني، اثبات شد که تلائلو طلايي در کاشيهاي زرينفام، به دليل استفاده از نانو ذرات نقره و تلائلو سرخ، مربوط به نانو ذرات مس در لعاب کاشي است، که در نهايت سبب پيدايش اثرات کروماتيکي مختلف در اين سفالها شده است. ويراني حاصل از تهاجم اقوام مغول در اواسط قرن هفتم هجري، تنها مدت کوتاهي بر روند توليد کاشي تأثير گذاشت و در واقع هيچ نوع کاشي از حدود سال هاي 642-654 ه.ق بر جاي نمانده است.وي يادآور شد که هنوز به درستي روشن نيست که ايرانيان چگونه اين تکنيک را اجرا ميکردهاند اما کشف خواص برخي مواد در مقياس نانومتري و استفاده هوشيارانه از آن در تزئينات کاشي قطعي و کاملا بديهي است. نانوتکنولوژي، علم مطالعه ذرات در مقياس اتمي، براي کنترل آنهاست. اين تکنولوژي با استفاده از خواصي که در اين سطح از مواد ظاهر ميشود، در پي کسب توانمندي بيشتر در توليد مواد، ابزارها و سيستمهاي جديد است. واژه نانو Nano، کلمهاي يوناني به معني کوچک است و براي تعيين مقدار يک ميليارديم يا 9-10 يک کميت استفاده ميشود و چون يک اتم تقريبا 10 نانومتر است، اين اصطلاح براي مطالعه عمومي روي ذرات اتمي به کار برده مي شود.نرگس محمديبخش هنري تبيان
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 1710]