محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1827585059
تشكيلات اداري عصرساسانيان
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
تشكيلات اداري عصرساسانيان يكي ازبهترين كتابي كه تاكنون بقلم شرق ساسانيان اروپائي راجع بتاريخ و اوضاع قديم ايران تاليف شده تاريخ استاد فاضل متتبع آرتوركريستنسن دانماركي Arthur Christensen بزبان فرانسه در زير اين عنوان است: «سلطنت ساسانيان (مملكت،ملت،دربار). ذكر اهميت اين كتاب از حيث قطر و حجم و كثرت مطالب نيست،بلكه مزاياي آن مربوط به يك سلسله تحقيقات دقيقه و كشفيات تاريخي راجع بتمدن عصرنياكان ماست كه بيشترحقايق آن زمان بواسطه ي عدم دسترسي و كنجكاوي تاکنون برما مجهول و درتاريكي هاي قرون گذشته پنهان بود. استاد كريستنسن اطلاعات جالب دقيقي در تاليف خود راجع به اوضاع اجتماعي، مذهبي،كشوري،لشگري،و اداري عصر ساسانيان بمعرض افكارو دسترس مطلعين مي گذارد. اينك ذيلاً قسمتي ازفصل سوم كتاب را ترجمه مي كنيم: درعصرساسانيان مملكت بوسيله اي ادارات يا بلغت پهلوي آن «دوانهائي»(1)اداره مي شد كه درآن مؤسسات طرز عمل و انتظام دقيقي حكمفرما بود.اطلاعات صحيح و مستقيمي ازطرزجريان و تعداد دوائر آن عصر در دست نيست.ولي همينقدر مي دانيم پادشاه براي ديوان مخصوص محاكم جنائي (عدليه) و توزيع احكام القاب و ماموريت ها هم چنين براي ماليه مهرهاي مختلفي داشت. حدس قريب بيقين اين است كه براي هر يك از شعب مذكور درفوق اقلا ديوان و اداره ي جداگانه اي وجود داشته چنانكه از همين صورتي كه شايد چندان كامل نباشد مي توان بوجود ديوان هاي ديگري مخصوص امور لشگري،پست، نفوذ و اوزان، و شايد بيوتات و املاك خالصه ي سلطنتي پي برد، ولي آنچه مسلم است بهترين قسمت هاي اداري زمان ساسانيان كه اختصاص بامور ماليه داشت داراي شعب و ديوان هاي زيادي نبود بطوري كه بعدها خلفاي اموي و عباسي نيز اساس تشكيلات ماليه خود را بر روي همان شالوده تنظيم و تاسيس كردند.(2) «بلادري»درضمن حاشيه ي مختصري طرز كارو جريان امور ماليه را اينطور شرح مي دهد:راپرتهاي راجع بپولهاي مسكوك با صداي بلند درحضور پادشاه قرائت مي شد «اشتريو سانالار» يا خوانسالار درهر سال صورت حساب جامعي ازعايدات ماليات هاي مختلف را بايستي بنظر و مهرسلطان برساند. خسرو دوم كه از بوي كاغذ پوستي خوشش نمي آيد امركرد صورت محاسبات را از آن به بعد روي كاغذهاي زعفراني رنگ كه با گلاب شستشو داده مي شد ثبت نمايند. احكام سلطان درحضور خود او توسط منشي مخصوص شاهنشاهي يا «اران دبيربد» نوشته و تدوين مي شد سپس ديگري كه مامور رسيدگي و تفتيش اينكار بود عين عبارات حكم را درروزنامه ي ماهيانه كه پس از انقضاء هرماه مي بايستي بمهر سلطان ممهور و در دفاتر ضبط سلطنتي نگاهداري شود ثبت مي كرد.پس ازآن برحسب معمول فرمان بمهر دارتحويل شده توسط او بماموري كه مطابق مرسوم و اصول اداري ايران موظف باستنساخ متن مندرج احكام بود تفويض مي گرديد.پس از استنساخ متن مندرج احكام بود تفويض مي گرديد.پس ازاستنساخ اصل فرمان دوباره به دبير مخصوص پادشاه تسليم شده مشاراليه بعد از مقابله با روزنامه ي ماهانه در صورت تطابق و توافق كلمات فرمان را براي امضا بنظرپادشاه با يكي از مهمترين محارم درباري او كه معمولاً «فره مدار بزرگ »باشد مي رساند.(3) حوالجات سلطان و معاهدات و اسناد مربوط مملكتي بمهرمخصوص پادشاه كه بر روي نگين آن تصويرگذاري نقش شده بود ممهور مي شد و درصورت اقتضا و ايجاب ضرورت فرمان با معاهده اي كه بهمين مهر ممهور و بعنوان يكي از ممالك مطيع يا مستقل ايران صادرشده بود با يك كيسه نمك كه علامت حفظ قول و نگهداري پيمان بود ارسال مي گرديد.(4) ماليه و مالياتها رئيس ماليه يا واشتريوسان سالار(5)مدير كل مالياتهاي ارضي بود.يكي ازمامورين مهم ديگر كه ذكري از او مي شود «ديسپوران همركار »(6)خزانه داركل مملكتي است محتمل است گنجورنيزلقب صندوقدارمخصوص سلطان بوده. عايدات مهمه ي مملكت عبارت از ماليات هاي ارضي يا خراج و ماليات سرشماري يا جزيه بود.(7) ميزان ماليات ساليانه سرشماري بطورثابت و يك دفعه براي عموم تعيين شده بود كه مي بايستي بروفق صلاح و نظر متنفذين موضوع و بين ماليات دهندگان تقسيم شود. ولي وضع ماليات ارضي براهالي باين ترتيب بود كه پس ازرسيدگي بحساب مزروعات هر بلوكي دو ششم محصول بر حسب قابليت و حاصلخيزي زمين بايستي بمحصلين مالياتي عايد گردد.معهذا تقلب و صحت عمل مامورين ماليه درطرز وصول و تقسيم ماليات ها مدخليت نام داشت و چون با اينحال عايدات هرسال نسبت بسال ديگر ممكن بود تفاوت فاحشي داشته باشد بنا عليه تنظيم صورت حساب تحقيقي ماليات ها و استفاده ازآن چندان ميسرنمي شد و بعلاوه تفتيش آنهم كار مشكلي بود. غالباً در نتيجه ي ظهور يك جنگ يا اتفاقي كه پول مملكت روي به نقصان مي گذاشت برحسب ايجاب ضرورت ماليات هاي فوق العاده و جديدي وضع مي شد و دراين مواقع پرداخت و تاديه ماليات هاي فوق العاده را منحصراً بر ايالات حاصلخيزغربي ايران مخصوصاً بابل تحميل مي كردند شاپوردوم كه مي خواست تمام قواي سلطنت خود را در جنگ برعليه روم بكاربه برد فرماني بمضمون ذيل بمرزبان مملكت آرامي ها نگاشت:بمحض اينكه فرمان ارسالي ما رسيد صاحب اختيار مطلق را رويت مي كني بايد"سيمين"قائد نازاري ها را توقيف كرده و تا سندي نسپارد و يقين حاصل نكني كه در برابر ماليات هاي سرانه و همچنين ضعف ماليات هاي سنواتي قبائل نازاري ها را كه درخاك مملكت ما سكونت اختيار كرده اند هرسال خواهد پرداخت او را آزاد نمي كني.زيرا ما خداوندگاراين مرز و بوم تمام اوقات را درگير و دار و زحمت جنگ بسر برده و آن ها با كمال آسايش و عشرت زندگاني مي كند و درعين اينكه درقلمرو حكومت ما سكونت گزيده اند عامل پيشرفت نيات و همدست قيصر دشمن ما مي باشند. قطعي است كه مسيحيين هم از تحمل اينقسم ماليات هاي جبري و سنگين درمقابل اقتدار حكومت ايران معاف نبوده اند. بهر حال وضع و وصول ماليات بترتيب مذكور نه تنها براي پادشاه شامل منافع نبود بلكه ضررهاي مهمي نيز متوجه ماليات دهندگان مي شد، مذكوراست كه رعايا قبل از تاديه ماليات معينه جرأت نداشتند بميوه ي رسيده خود دست بزنند و بالاخره در نتيجه همين ترتيبات غيرعادلانه بود كه غباد تصميم گرفت طرز ماليات گذاي و ايصال آن را بر روي اساس و اصول صحيحي تنظيم بكند:تغييرو اصلاحي كه در زمان خسرو اول (انوشيروان) عملي شد... درزمان انوشيروان تمام اراضي قابل زرع بطور دقيق مساحي شد چنانكه در پايان اين اقدام ترتيب وصول ماليات هاي ارضي مطابق ميزان و نرخ ذيل تعيين گرديد. ماليات بكجريب زمين گندم و جوكاري در سال /1درم تاكستان جريبي /8 درم يك جريب يونجه كاري /7 درم زمين شلتوك كاري جريبي /5/6درم ماليات چهار نخل متعلق باهالي ايران و شش نخل و چهار درخت زيتون از آرامي ها درسال/0000001درم كليه ي محصولات ارضي خارج از اينصورت و حتي نخليات متفرقه كه عوائد مهمي نداشت از تاديه ماليات معاف بود در هر حال اين ميزان و نرخ مالياتي چندان مالايطاق بنظرنمي آيد جزاينكه طرز تعبير و اجرا قوانين ماليه و تبعيضات واجحافات مامورين اداري آن زمان بر ما مجهول است.ولي بطوركلي سيستم جديد موجبات رفع نگراني رعايا را فراهم ساخته و بعلاوه چندين برابرعايدات سابق هم بر وجوه موجوده ي خزانه دولت افزوده بود خلفا هم همين طرز را دراصول خراج گذاري خود رعايت مي كردند. ماليات سرشماري نيز در زمان خسرو اول (انوشيروان)تجديد و اصلاح شد يعني افراد از سن بيست تا پنجاه سال مشمول پرداخت ماليات سرانه بودند"باستثناي نجبا و بزرگان،سپاهي، مغان، منشي ها و اشخاص ديگري كه در خدمات درباري بودند". مؤديان مالياتي برحسب ثروت و دارائي شخصي بچند طبقه منقسم شده بودند افراد طبقه بالنسبه عالي و متمول ازدوازده درم تا هشت درم مي پرداختند و توده ي ملت رويهمرفته سري چهار درم . ماليات ها سه ماه به سه ماه باقساط معينه (سيماراك) پرداخت مي شد .خسرو نسخه اي از صورت ماليات هاي موضوع جديد را در دفاتر ضبط سلطنتي نگاهداشته و نسخ ديگررا بمامورين ماليه ايالات و قضاه بلوك و نواحي مربوطه سپرده و ضمناً قضاه مزبوره را موظف كرد كه با نهايت دقت مراقبت اعمال تحصيلداران و جريان وصول ماليات ها باشند و حسب المقرر در صورتيكه كشته هاي گندم يا اشجار دچار آفات مي شدند بايستي بيش از آنچه ماليات حقيقي بدان تعلق مي گرفت مطالبه نشود. قضاه مي بايستي كه صورت تخفيفات مالياتي را به اطلاع حكومت مركزي برسانند تا حكومت مراتب لازمه را به محصلين ماليه دستوربدهد. خسرو (انوشيروان)مي خواست بوسيله ي اين طرزتفتيش از اجحافات و حيف و ميل هائي كه تا آن زمان بتوسط مامورين ماليات مالياتي بعمل مي آيد.كاملاً جلوگيري كرده باشد. علاوه بر تحف و هداياي اجباري كه در مواقع اعياد نوروزو مهرگان بعنوان پيشكشي تقديم پادشاه مي شد. عايدات ديگري موسوم به "آئين" درسال حسب المرسوم برماليات هاي مستقيم اضافه مي گرديد.منافع مهمه ي ديگر عبارت از عايدات املاك خالصه سلطنتي و خراج جشن ها بود .معادن طلاي "فرامگين" ارمنستان ايران را نيز بايد جزء منابع اخير محسوب بكنيم. غنائم جنگ يك عايدي غيرمستقيم و نامنظمي را تشكيل مي داد .خسرو دوم ضمن خطابه ي حماسي خود غنائمي را كه در جنگ بدست آورده اينطورشرح مي دهد:طلا و نقره، اشياء گرانبها همه قسم،فلز برنج، فولاد، ابريشم و اطلس،پارچه هاي زري، اسلحه، مواشي،زنان و اطفال و مردان پير فزون از اندازه بغنيمت آورده ايم كه در خزائن و مخازن ما و محل هاي مخصوص بخود نگاهداري شده و مي شوند. شايد حقوق و عوائد گمركي نيز جزو منافع مستقيم سلاطين ساساني بوده ولي مورخين شواهد درستي دراين موضوع بدست نمي دهند. درهيجدهين سال سلطنت خسرو دوم 607 تا 608 بعد از ميلاد موجود خزانه را كه سلطان بيكي ازقصور جديد البناي تيسفون حمل مي كرد تقريباً بالغ بر چهار صد و شصت ميليون مثقال پول مسكوك مي شد. معادل با سيصد و شصت شش ميليون فرانك امروز در صورتي كه وزن و ميزان معتدل هر مثقالي مساوي با يك درم ساساني بود. علاوه براين مبلغ مقدارزيادي اشيا نفيسه و البسه ي فاخربخزانه ي جديد حمل مي شد كه قسمت اعظم آن از خراج هاي فوق العاده بدست آمده بود معلوم است خسرو دوم با مختصراقدامي مردم را وادار به تاديه ماليات هاي گزاف مي كرد بدليل آنكه با وجود محاربات پي در پي كه مستلزم مخارج و ضررهاي هنگفت بود،تا نهمين سال سلطنتش خسرو بالغ بر هزار و ششصد ميليون وجوه مسكوك در خزانه خود گرد و آماده كرده بود .(معادل هزار و چهارصد مليون فرانك) ماليات هاي عقب افتاده غالباً مطابق اصول قديمه معاف مي شد و اين بخشش براي پادشاهي كه تازه بر تخت سلطنت جلوس مي كرد بهترين راه كسب محبوبيت و قبوليت عامه بود. بهرام پنجم هنگام جلوس بتخت رعايا را از تاديه بقاياي مالياتي كه بالغ بر 70 ميليون درم بود (60 ميليون فرانك) معاف كرد بعلاوه يك ثلث ازماليات هاي ارضي را نيز در همان سال تخفيف و تقليل داد. فيروز درزمان قحط و غلاء وصول ماليات هاي ارضي و سرشماري وهمچنين خراج هاي مخصوصي را براي مساعدت برعايا و جلب منافع عمومي بكلي متروك داشته و مردم را از هرگونه تحميلاتي از قبيل خدمات مجاني و كارهاي ديگري معاف كرد. مصارف عمده مملكت در زمان ساسانيان عبارت بود ازمخارج جنگ،مصارف دربار، حقوق مستخدمين دولتي و خرج تنظيمات داخلي ،توسعه ي فوائد عامه و فلاحت عمومي مملكت از قبيل بناي سدها و حفره كانال ها و قنوات دردرجه ي دوم جزو مصارف ضروري بوده معهذا در موقع بناي سدها يا ازاين قبيل موسسات عام المنفعه سكنه ي ذينفع محل با حكومت مساعدت هاي مادي كرده و شايد غالباً با پرداخت مبالغ هنگفتي بطورقرضه در اين مواقع بحكومت كمك مي كردند. ضمن تعليق يا عفو بقاياي مالياتي گاهي شرحي از وجوهي كه از طرف سلاطين ساساني بطورمستقيم بين فقرا تقسيم مي شد ديده مي شود .مثلاً ازطرف بهرام پنجم و فيروز (8) بهرام پول هاي زيادي كه بالغ بر بيست ميليون درم بود بين نجباو محترمين و فقرا تقسيم كرد ولي صرف نظر ازاين موادر پول هاي خزانه كمترصرف منافع عمومي مي گرديد چون سلاطين ايران عادت داشتند كه خزائن خود را از وجوه نقد و اشيا گرانبها هر قدر ممكن بشود پربكنند. بنا بگفته ي مورخين ارمني هنگام جلوس سلاطين جديد برتخت سلطنت كليه ي پول هاي مسكوك و موجود درخزانه را ذوب كرده دوباره باسم پادشاه تازه سكه مي كردند.بهمين ترتيب صورت هائي از اسناد مضبوطه دردفاترضبط سلطنتي با تغييرات لازم باسم شاه جديد رونويس مي شد. ترجمه ي «ع.احمدي بختياري» پي نوشت: 1.کلمه دوان بعدها در فارسي جديد با مختصر تغييري به ديوان تبديل يافته و بر ادارات اسلامي اطلاق مي شد.حکايتي که ابن خلدون به ريشه و وجه اشتقاق لغة ديوان نقل مي کند طبيعي است که تعبير افسانه مانندي است ولي ممکن است قول ابن خلدون را راجع به اين ها مي گويد:کلمه ي ديوان دراصل براي تعيين دفاتر دخل و خرج استعمال مي گرديدو پس از آن بسط يافته بمحل کار مامورين و محصلين مالياتي و ساير دفاترنيز اطلاق شد معتبر دانست. 2.خلفاي اموي فقط يک اداره براي وصول مالياتهاي ارضي و يک مؤسسه مخصوص رسيدگي بعايدات مختلفه ي مملکتي و تنظيم صورت حساب منافع و ترتيب اجاره و استجاره ي املاک عمومي تاسيس کرده بودند... در زمان موکل عباسي هم تنظيم امور ماليه به دو ديوان محول بود يکي براي وصول مالياتهاي ارضي و ديگري مخصوص ضبط و ثبت مخارج مملکتي . 3.استاد کريستن فره مدار بزرگ را به معني فرمانده بزرگ و پس از سلطان شخص اول سلطنت ساسانيان مي داند. 4.مسعودي راجع به مهرهاي چهارگانه ي خسرو اول(انوشيروان)و زمهر خسرو دوم شرح مشبع و مفصلي مي نويسد. 5.و اشتريو در زمان ساسانيان سمت مديريت جنگلها و فلاحت را عهده دار بوده و در اين موقع بنا بقول مولف و اشتريو سانسالار هم سمت مديريت جنگلها و هم مقام رياست کل ماليه را دارا بوده است. 6.مؤلف مي گويد شغل موروثي تحويلداري کل مخصوص خانواده ي ويسپوران بوده و از تواريخ و ماخذ مؤلفين ارمني چنين مستفاد مي شود که مالياتهاي وصول شده ي اصفهان درخانه ي ويسپوران گرد شده بود. 7.در قرن اول اسلام جزيه و خراج بدون اختلاف معني براي تعيين مالياتهاي اراضي و سر شماري استعمال مي شد،در خراسان لغت جزيه به هر دو ماليات ها اطلاق مي گرديد و درسايرنواحي.ايران کلمه ي خراج اصطلاح عمومي بود و بالاخره در نيمه ي قرن هشتم مسيحي مالياتهاي سرشماري جزيه ناميده شد و خراج اصطلاح عمومي مالياتهاي ارضي بود... صاحب قاموس و ساير لغويين عرب جزيه را تقريباً ماليات ارضي مي دانند و آنچه به موجب اسناد و شواهد تاريخي بر ما محقق است در صدراسلام مالياتي بود که بر اشخاص غير مسلم تحميل شد.شيخ سعدي هر دو لغت را ضمن نصيحت ملوک در دو شعر ايراد کرده است: شهي که پاس رعبت نگاه مي دارد حلال باد خراجش که مزد چوپانيست و گرنه راعي خلق است زهر مارش باد که هرچه مي خورد از جزيه ي مسلماني است احمدي 8.استاد نئولدکه مي گويد:فيروز در زمان قحطي امر کرد،کساني که داراي انبارهاي پر از آذوقه هستند بايد اشخاص بي بضاعت که فاقد تامين وسايل معاش خود مي باشند کمک بکنند.مخصوصاً تصريح کرد که اگر يک نفر از گرسنگي بميرد سکنه ي شهر يا اهل دهي که آن شخص در آنجا تلف شده است شديداً تعقيب و تنبيه خواهند شد. منبع:نشريه پايگاه نور،شماره 17 /ن
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 432]
-
گوناگون
پربازدیدترینها