گزارش نشست شهر كتاب انسان امروز ديگر بلد نيست معبد بسازد

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: گزارش نشست شهر كتاب انسان امروز ديگر بلد نيست معبد بسازد
كمال صادقي

به تازگي مجموعه هشت جلدي «تاريخ هنر» با ترجمه حسن افشار و به همت نشر مركز منتشر شده است. اين مجموعه كه به تاريخ هنر از يونان و روم تا سده بيستم مي پردازد به قلم نويسندگان مختلف است. نشست هفتگي شهركتاب به نقد و بررسي اين اثر اختصاص داشت.

در ابتداي اين نشست حسن افشار درباره ترجمه اين اثر گفت؛ تابستان سال 1383 بود كه نشر مركز ترجمه اين كتاب ها را به من پيشنهاد كرد. من دو چاپ اول و دوم از كتاب را گرفته بودم و ديدم كه تفاوتي با هم ندارند به جز در ابعاد بعضي آثار كه در چاپ اول به اينچ نوشته بودند اما در چاپ دوم سانتيمتر هم به آن اضافه شده بود. در قرارداد هم قيد كرده بوديم كه من هر سه ماه ترجمه يك جلد از مجموعه را تحويل ناشر بدهم. ترجمه اين هشت جلد در مجموع دو سال طول كشيد و در سال 85 ترجمه اين كار به پايان رسيد و بعد از آن هم كتاب وارد مراحل فني و اخذ مجوز از وزارت ارشاد شد كه طبق معمول معطلي هاي خودش را داشت.

حسن افشار به موضوعات طرح شده در اين اثر پرداخت و تصريح كرد؛ جلد اول كتاب درباره تاريخ هنر يونان و روم است. يونان مهد هنر اروپاست و اين هنر در معماري و مجسمه سازي و نقاشي متجلي است. «سوزان وود فورد» نويسنده جلد اول اين مجموعه با استفاده از سالشماري دقيق، تقسيم بندي دقيقي از روند تحولات هنر يونان انجام داده است؛ از دوره آركائيك آغاز كرده تا به دوره بعد كه دوره هنر كلاسيك است مي رسد كه در اين مقطع نيز آن را به دوره كلاسيك متقدم، متاخر و عالي تقسيم بندي مي كند. سپس دوره هلني (قبل از اسكندر) و هلنيستي (بعد از اسكندر) را بررسي مي كند. تقريباً دوسوم جلد اول كتاب به هنر يونان و مابقي به هنر رومي اختصاص دارد كه مي توان گفت تنها تقليدي است از هنر يونان چرا كه آنها بيشتر به جنگ سرگرم بودند. با اين وجود چيزهايي كه در هنر يونان گم كرده ايم، در هنر روم پيدا شده است.

قرون ضاله خيلي هم ضاله نبوده است

اين مترجم اضافه كرد؛ جلد دوم «تاريخ هنر» هنر سده هاي مياني يا همان قرون وسطي را در بر مي گيرد؛ قروني كه ميان ما به قرون تاريك معروف است اما اخيراً پي برده اند كه چندان هم تاريك نبوده است به خصوص در نيمه دوم آن يعني قرن هاي دهم، يازدهم، دوازدهم و سيزدهم. اولين دانشگاه هاي اروپا در اين قرون به وجود آمدند و زيباترين كليساها را در همين قرون ساختند. شايد تاريك بودن آن در مقايسه با هنر درخشان دوره اسلامي آن زمان بوده است. به هر حال اين دوره، دوره غلبه مسيحيت است و هنر كاملاً مذهبي است و تنها در كليساهاست. جلد سوم اين مجموعه هم به هنر رنسانس كه دوره يي 150 ساله را از سر گذرانده است، مي پردازد و در همين زمان است كه مفهومي به نام اومانيسم شكل مي گيرد و محوريت خدا جايش را به محوريت انسان مي دهد هرچند دين به تمامي جايگاهش را از دست نمي دهد، شاخصه عمده اين دوره كنده شدن از كليسا و چسبيدن به انسان است. سه جلد بعدي كتاب نيز به سبك هاي جديد هنر در قرون هفدهم تا نوزدهم مي پردازد. جلد آخر اين مجموعه هم كه به قرن بيستم اختصاص دارد، مكتب هاي جديد هنري را به تفصيل بررسي مي كند و در فصلي ديگر به خواننده مي آموزد كه نقاشي را اصلاً چگونه بايد ببيند و اينكه ارزش نقاشي در چيست؟ خواندن جلد آخر را كه نوشته سوزان وود فورد است، توصيه مي كنم چراكه مي آموزد اصولاً نقاشي چيست و در اين رابطه چهار نوع ديدگاه را ارائه مي دهد.

رخدادهاي هنري قرن بيستم به تنهايي مساوي با رخدادهاي تمام تاريخ هنر است

در ادامه نشست علي رامين ـ مدرس تاريخ هنر ـ به آثار برجسته يي كه تاكنون در باب تاريخ هنر نوشته يا به فارسي ترجمه شده است، اشاره كرد و درباره محتويات كتاب «تاريخ هنر» يادآور شد؛ يكي از مشكلات اين مجموعه اين است كه تقسيم بندي زماني، مساوي براي دوره هاي مختلف صورت گرفته است. به عنوان مثال رخدادهايي كه در دوران رنسانس در زمينه هنر به خصوص در زمينه هنر اجتماعي به وقوع پيوسته، بسيار زياد است و قابل قياس با دوره هاي قبل از آن نيست اما تقسيم بندي مساوي در مورد آنها شده است. اين مورد درباره هنر قرن بيستم به مراتب گفتني تر است و به عقيده من رخدادهاي هنري قرن بيستم به تنهايي مساوي با رخدادهاي تمام تاريخ هنر است. در اين قرن واحدهاي زماني با دوره هاي قبلي متفاوت است؛ ما در يك دوره با هزاره ها سر و كار داريم در دوره ديگر با قرن ها اما قرن بيستم قرن قرن ها نيست بلكه قرن سال هاست. اما گويي به مترجم گفته شده است كه بايد توضيحات مربوط به هنر قرن بيستم را در تعداد صفحه مشخصي جا دهد و همين امر موجب شده است رويدادهاي مهم اين قرن مانند هنر مفهومي، جريان هنر پست مدرن، پساساختارگرا و... را كم اهميت بينگارد و از آن گذر كند.

غرب ناف هنر نبوده است

مهدي سحابي ـ مترجم آثار ادبي ـ نيز در اين نشست، ضمن تقدير از حسن افشار به خاطر ترجمه سليس و رواني كه از كتاب «تاريخ هنر» به دست داده است، سخنانش را با انتقاد از عنوان گذاري كتاب آغاز كرد و اين عنوان را كاملاً غلط انداز دانست و گفت؛ عنوان اين كتاب «تاريخ هنر» است و اگر كمي غفلت كنيم انگار كه در هيچ جاي ديگر غير از غرب تاريخ هنر وجود ندارد. حال آنكه اين كتاب نه تنها تاريخ هنر غرب هم نيست بلكه تاريخ هنر اروپاي غربي است، به خاطر اينكه اسمي از هنر روسيه، هنر بيزانس و هنر اروپاي شرقي در آن نيامده است. تعداد غايب هايي كه در اين مجموعه يافت مي شود، بسيار زياد است و مثلاً مي توان گفت تنها اشاره هايي به هنر مصري شده است. اين نوع برخورد با تاريخ و اينكه در برابر تطويلي كه درخصوص هنر يوناني صورت گرفته، تنها اشاره يي گذرا به هنر مصري شده است، اين فكر را در ذهن ايجاد مي كند كه گويا از ديدگاه نويسندگان اين مجموعه، غرب ناف هنر است و تاريخ هنر هم لابد تاريخ هنر غرب است و به همين خاطر لازم نمي دانند اشاره يي به تاريخ هنر در مشرق زمين بكنند. وي در ادامه سخنانش افزود؛ اين عنوان آخرين بازمانده آن سنت قديمي است كه در اروپا حاكم بوده است. شايد جنگ ويتنام يا جنگ جهاني دوم براي غربي ها لازم بود تا اين مقوله برايشان جا بيفتد كه تاريخ هنر را ديگر با اين عنوان نمي نويسيم و بايد با كلماتي مانند اروپاي شمالي، امريكاي شمالي و... آن را محدود به يك ناحيه خاص كرد. اين مترجم ادبيات در عين حال همنشيني نامحسوس سه مقوله تاريخ هنر اروپاي غربي، نقد هنري و آموزش فني و خودماني هنر را در مجموعه «تاريخ هنر» ستودني توصيف كرد.وي ضمن طرح اين سوال كه «چرا هنر يوناني به صورتي انحصاري بعد از مدتي كاملاً واقعگرا مي شود اما هنرهاي مصري و مشابه آن مانند هنر بين النهريني، ايراني، هندي، مايا يا ازتك همچنان ايستا مي مانند؟»، يادآور شد؛ نگرش حاكم بر هنر يوناني نگرشي كاملاً انسان گرا بوده و بعد از مدتي هنر يوناني از اصل آييني اش جدا شده و ويژگي زميني اش را عيان مي كند. براي ما انسان ها بسيار مهم است كه علت اين مساله را بفهميم. البته اين موضوع هم جنبه مثبت دارد هم منفي؛ اينكه هنر از جنبه هاي آسماني خود افول كرده و به انسان ها مي پردازد، جنبه مثبت قضيه است، اما جنبه منفي آن اين است كه خدا و تفكر خدايي از چيزي كه از اصل بنا بوده قدسي باشد، منتزع شده است.

انسان امروز ديگر معبد ساختن بلد نيست

سحابي اضافه كرد؛ نتيجه اين جنبه اخير را در معابد و مساجدي كه از يك قرن پيش تاكنون ساخته شده اند، مي بينيم. من مدعي ام انسان امروز ديگر معبد ساختن بلد نيست و هيچ معبد، مسجد و كليساي زيبا و تازه يي ديگر ساخته نمي شود چرا كه فكر خدايي از بين رفته است و شايد هم به اين دليل است كه مساجد و معابد را كساني مي سازند كه يا اعتقادي به خدا و اين گونه مفاهيم ندارند يا انسان هايي مدرنيست اند.

اين مترجم همچنين از اينكه حسن افشار ـ مترجم تاريخ هنر ـ در امر ترجمه درگير بحث واژه سازي مفرط نشده و از واژه هاي انگليسي استفاده كرده است، تقدير كرد.

در پايان اين نشست علي رامين در پاسخ به سوالي با اين مضمون كه «چرا با وجود خيزش نگاه هايي جديد به تاريخ توسط كساني مانند ميشل فوكو، ژيل دلوز و موريس بلانشو در مغرب زمين، كتاب «تاريخ هنر» همچنان نگاهي سوبژكتيو و هگلي به مقوله تاريخ هنر دارد و نويسندگان آن معتقدند هنر شرقي صرفاً نقشي مددرسان را براي هنر غربي ايفا كرده است»، گفت؛ در هر دوره يي از تاريخ يك نگاه نظري به آن وجود داشته است اما نكته مهم اين است كه آيا نظريه هاي جديد تا آن ميزان تاثيرگذار هستند كه بتوانند به توليد تاريخ هنر جديد بينجامند يا فقط در حد نقد باقي مي مانند؟ به نظر مي رسد فعلاً اين مباحث در حد نقد باقي مانده است.

بعد از جنگ جهاني دوم الگوي نگرش به هنر چندگانه شد

مهدي سحابي نيز در پاسخ به همين سوال به موزه بسيار بزرگي كه اخيراً در پاريس ساخته شده است، اشاره كرد و گفت؛ نشانه تغيير نگرش در اين موزه نمايان است. اين موزه بسيار بزرگ براي هنرهاي غيرغربي ساخته شده و نكته جالب اين است كه هنوز نتوانسته اند اسمي براي آن انتخاب كنند؛ مدتي آن را موزه هنرهاي بدوي نام نهادند، مدتي نام موزه هنرهاي آسيا و آفريقاي جنوبي را بر آن گذاشتند كه بعداً فهميدند بايد اقيانوسيه را هم به آن اضافه كنند و... در نهايت و به صورت موقتي اسم محله يي از پاريس (برانلي) كه موزه در آن واقع شده روي آن گذاشته اند. اما واقعيت اين است كه به دليل نگرش هاي تازه به هنر، اين موزه فعلاً بي اسم مانده است و به عقيده من اين مثال بسيار گويا و نمادين است و نشان مي دهد موزه يي با اين عظمت هنوز نمي تواند خودش را تعريف كند. در صورتي كه تا اواخر جنگ جهاني دوم يك نوع الگو براي كل نگرش هاي هنري وجود داشت.
يکشنبه 3 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 147]