واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: نبوت در قرآن
در مقاله پیشین به برخی از نکات کلی درباره اصل نبوت اشاره کردیم. گفتیم اقتضای فیّاضیت علی الاطلاق خداوند این است که موجودات را در مسیر کمالشان هدایت نموده و هر موجودی را در حد قابلیت خود مورد رحمت الهی قرار دهد، و برای این منظور، پیامبرانی را برگزید تا عهده دارد ابلاغ وحی (مسیر هدایت) به بندگان باشند. پیش از اینکه به دلایل اصل نبوت و مباحث مربوط به آن بپردازیم، شایسته است، نخست، دیدگاه قرآن کریم درباره پیامبران و انبیاء الهی را بدانیم. در این مقاله به برخی ویژگی های نبی و خصوصیات نبوت که در قرآن به آنها ذکر شده، اشاره خواهیم کرد. قرآن کریم انبیاء را برگزیدگان خداوند می داند، به این معنا که خداوند مستقیماً شخصی را برای مقام نبوت برمی گزیند. بنابراین انتخاب نبی به مشیت و اراده ی الهی است. ؛ «إن الله یصطفی من الملائکة رسلاً و من الناس إن الله سمیع بصیر»«خدا از میان فرشتگان رسولانی برمی گزیند و از میان مردم؛ بی گمان خدا شنوای بیناست» (الحج/75)از دیگر صفاتی که خداوند در قرآن به نبی نسبت می دهد ملکه «عصمت» یا «دوری از گناه» است؛ بنابر فرموده قرآن کریم؛ عهد خداوند به ظالمین نمی رسد؛ «لا ینال عهدى الظالمین» و هر گناهى دست كم، ظلم به نفس مى باشد و هر گنهكارى در عرف قرآن كریم "ظالم" نامیده مى شود پس پیامبران یعنى صاحبان منصب الـهـى نـبـوت و رسـالـت هــم منزه از هرگونه ظلم و گناهى خواهند بود. از سویی دیگر، قرآن كریم, گروهى از انسان ها را مخلَص (خالص شده براى خدا) نامیده است كه حتى ابـلـیـس هــم طمعى در گــمــراه كردن ایشان نداشته و ندارد و حتی زمانی که سوگند یاد می کند كه همه فرزندان آدم (ع) را گمراه كند مخلَصین را استثنا می کند؛ «قال فبعزتك لاغوینهم اجمعین الّا عبادك منهم المخلصین» (ص/83-82)«[شیطان] گفت پس به عزت تو سوگند كه همگى را جدا از راه به در مىبرم، مگر آن بندگان پاكدل تو را» و در سوره یوسف (ع) مى فرماید: «كذلك لنصرف عنه السو و الفحشا انه من عباد نا المخلصین» (یوسف/24)«چنین [كردیم] تا بدى و زشتكارى را از او بازگردانیم چرا كه او از بندگان مخلص ما بود» ناتوانی ابلیس در گمراهی برخی از انبیاء به دلیل وجود ملک? عصمت است.واجب الاطاعت بودن پیامبران نیز از صفاتی است که قرآن کریم برای رسولان خود بر می شمارد:«و ما ارسلنا من رسول الا لیطاع باذن الله» «و ما هیچ پیامبرى را نفرستادیم مگر آنكه به توفیق الهى از او اطاعت كنند» (نساء/64)البته اطاعت انبیاء نه در برابر اطاعت خداوند است و نه مستقلاً امری ارزشمند محسوب می شود، بلکه اطاعت از انبیاء از آن جهت ارزشمند است که پیامبران خواست و اراده الهی را روی زمین اجرا می کنند. یکی از ویژگی های قابل توجه دیگر این است که قرآن نبوت را حالتی الهی و غیبی معرفی می کند که شخص نبی به مدد آن معارفی را از سوی خداوند دریافت نموده و به مردم ابلاغ می نماید: « وَمَا كَانَ اللّهُ لِیُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَیْبِ وَلَكِنَّ اللّهَ یَجْتَبِی مِن رُّسُلِهِ مَن یَشَاء »و (نیز) ممكن نبود كه خداوند شما را از اسرار غیب، آگاه كند (تا مؤ منان و منافقان را از این این راه بشناسید؛ این بر خلاف سنت الهی است؛) ولی خداوند از میان رسولان خود، هر كس را بخواهد برمی گزیند؛ (و قسمتی از اسرار نهان را كه برای مقام رهبری او لازم است، در اختیار او میگذارد) (آل عمران/179)بعضیها گفتهاند: فرق میان نبی و رسول به عموم و خصوص مطلق است، به این معنا که رسول آن کسی است که هم مبعوث است، و هم مامور، به تبلیغ رسالت، و اما نبی کسی است که تنها مبعوث باشد، چه مامور به تبلیغ هم باشد و چه نباشد. لیکن این فرق مورد تایید کلام خدای تعالی نیستو نیز: « عَالِمُ الْغَیْبِ فَلَا یُظْهِرُ عَلَى غَیْبِهِ أَحَدًا (26) إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ یَسْلُكُ مِن بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا (27)»«داناى نهان است و كسى را بر غیب خود آگاه نمىكند جز پیامبرى را كه از او خشنود باشد كه [در این صورت] براى او از پیش رو و از پشتسرش نگاهبانانى بر خواهد گماشت » (جن/27-26) لازم به ذکر است که هرچند خداوند پیامبران را دارای علوم غیبی معرفی می کند ولی باید به این نکته توجه داشت که قرآن هیچگاه پیشگویانی از قبیل «دراویش» و «غیبگویان» را با عنوان نبی اطلاق ننموده است. فرق میان نبی و رسول
قرآن از اشخاص برگزیده اش گاهی با عنوان «انبیا» و گاهی نیز با عنوان «رسولان» یاد می کند. اما میان این دو اصطلاح تفاوت هایی نیز وجود دارد. با توجه به کاربرد لفظ نبی و رسول در قرآن کریم می توان چنین استنباط نمود که «نبی» از نظر مصداق اعم از رسول است یعنی همه فرستادگان خدا «نبی» بودهاند ولی «رسول» نبودهاند. البته در مورد وجه تمایز میان «نبی» و «رسول» میان اندیشمندان اسلامی اتفاق عقیده وجود ندارد. علامه طباطبایی معتقد است؛ نبی آن کسی است که خواب می بیند و در خواب به او وحی میشود ولی رسول آن کسی است که ملک وحی بر او نازل می شود و او ملَک را می بیند و با او سخن می گوید. از سویی دیگر، انبیا کسانی هستند که برای هدایت مردم برانگیخته شده اند، اما رسولان فرستادگانی هستند که برای اصلاح همه جانبه کار مردم مبعوث شده و در صورت تکذیب و نپذیرفتن پیام هایشان عذاب پروردگار نازل می شود. بنابراین هر رسولی مسلماً نبی هم هست ولی چنین نیست که هر کسی که نبی باشد رسول هم باشد چرا که برخی از انبیا فاقد کتاب بوده و به همین دلیل رسول محسوب نمی شوند (طباطبایی؛ المیزان، صص 197-196). علامه طباطبائی ذیل سوره ی بقره (المیزان، ج2) ضمن ردّ برخی از اقوال به نظر خود در این زمینه نیز اشاره می کنند: «بعضیها گفتهاند: فرق میان نبی و رسول به عموم و خصوص مطلق است، به این معنا که رسول آن کسی است که هم مبعوث است، و هم مامور، به تبلیغ رسالت، و اما نبی کسی است که تنها مبعوث باشد، چه مامور به تبلیغ هم باشد و چه نباشد. لیکن این فرق مورد تایید کلام خدای تعالی نیست... و نیز میفرماید: «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ» که در این آیه میان رسول و نبی جمع کرده، در باره هر دو تعبیر به" ارسلنا کردهاست، و هر دو را مرسل خوانده، و این با گفتار آن مفسر درست در نمیآید... و بنابراین نبی عبارت است از کسی که برای مردم آنچه مایه صلاح معاش و معادشان است، یعنی اصول و فروع دین را بیان کند، البته این مقتضای عنایتی است که خدای تعالی نسبت به هدایت مردم به سوی سعادتشان دارد، و اما رسول عبارت است از کسی که حامل رسالت خاصی باشد، مشتمل بر اتمام حجتی که به دنبال مخالفت با آن عذاب و هلاکت و امثال آن باشد...»البته میان نبی و رسول تفاوت های دیگری هم ذکر شده (از قبیل؛ شریعت جدید، داشتن کتاب، وظیفه ی ابلاغ وحی و ...) که ما از ذکر این اقوال برای طولانی نشدن مقاله صرفنظر می کنیم. علاقه مندان می توانند با مراجعه به کتبی که در بخش «برای مطالعه بیشتر» معرفی می شود این مباحث را بطور مفصل و مشروح پیگیری نمایند. نوشته علیزاده – گروه دین و اندیشه تبیانبرای مطالعه بیشتر محمدتقی مصباح یزدی، معارف قرآن (4 و 5): راه و راهنماشناسی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1386ناصر مکارم شیرازی، اعتقاد ما: شرح فشرده¬ای از عقاید شیعه امامیه، انتشارات نسل جوان، 1387جعفر سبحانی تبریزی، منشور عقاید امامیه: شرحی گویا و مستدل از عقاید شیعه اثنی عشری در یکصد و پنجاه اصل، انتشارات امام صادق (ع)، 1385مرتضی، مطهری، نبوت، انتشارات صدرا، 1388مرتضی، مطهری، ختم نبوت، انتشارات صدرا، 1388منابع: طباطبایی، محمدحسین (1363)، تفسیر المیزان، چاپ سوم، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1393ق محمدتقی مصباح یزدی، معارف قرآن (4 و 5): راه و راهنماشناسی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1386
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 296]