محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1841997504
سيرى پيرامون نهضت تصوف در ايران
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
سيرى پيرامون نهضت تصوف در ايران نویسنده : عزت الله نوذری تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت ( قسمت بیست و پنجم )به لحاظى ، نخستين جلوه هاى تصوف ايرانى در خراسان بزرگ ، يعنى خراسان امروز و كومش و ماوراء النهر پديدار گرديد، كه نمونه هاى بارز آن ، بايزيد بسطامى ، ابوالحسن نورى ، شيخ ابوالحسن خرقانى ، شيخ ابوسعيد ابوالخير و شاگردان آنان و تاسيس و ايجاد خانقاه هاى معروف در اين ناحيه است به زعم جنبه ى كلى معتقدات صوفيان كه كمال مطلوبشان دست شستن از امور دنيوى و زهد و فنا و در نتيجه ، دور شدن از زندگى فعال است ، اعمال آن نيز به توبه و موقع خود يك نوع مبارزه ى منفى در مقابل بيگانگان متعصب در امور مختلف شمرده مى شد (289).برخى از طريقه هاى تصوف ، بيش تر وقت ها منعكس كننده نارضايى (290) آشكار مردم از حرص و ثروت و زندگى كاهلانه و پر تجملات و مشحون از گناه بزرگان فئودال و بازرگانان بوده است اين اعتراض در بيش تر موارد، غيرفعال بوده ولى گاه نيز اعتراض فعال عامه ى مردم بر ضد مظالم فرمانروايان و سرمايه داران به صورت عقايد تصرف در مى آمد البته در اين گونه موارد، همواره افكار هدايت كننده عرفانى نقش قدرت محركه و پشت پرده را داشته است . (291)در قرن هاى پنجم تا نهم هجرى ، نفوذ تصوف بيش از پيش در ايران استوار گرديد ويرانى كشور، و فقر و فلاكت عامه مردم پس از هجوم سلجوقيان ، غزان و مغولان در قرن هفتم هجرى ، و لشكريان تيمور در آستانه قرن هشتم و نهم هجرى ، و جز آن به رواج نظر بدبينانه ى تصوف نسبت به زندگى جسمانى ، و جهانى كمك كرد و تبليغات به سود دست شستن و دورى از امور (292) دنيوى و فعاليت اجتماعى و فقر اختيارى و غيره تا اندازه اى موثر واقع شد. در اين دوره ها، خانقاه هاى پراكنده درويشان و صوفيان به شكل سلسله هاى بزرگ اخوت درآمدند كه هر يك پيرو طريقتى از صوفيگرى بوده و اوليا و موسساتى داشتند كه سلسله يا طريقه به نام ايشان خوانده مى شد و ايشان نيز در نوبه خود جانشينان يا شيوخى داشتند.در اين دوره يعنى از قرن پنجم به بعد بر اثر ايجاد شعبه هاى مختلف تصوف مسلكى به طور كامل و يكدست و واحد نبود و جريان هاى گوناگون تصوف و عرفان اسلامى ، چه كسانى كه تابع مذهب رسمى - تسنن - و چه كسانى كه مخالف آن بودند، در يك امر با هم پيوستگى و وجه مشترك داشتند كه هر فردى مى تواند از طريق تزكيه نفس و رهايى از هوس هاى جسمانى و ترك علايق دنيوى و پرهيزكارى و سير و سلوك بى واسطه ، به حقيقت تام ، واصل گردد و خود مستقيم با خداوند تماس يابد و در مرحله ى عالى كه (حقيقت ) ناميده شده است به خداوند به پيوندد و متصل گردد شرط لازم اين پيوستگى اين بود كه شخص به اختيار از دنيا و من خويش دست بكشد و به مرحله ايثار رسيد خود را (فنا) سازد تا در ذات حق مستحيل گردد (293). متاسفانه با گذشت زمان بيش تر، طريقه هاى تصوف در ايران روز به روز سوى انحطاط و فساد رفتند و به صورت معجزه نمايى هاى عاميانه درآمدند و به پرستش عده كثيرى شيخ زنده و مرده كه به درك حق نايل آمده بودند، پرداختند. و به زيارت مرقد و آثار ايشان سرگرم شدند شعبه هاى درويشى و تصوف و خانقاه ها، مركز پرستش شيوخ و اوهام و خرافات گوناگون گشت ، عقايد عرفانى تصوف ، كمتر از هر چيز مورد توجه و علاقه ى توده ى مومنين بود آنان از شيخان معجزه مى خواست . و مايل بودند كه شيوخ صوفيه در امور زندگى يارى شان (294) كنند.كار پرستش شيوخ صوفيه بالا گرفت و اين سبب شد كه خانقاه هاى درويشان به ثروت فراوان دست يابند و مومنان فئودال ، اميران و ملوك و سرمايه داران شهرى ، بخشى از پول و كالا و جواهر و غلات و اراضى خود را وقف خانقاه ها كنند؛ خان ها و پادشاهان نيز موقوفاتى به آنان اختصاص داده و فرمان هاى معافيت از خراج به نام آنان صادر كنند. محيط اجتماعى قرن هاى هفتم و هشتم هجرى كه طريقت هاى گوناگون تصوف پيروان و مريدانى يافته بودند بسيار متشتت و آشفته بود (295). ضمنا اگر بگوييم كه طريقه هاى تصوف در ايران آن زمان ، روحيه تمام مردم را منعكس مى نموده اند، دورنماى تاريخى را دگرگون جلوه داد و تحريف كرده ايم بر عكس ، اكثر طريقه هاى ياد شده با تبليغ ترك علايق دنيوى و چشم پوشى از دارفانى و امتناع از هر كوشش و فعاليت اجتماعى ، قدرت قشرهاى بالا و فرمانروايان را استوار ساختند. طريقه هاى مزبور، تعليمات تصوف را درباره تزكيه نفس و امساك در استفاده از لذايذ دنيوى به تبليغ عدم مقاومت در برابر زور و شكيبايى و فرمانبردارى عامه ى خلق ، در برابر بيگانه مبدل ساختند، بى سبب نبود كه عده اى از سران فئودال ايران و فرمانروايان بيگانه حامى جدى طريقه هاى درويشى يادشده گشتند، با اين وصف ، روحيه مخالفت آميز عامه مردم و صداى اعتراض ايشان كه از تحمل يوغ اسارت و بردگى دولت ايلخانان مغول به جان آمده بودند، در تعليمات برخى از شعبه هاى تصوف اين دوره كه هماهنگى و همبستگى و سرانجام آميختگى پرتحركى از مذهب مورد قبول ، عامه ايرانيان ، يعنى تشيع و عرفان در آن ها ديده مى شد، منعكس گرديد. جنبش سربداران در قرن هشتم هجرى از جلوه هاى آشكار آن مى باشد كه به رهبرى شيخ خليفه مازندرانى ، صوفى شيعه مذهب اين دوره به وقوع پيوست (296).برجسته ترين نكات تصرف ايرانى را مى توان در چند بند جمع بندى نمود:1 - تعديل مذاهب و جلوگيرى از تعصب تصوف توانست از سخت گيرى و فشار ارباب ديانت ، نسبت به پيروان ساير اديان جلوگيرى نمايد.2 - احترام به انسانيت عارفان و صوفيان ، بيش از همه چيز به آدمى بودن يا انسانيت انسان توجه داشتند، به عبارت ديگر هدف آنان انسان كامل بود.3 - تعليم وابستگى و آزادگى : عارفان و صوفيان از آزاده ترين و وابسته ترين مردم جهان بوده اند و اين شايد از بى نيازى آنان سرچشمه مى گرفت .4 - تعليم صفا و بى ريايى و دفع ظاهرپرستى صوفيان اهل دل اند و همواره پاكى دل و روح را خواستارند.5 - دعوت به اجتماع هيچ فرقه اى مانند صوفيان ، به فكر مردم نبوده اند. سماع صوفيان به معنى تجمع و نشان دادن حق و راستى و اصول انسانيت و پراكنده نمودند افكار و عقايد در ميان مردم .6 - بى اعتنايى در برابر مرگ .7 - ترس دادن فرمانروايان و بزرگان از عواقب ستمگرى : آنان نشان مى دادند كه چگونه فقر مايه اعتماد مى گردد الفقر والفخرى .8 - روان پژوهى عميق و راستين : صوفيان ، با باطن كار دارند و معرفت صوفيانه ، يعنى آگاهى از اعمال و اطوار قلب و احوال و مقامات باطنى .9 تعليم عشق و محبت و القاء ايمان صوفيان درباره ى زبونى عقل در برابر عشق سخن فراوان گفته اند و عشق و محبت را برترين صفت انسان دانسته اند.10 - شكوفا كردن فلسفه اسلام و ايران .نهضت سربداران خراسان نهضت سربداران از دو جناح عمده تشكيل يافته بود (297):1 - جناح شيخيان . 2 - جناح سربداران .هر دوى اين جناح ها، داراى خصوصيات و خصلت هاى ويژه اى بودند كه البته در بعضى نكات نقطه اشتراك داشتند. درونمايه و جوهره ى اصلى قيام سربداران مذهب ، تشيع اثنى عشرى بود. ديدگاه اين مذهب در خصوص حاكميت مغولان ، صريح و روشن است . شيعيان ، آنان را غاصب مى دانستند و همين عنصر، باعث برخورد شيعيان سربدار، با عنصر مغول گرديد ويژگى هاى قيام سربداران را مى توان چنين جمع بندى نمود:1 - مذهب : همان طور كه ذكر شد، سربداران عموما از شيعيان اثنى عشرى بودند و مخالفين آنان نيز به مذهب تسنن وابستگى داشتند.2 - بيگانه ستيزى : قيام سربداران ، ماهيتا بيگانه ستيز بوده و مبارزه با مغولان را از اهداف اصلى خود مى دانستند. سربداران آخرين بقاياى مغولان (طغاتيموريان ) را در خاك ايران از بين بردند و براى هميشه به سلطه ى سياسى - نظامى آنان پايان بخشيدند.3 - ستم ستيزى قيام سربداران ، با بهره گيرى از ايدئولوژى تشيع اثنى عشرى ، قيامى عليه ظلم و ستم هيات حاكمه محسوب مى شد ظلم و ستمى كه در اين ايام اعمال مى شد، ابعاد گوناگون ، سياسى اجتماعى و اقتصادى داشت كه توسط هيات حاكمه - چه ايرانى و چه مغولى - بر رعايا و توده مردم تحميل مى شد.4 - اعتقاد به مهدويت از جمله اصول اصلى تشيع اثنى عشرى ، اعتقاد به مهدويت است ، اين مساله در جناح شيخيان و نيز در جناح سربداران وجود داشت آنان با اعتقاد با مهدويت ، توده مردم را عليه مفاسد موجود در جامعه مى شوراندند.5 - فتوت و جوانمردى : از وجوه عمده ى قيام سربداران ، روح فتوت و جوانمردى بود كه نقش عمده اى در جريان قيام ايفا كرد مساله فتوت و جوانمردى ريشه در فرهنگ اصيل تشيع و ايرانيت داشت و اكثر رهبران سربداران از سرچشمه اين فرهنگ سيراب شده بودند.6 - بعد مردمى : يكى از ويژگيهاى اصلى اين قيام بعد مردمى آنست كه تمام توده هاى زحمتكش و رعاياى بلاخورده و ستمكش را در خود جاى داده بود. اقشار بى چيز و محروم جامعه از اين قيام - كه آرمان هاى خود را در آن مى جستند - حمايت مى كردند.7 - بعد شهريگرى : با يك نظر مى توان دريافت كه تعداد شهريان در اين قيام - خاصه پيشه وران و صاحبان حرف - بيش تر از سيار قشرهاى جامعه است .8 - مساله حكومت غيرموروثى - اين قيام از جمله قيام هايى است كه فكر حكومت موروثى در آن رشد نكرده و به جايى نرسيد و گرايش هايى ديده شده كه متضمن طرفدارى از حكومت موروثى و حكومت مطلقه باشد خصلت مذهبى اين قيام و بعد مردمى آن ، مانع از رشد اين چنين گرايش ها مى شد، تا آن جا كه توانست تا به آخر مردم را در حصنه مبارزه نگه دارد.9- مساوات طلبى : حس مساوات طلبى و قيام به قسط از جمله آرمان هاى اين قيام به شمار مى رفت رهبران سربداران ، خود را جدا از مردم نمى دانستند و خود به راحتى در بين مردم زندگى مى كردند. در منابع ، مطلبى كه حاكى از ظلم و ستم رهبران به مردم باشد ديده نمى شود در اين قيام همه چيز براى مردم و به خاطر مردم انجام مى گرفت .10 - كمك به قيام هاى ديگر نظير قيام هاى سربداران كرمان ، سمرقند، مازندران كه تحت تاثير و هميارى مستقيم قيام سربداران بودند.علل فروپاشى و زوال سربداران خراسان سبب فروپاشى اين نهضت را، بايد در ساخت سياسى آن جست و جو نمود.گرايش ها و عملكردهاى سران سربداران از همان آغاز قيام ، باعث دو دستگى و انشقاق در بين آنان گرديد و آنان را به دو جناح شيخيان و سربداران تقسيم كرد، اين دو جناح ، از همان اوايل به مخالفت با يكديگر پرداختند و باعث تضعيف درونى دولت سربداران شدند. از سوى ديگر، مبارزه بر سر قدرت در ميان گروه سربداران نيز، مزيد بر علت شد. سربداران دوازده نفر بودند كه همراه سران شيخيان به نحوى از انحاء و در اثر اختلافات خانگى ، از بين رفتند. جنگ هاى سربداران با مخالفين خارجى خود، نيز (طغاتيموريه ، جاى قربانى ها - ال كرت و غيره ) نقش مهمى در انحطاط آنان داشت .سربداران هرگز فرصت نيافتند، تا دولت يكپارچه اى تشكيل دهند و آرمان هاى اجتماعى و اقتصادى خود را پياده كنند، ليكن حاكميت نيم قرنى آنان ، مختصاتى را عرضه كرد كه تا به آن روزگار، سابقه نداشت .بالاخره علت اصلى زوال و فروپاشى دولت سربداران را، بايستى در روح پرآشوب و پرغوغاى آن زمانه جست و جو كرد. حكام ملوك الطوايفى ، براى كسب قدرت به جان هم افتاده بودند و در صحنه سياست از يكديگر مبارزه كرده و در عين حال ، سبب تصميم يكديگر مى شدند تا زمانى كه يكى از سخت كشان تاريخ ، باز از ميان مغولان - اين بار از قبيله تاتار - سر در آورد و همه ى اين سلسله هاى مخلى را سر به دار كرد.قيام مرعشيان مى توان گفت ، قيام مرعشيان ، محصول و نتيجه قيام سربداران بود كه از آمل آغاز شد و اين منطقه را نيز زير چتر خود گرفت . چون شيخ خليفه ، مقتداى مذهبى سربداران - مرد پاكيزه روزگارى كه از اهالى آمل بوده ، پس از سير و سلوك ، راهى سبزوار شد و نطفه ى قيام سربداران را در آن جا به بار نشاند و بعدها قيام مرعشيان ، به عنوان شعبه اى از قيام سربداران در مازندران ايجاد شد.ايدئولوژى قيام مرعشيان ، شيعه اثنى عشرى بود كه با الهام گيرى از تعليم مذهبى - سياسى رهبران مذهبى سربداران توانست از آن به عنوان مكتبى براى قيام خود استفاده كند.يكى از اصول اساسى اين قيام مبارزه با ظلم و ستم بود. ظلم و ستم در اين دوره جنبه اجتماعى ، اقتصادى و گاهى سياسى داشت كه بر رعايا اعمال مى شد. هيچ نوع امنيتى در جامعه وجود نداشت و جامعه جولانگاه خانان و حكام بود و اينان بارى رسيدن به خواسته هاى خود، رعايا و فرودستان را تحت فشار قرار مى دادند.سيد قوام با استفاده از بعد ستم ستيزى تشيع توانست بر اين حكام ظالم و ستمگر منطقه پيروز شود، از ويژگى هاى ديگر اين قيام بسط عدالت و مساوات اجتماعى بود ليكن باز با انشقاق از هم رزم و هم كشى خود افراسياب چلاوى ، پيروزى از آن جناح شيخيان گرديد فتوت ، راستى ، صداقت و راست كردارى از جمله خصوصيات پيروان سيد قوام و كلا، حاكميت وى بود. اكثر پيروان سيد قوام را افراد پيشه ور و روستايى و بيش تر رعايا تشكيل مى دادند. علل فروپاشى اين نهضت را، بايستى در جنگ هاى متعدد آنان و نيز ظهور اميرتيمور، در شرق دانست كه به هيچ يك از قيام ها و سلسله هاى محلى رحم نكرد و گويى وى براى سركوبى اين قيام ها آمده بود.از سوى ديگر، دنياگرايى رهبران بعدى مرعشيان ، كه به تجمل پرستى گرايش يافته بودند سبب گرديد كه تدريجا مردم از آنان دورى نمايند.قيام محمد تارابى اين قيام ، در واقع واكنشى در مقابل ظلم و وحشى گرى هاى عناصر مغول و تاتار بوده است . جوينى ، صاحب تاريخ جهانگشا، پس از حمله ى مغولان به شهر بخارا و نابودى كامل آن مى نويسد:اهل بخارا به سبب ويرانى شهر همچون ستارگان هفت دختران ، پراكنده شدند و به روستاها رفتند و عرصه ى آن جا با زمين يكسان گرديد يك نفر كه از واقعه ى بخارا گريخته بود و به خراسان آمده بود در مقابل سوال احوال بخارا گفت : آمدند، كندند، سوختند، بردند و رفتند (298).در چنين شرايطى ، در سال 636 ه .ق . در سه فرسنگى بخارا، در دهى به نام تاراب ، مردى به نام محمود الك ساز با عنوان نمودن شفاى محرومان از كليه دردها، توانست تعداد زيادى از محرومين را به دور خويش گرد آورند. آن گاه با سلطان خواندن خويش و با حمله به فئودال ها و اشراف و مصادره اموال آنان و بخشيدن آن ها به محرومين ، توانست دقيقا يك جنبش ضد فئودال و ضد مغولى را تدارك ببيند. تا اين كه در نبرد با مغولان ، اين قيام همچون - ابر قيام هاى ديگر نابود گرديد. صاحب جهانگشا، نه تنها اين نهضت را فتنه مى داند بلكه حركت مردمى آنان را حركتى با حمايت اوباش تلقى مى نمايد. در حالى كه اين جنبش بيش تر پايگاه دهقانى داشت تا شهرى ، و خصلت ضد فئودالى آن نيز از همين جا ناشى مى شد (299).پی نوشت ها :289- نگاه كنيد به كتاب جستجو در تصرف ايران ، ج 1، ص 32290- تاريخ جنبش سربداران و ديگر جنبش هاى قرن هفتم هجرى ، ص 78291- ارزش ميراث صوفيه ، ص 166292- نگاه كنيد به كتاب سرچشمه تصوف در ايران ، ص 45293- نهضت سربداران خراسان ، ص 18 - 19294- آئين جوانمردى ، ص 128295- نهضت سربداران خراسان ، ص 20296- نهضت سربداران خراسان ، ص 30297- قيام سربداران ، ص 91 - 92298- تاريخ حبيب السير، ج 3، ص 78299- همان ماخذ، ص 78ارسال مقاله توسط کاربر محترم سایت : sm1372 /ن
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 576]
-
گوناگون
پربازدیدترینها