نگاهي به زندگي ، سلوك شخصي و حكومتي وكيل الرعايا كريمخان زند

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: نگاهي به زندگي ، سلوك شخصي و حكومتي وكيل الرعايا كريمخان زند
داخلي. فرهنگي. كريمخان زند.

كريم خان زند كه لقب وكيل الرعايا را براي خود برگزيده بود از جمله كساني است كه در حكومت داري، خلقيات و سلوك شخصي، سياستگذاري و رفتار با عامه مردم فضايل فراواني از او ذكر شده است.

به گزارش خبرگزاري جمهوري اسلامي، بنياد فارس شناسي ، دانشگاه شيراز، سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري فارس و ارگانهاي فرهنگي ديگر در اين استان طي روزهاي هشتم تا دهم خرداد ماه كنگره بزرگداشت وكيل الرعايا كريم خان زند را با حضور اصحاب انديشه در شيراز برگزار مي‌كنند.

برگزاري اين كنگره فرصتي است تا بيشتر و بهتر بتوانيم به ذكر احوال و شناخت خلقيات و مشي رفتاري وكيل الرعايا كه تاكنون كمتر به آن پرداخته شده است بپردازيم.

كريم خان زندازخاندان زنديان است و زنديان يازنديه نام خانداني پادشاهي است كه بين دو سلسله افشاريان تا قاجار طي ‪ ۴۶‬سال در ايران حكومت كردند.

سلسله زنديه به سردمداري كريم خان زند از ايل زند بود كه از سال ‪۱۱۶۳‬ هجري قمري در ايران به قدرت رسيد، از آنچه در احوال وي ذكر شده بر مي‌آيد كه او فردي مدبر و مهربان بود و در رفتار با مردم همواره مراتب عدالت را رعايت مي‌كرد.

آنطور كه از اسناد تاريخي پيداست، كريم خان خود را وكيل الرعايا ناميد و حتي لقب شاه‌را نيز انتخاب نكردو هميشه از اينكه او را شاه‌بنامند پرهيز كرد.

كريم خان، شيراز را پايتخت خود قرار داد و در آباداني اين شهر كوشش فراوان نمود كه ارگ ، بازار، حمام و مسجد وكيل شيراز از جمله بناهايي است كه در دوره زنديه ساخته شده و از كريمخان زند وكيل الرعايا به يادگار مانده است.

از سوابق زندگي كريم خان زند تا سال ‪ ۱۱۶۳‬هجري قمري كه جنگ‌هاي خانگي بازماندگان نادر شاه ادامه داشت و ضعف اين سلسله براي مملكتداري را هر روز آشكارتر مي‌ساخت و عرصه را براي ظهور قدرت‌هاي جديد مستعد گردانيد، خبر چنداني در دست نيست.

به‌دنبال اغتشاشات گسترده و عمومي اين ايام، خان زند به همراه علي مردان خان بختياري و ابوالفتح خان بختياري اتحاد سه گانه تشكيل دادند و كسي را كه از سوي مادري از تبار صفويان بود به نام شاه اسماعيل سوم به شاهي برگزيدند.

ولي چون هيچ يك ازآنان خود رااز ديگري كمتر نمي‌شمرد، ناچار به نزاع‌هاي داخلي روي آوردند، سرانجام كريم خان توانست پس از ‪ ۱۶‬سال مبارزه دائمي بر تمام حريفان خود از جمله محمدحسن خان قاجار و آزاد خان افغان غلبه كند و مناطق مركزي و شمالي و غربي و جنوبي ايران را در اختيار بگيرد.

وي به انگليس روي خوش نشان نداد و همواره مي‌گفت آنها مي‌خواهند ايران را مانند هندوستان كنند، برادر وي، صادق خان، نيز موفق شد در سال ‪۱۱۸۹‬ هجري قمري بصره رااز حكومت عثماني جدا نمايد و به اين ترتيب، نفوذ اوامر دولت ايران را بر سراسر اروندرود و بحرين و جزاير جنوبي خليج فارس قطعي گرداند.

وضعيت مردم در زمان پادشاهي كريم‌خان رو به ثبات و آرامش نسبي گذاشت ، او كه مردي ساده زيست بود به تجملات و انباشتن دارايي چندان جاذبه‌اي نداشت و بيشتر سرمايه كشور را به مصرف نيازهاي داخلي مي‌رساند.

كريمخان دوست داشت مردم در آرامش و آسايش و شادي زندگي بكنند و در راه اين آرزوي خويش همواره مي‌كوشيد.

كريمخان انساني بي‌آلايش بود در ميان توده مردم حاضر و از روزگار آنان آگاه مي‌شد و گاه در انجام كارهاي روزمره نيز به آنها ياري مي‌رساند طوريكه از مهرباني و بخشش او داستانهاي فراواني گفته شده است.

كريمخان با لقب وكيل الرعايا به فرمانروايي بخش بزرگي از ايران به جز خراسان كه‌آن را به احترام نادرشاه در دست نوه او شاهرخ ميرزا باقي گذاشت رسيد.

مي‌گويندروزي مردي روبه‌دربارخان زند مي‌آورد و با ناله و فرياد مي‌خواهد كه كريمخان را فورا ملاقات كند.

سربازان مانع ورودش مي‌شوند، خان زند در حال كشيدن قليان ناله و فرياد مردي را مي‌شنود و مي‌پرسد ماجرا چيست؟
پس از گزارش سربازان به خان او دستور مي‌دهد كه مرد را به حضورش ببرند مرد به حضور خان مي‌رسد. كريم خان از وي مي‌پرسد كه چه شده مرد كه چنين ناله و فرياد مي‌كني؟
مرد با درشتي مي‌گويد همه اموالم را دزد برده و الان هيچ در بساط ندارم كريم خان مي‌پرسد وقتي اموالت به سرقت مي‌رفت تو كجا بودي؟
مرد مي‌گويد: من خوابيده بودم ، كريم خان مي‌گويد چرا خوابيدي كه اموالت را ببرند؟
مرد در اين لحظه پاسخي مي‌دهد كه فقط مردي آزاده و عادل چون كريمخان تحمل وتوان شنيدنش را دارد، مرد مي‌گويد من خوابيده بودم چون فكر مي‌كردم تو بيداري!
خان زند لحظه‌اي سكوت مي‌كند و سپس دستور مي‌دهد خسارتش از خزانه جبران كنند و در آخر مي‌گويد اين مرد راست مي‌گويد ما بايد بيدار باشيم.

پس از مرگ كريم خان زند، كشور رو به آشوب و كشمكش گذاشت، نوادگان كريم خان زند بر سر جانشيني او به جان هم افتادند و فضارا براي استيلاي قاجاريه در ايران فراهم كردند.

محمد عليخان زند پسر كريم خان پس از مرگ او براي مدت كوتاهي فرمانروايي را در دست گرفت.

ابوالفتح خان زند هم در سال ‪ ۱۱۹۳‬هجري قمري فرمانروايي ‪ ۷۰‬روزه‌اي را پس از مرگ پدرش كريم خان داشت ولي زكي خان به عنوان نايب او كنترل همه چيز را در دست داشت.

صادق خان زند هم در سال ‪۱۱۹۳‬هجري قمري به فرمانروايي رسيد، وي در كرمان فرمانروايي به راه انداخته بود و دعوي پادشاهي داشت.با ترورزكي خان، صادق خان خود را به شيراز رساند و فرمانروايي را به دست گرفت‌ولي از عليمرادخان شكست خورد و كشته شد.

از جمله فرمانروايان زنديه پس از كريمخان،عليمرادخان زند بود كه در سال ‪۱۱۹۳‬تا‪۱۱۹۹‬هجري قمري‌فرمانروايي كرد،او در آغاز اصفهان را مركز فرمانروايي خود ساخت و توانست بسياري از رقيبان را كنار بزند و بر پايتخت شيراز نيز دست يابد.

سرانجام شيخ ويس خان زند، پسر عليمراد خان جانشين او شد اما به فريب جعفرخان كشته شد.

جعفرخان زند در سال ‪۱۱۹۹‬تا ‪ ۱۲۰۳‬هجري قمري فرمانروايي كرد اما به دست هواداران صيدمرادخان كشته شد.

صيدمرادخان زند كه از بزرگان زند بود پس از ترور جعفرخان ‪ ۷۰‬روز در شيراز فرمان راند.

سرانجام لطفعلي‌خان زند در سال ‪۱۲۰۳‬تا ‪۱۲۰۹‬هجري قمري فرمانروايي كرد ، او آخرين شاه زند بود كه در آغاز در شيراز و آنگاه در كرمان و طبس با آغامحمدخان قاجار به نبرد پرداخت ولي سرانجام به دام افتاد و پس از كور شدن و شكنجه بسيار كشته شد.

در سال ‪ ۱۲۰۹‬هجري قمري لطفعلي خان آخرين پادشاه زند پس از رشادت‌هاي بسيار به دست آغا محمدخان قاجار معروف به اخته خان كشته شد.

آغامحمدخان با به دست آوردن شهر شيراز دست به كشتار كساني كه از دودمان زند بودند زد، وابستگان خاندان زنداز ستمگري‌هاي آغامحمد خان يابه عثماني گريختند يا در گوشه‌اي در گمنامي زيستند و يا كشته شدند.

از ميان تبار شاهان اين دودمان تنها از عليمراد خان زند فرزنداني به جا ماند كه امروز دنباله آنان در ايران زندگي نمي‌كنند.

البته دستگاه ديواني زند به رهبري حاج‌ابراهيم‌خان كلانتر كه به لطفعلي خان خيانت كرده بود به قاجارها پيوست و به جز تني چند كه به واپسين فرمانرواي زند تا دم مرگ وفادار ماندند ديگران رويه ابراهيم خان را پيش گرفتند.

زنديان پس از كريمخان با انگلستان داراي پيوندهاي بازرگاني بودندو برخي سران اين سلسله همچون آخرين شاه لطفعلي‌خان برخوردهاي نزديك و دوستانه‌اي با نمايندگان اين كشور داشتند.

هرچند برخورد كريم خان باانگليسي‌ها در تاريخ پرآوازه است، وي چيني‌هاي پيشكشي انگليسيها را در پيش رويشان شكست و ظرفهاي مسي ايراني را به زمين زد و گفت كه مي‌بينيد مال ما بهتر است و نيازي به ظرفهاي شما نداريم.

با اين همه شركت انگليسي هند شرقي پروانه ايجاد تجارتخانه در بوشهر را به دست آورد و تسهيلاتي به اين شركت انگليسي بخشيده شد.

انگليسي‌ها پارچه‌هاي پشمي به ايران مي‌آوردند و در برابر از حق گمرك معاف مي‌شدند ، ولي بازرگانان انگليسي حق بيرون بردن طلا و نقره را از ايران نداشتند و ناچار بودند براي بهاي كالاهاي خويش كالاهاي ايراني خريداري كنند.

فتح بصره در سال ‪ ۱۷۷۵‬ميلادي نيز از سوي كريم خان براي از رونق انداختن بازرگاني عثماني و رونق بخشيدن به بندرهاي ايران بود چرا كه پنج سال پيش از آن بازرگانان انگليسي تجارتخانه خود را در بوشهر بسته و در بصره برپا كرده بودند و با چيرگي ايران بر بصره آنها چاره‌اي نداشتند جز اينكه شرط هاي ايران را در راه بازرگاني بپذيرند.

هلند نيز در آن زمان هماورد بازرگاني انگلستان بود، اين كشور در اين زمان جزيره خارك را اشغال كرد و آن را محور بازرگاني با ايران و عثماني قرار داد ولي ديري نگذشت كه در سال ‪ ۱۷۷۶‬ميلادي ميرمهنا به اشاره زنديان خارك را گرفت و هلندي‌ها را بيرون راند.

همچنين روس‌ها نيز پيوندهاي بازرگاني گسترده‌اي در اين روزگار با زنديان داشته‌اند.

در نيمه دوم سده هجدهم اروپاييان حركتهاي استعماري خود را در خاور آغاز كرده بودند و كريم خان از اين جنبش هشيار بوده و به پيروانش نيز هشدار مي‌داده است.

از جمله ويژگي‌هاي رفتاري كه براي كريم خان زند ذكر كرده‌اند آن است كه او را بنيانگذار جمهوريت خوانده‌اند
مدير بنياد فارس شناسي در اين‌باره با تجليل از كريمخان زند وكيل الرعايا گفت: كريم خان زند سالها قبل از آنكه موضوع جمهوريت در فرانسه مطرح شود در كشورمان بنيانگذار جمهوريت بوده است.

به گزارش خبرنگار ايرنا، دكتر سعيد زاهد افزود:مشي حكومت داري و رفتار وكيل الرعايابامردم و لقب مردمي كه كريمخان زندبراي خودش انتخاب كرده بود و معروف بودن اوبه وكيل الرعاياهمگي نشانگر آن است كه او به شيوه مردم داري در حكومت و تكريم مردم و حكومت براي مردم تاكيد مي‌كرده است و همه اينها نشانه جمهوريت است.

وي اظهار داشت: كريمخان زند خلقيات شخصي متعالي داشته است و همواره بر لزوم فراهم بودن اسباب آسايش براي مردم تاكيد كرده‌است ودغدغه وي در حكومت داري اين بوده كه رضايت مردم را جلب كند.

كنگره نكوداشت كريم خان زند وكيل الرعايا فرصتي براي شناخت بيشتر سلوك شخصي و مشي حكومت داري كريم خان زند و برجسته‌سازي نكات ارزشمندي است كه خان زند در دوران حكومت زنديه در شيراز و در استان فارس پايه گذار آن بوده است. ك/‪۴‬
سه شنبه 7 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 589]