واضح آرشیو وب فارسی:عصر ایران: بررسی فقهی دروغ 13 با فرا رسيدن روز سيزدهم فروردين، امسال نيز مانند سال هاي گذشته برخي رسانه ها اقدام به انتشار اخبار جعلي جالبي كردند كه از آن به عنوان "دروغ 13" و يا دروغ اول آوريل ياد مي شود. دروغ 13 مانند هر پدیده ديگري در عالم كه مي تواند از جنبه هاي مختلف مورد نقد واقع شود؛ مخالفان و موافقاني را به همراه داشت. به گزارش فردا، در اين ميان منتقدان فرهنگ نوپای دروغ 13 كه آن را فرهنگي وارداتي و متضاد با باورها و ارزش هاي ديني عنوان مي كنند، معتقدند كه «گسترش این فرهنگ غلط در حالی منجر به قبح زدایی از این گناه کبیره می شود که آیات و روایات متعددی در اسلام، مسلمانان را از این سیئه نهی اکید کرده و از دروغگویی به عنوان "اعظم الخطایا (بزرگترین گناهان)" و ویژگی منافقان تعبیر نموده است.» با نوجه به مسير انتقادي اين عزيزان كه بيشتر از هر چيزي؛ مسئله فرهنگي و شرعي آن را براي مخالفت با اين پديده عنوان كرده اند، مناسب است تا از همين زاويه نيز نكاتي جهت شفافيت بيشتر موضوع عنوان شود. در همين راستا بایستی با دقت بيشتري در شناخت فقهي موضوع و حكم "دروغ 13" تامل نمود. در اين نوشته به چند نكته " فقهي – اصولي " پيرامون اين موضوع اشاره مي شود. الف: شايد اكنون ديگر با توجه به فراگير شدن و جا افتادن موضوع اصلي مناقشه كه همان "دروغ 13" است ديگر نتوان به راحتي از آن در عرصه رسانه به عنوان دروغ واقعي و موضوع حکم حرمت شرعی "کذب" نام برد. دليل اين سخن از آنجا سرچمشه مي گيرد كه يكي از مباحث مورد دقت در بيان سخن و كلام كه بخواهد آثار فقهي و حقوقي بر آن حمل شود مساله "مقام بيان" است. صرف نظر از توضيحات مفصل اصولي اين مطلب، فقظ به مثالي در اين قسمت برای روشن شدن موضوع اكتفا مي شود. به طور فرض هنگامي كه مشتري اتومبيلي از صاحب نمايشگاه اتوميلي؛ تقاضاي تخفيف براي خريد خود مي كند و فروشنده مي گويد: قايل شما را ندارد و "همه مغازه متعلق به شماست". آيا در اين جا هيچ صاحب عقلي مدعي مي شود كه "اقرار العقلاء علي انفسهم جايز" وبا اين استدلال تمام نمايشگاه را از مالك آن طلب می كند!؟ اين مثال شايد توانسته باشد كمي از بحث را روشن كند. چرا كه با مقايسه آن با "دروغ13" مشخص خواهد شد كه در آنجا نيز گوينده و صاحب رسانه در "مقام بيان" کلام و سخن نبوده است كه بخواهيم بخاطر اين مطلب خلاف واقع؛ وي را مستحق همان نكوهش فرد دروغگو بدانيم. ب: نکته دیگری که برای شناخت حکم شرعی "کذب" لازم به دقت است، بحث شناخت موضوع "کلام واحد" مي باشد. چرا که آنچه موضوع حکم حرمت شرعی و اخلاقی در مسئله کذب می شود "کلام به ما هو کلام" است و چنانچه در برخی خبرهای خلاف واقع 13 شاهدیم در قسمتی از آن به این مسئله اشاره شده است. در این صورت نیز اسناد، در خبر واقعي كه با كمي تاخیرُ "قابل اغماض" همراه بوده؛ اسنادي صحيح است. مانند هنگامی که در همان ابتداي یک خبر به شوخی بودن دروغ 13 اشاره می شود كه در اينجا دیگر نمی توان برای آن قبحی چه عقلی و چه شرعی قائل بود. ج: همچنين دوستان به حديثي منسوب به امام صادق اشاره كرده اند كه مي فرمايد «از دروغ بپرهیزید حتی در مقام مزاح» است. در اين جا نيز لازم به توضيح است كه معصوم (ع)فرموده اند از دروغ! بپرهيزيد ولو به مزاح و نه اينكه در مزاح خود از شكل و غالب دروغ استفاده نكنيد. باز براي روش شدن بيشتر بايد به مثالي در اين زمينه رجوع كرد. به طور مثال گاه شخصي براي اينكه سبب تفريح دوستان خود را در جمعي فراهم سازد به شخص ثالثي دروغ مي گويد كه اين جا حتما شامل حرمت حديث فوق مي شود. اما گاهي در جمعي كه همه از موضوعي آگاه هسند براي مزاح، همان موضوع خلاف واقع در بين همان افراد آگاه مطرح می شود. مانند همين برخورد رسانه ها كه با توجه به آگاهي عموم مخاطبان خود از شناخت حقيقت، همان موضوع را به طور غير حقيقي مطرح مي كنند. در اينجا هم در علم اصول گفته ميشود كه اين مثال خروج موضوعي داشته و تخصصا از روايت مورد اشاره خارج شده است. چرا كه اصلا دروغي (خلاف واقعي كه سبب اشتباه مخاطب شود) درحقيقت گفته نشده است. د: و اما جداي از نكات مذكور حتي در صورتي كه ما نتوانسته باشيم ثابت كنيم كه عموما از دروغ 13 مقام بيان هزل و جدي نبودن آن مشخص مي شود، در اين جا مي توان به عمومات اصوليه در باب "برائت " مانند حديث مشهور "كل شي لك حلال حتي تعرف انه حرام" نيز متمسك شد. در اينجا با رجوع به اين عمومات مي توان حليت به كار گيري از كلامي كه شك در حرمت و يا حليت آن را داريم استنباط نمود. در پایان با آرزوی ورود و استفاده هر چه بیشتر از کارشناسان در مباحث تخصصی، ذکر این نکته ضروری است که تمام نکات مورد اشاره در این نوشته صرفا استدلال های فقهی و طلبگی است و مطمئنا برای استفاده عملی جستن از آن نیاز به اجازه و تائید مراجع مظم تقلید است. رضا مهدوی، کارشناس مسائل دینی
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: عصر ایران]
[مشاهده در: www.asriran.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 464]