محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1829374439
جهانی شدن و فناوری‌های ارتباطی در ایرانِ پس از انقلاب اسلامی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
جهانی شدن و فناوری‌های ارتباطی در ایرانِ پس از انقلاب اسلامی
ایرانیان در عرصه‌های جهانی، همواره حضوری شاخص و درخشان داشته‌اند و در عرصه جهانی‌شدن نیز اگر سنجیده گام بردارند، بی‌شک توفیق نصیبشان خواهد شد.
بخش اول چکیده برخی از متفکران، وسایل ارتباطی نوین را بسترساز تحقق شتابان جهانی‌شدن می‌دانند و بر این باورند که تکنولوژی‌های نوین ارتباطاتی، ایده موسوم به دهکده جهانی را در بسیاری از نقاط دنیا عینیت بخشیده‌اند. پدیده جهانی‌شدن در چند دهه اخیر به صورت گسترده‌ای جامعه ایران را نیز تحت‌الشعاع خود قرار داده و در این راستا پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این پرسش است که این پدیده چه تأثیری بر تحولات عرصه رسانه در ایران پس از انقلاب اسلامی داشته است؟ نگارندگان برای پاسخ به این سؤال، پدیده جهانی‌شدن را از بعد تحولات فناوری‌های ارتباطی در ایران مورد توجه قرار داده و در ادامه به پیامدهای فرهنگی ـ اجتماعی رشد فناوری پرداخته‌اند. مقدمه جهانی‌شدن، یکی از مباحث مهم دنیای معاصر است که متفکران و اندیشمندان مختلف، هریک به‌گونه‌ای درباره آن سخن می‌گویند. هم‌اکنون در مورد جهانی‌شدن اتفاق‌نظر چندانی وجود ندارد و تعابیر و برداشت‌های متفاوتی از آن می‌شود. با این حال، هیچ‌کس نتوانسته است اصل وجود این پدیده و تأثیر آن را بر زندگی بشر در دنیای معاصر، منکر شود. درباره عوامل جهانی‌شدن نیز دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد، اما یکی از عواملی که در مورد آن اتفاق نظر هست، گسترش ارتباطات و فناوری‌های ارتباطی است؛ به‌طوری که با بحث در خصوص اصطلاح جهانی‌شدن، برای بسیاری از افراد مسئله فناوری و انقلاب ارتباطات تداعی می‌شود. (توسلی، 1381: 186) ایرانِ پس از انقلاب اسلامی، برای بهره‌گیری از فرصت‌های جهانی‌شدن و مقابله با تهدیدهای آن، در مسیر جهانی‌شدن و ورود به عرصه‌های بین‌المللی گام برداشته است. بی‌شک، این امر بدون توجه به ارتباطات و فناوری‌های ارتباطی، محقق نخواهد شد. تحقیق حاضر به مسئله رشد تکنولوژی‌های ارتباطی در ایرانِ پس از انقلاب پرداخته است و برخی از دغدغه‌های فرهنگی رشد تکنولوژی، به‌خصوص فناوری‌های ارتباطی، به‌ویژه اینترنت و فضای مجازی را بیان خواهد کرد. تعریف مفاهیم تکنولوژی ـ فناوری: واژه تکنولوژی از ریشه یونانی«techne» ، به معنای «ساختن» مشتق شده و با واژه مورد استفاده برای هنر که از واژه لاتینی «ars» به معنای «ساختن» گرفته شده، مرتبط است. این دو واژه، هر دو با واژه «صنعت» در فارسی و «صناعه» در عربی ارتباط دارند که هنوز هم در زبان فارسی و عربی در مورد هنر و تکنولوژی به کار می‌روند. (نصر، 1385: 128) تکنولوژی در این مقاله، ناظر به تکنولوژی‌هایی است که در عصر انقلاب صنعتی و دوره پس از آن، بیشتر در غرب شکل گرفته‌اند و اکنون در سراسر دنیا رواج دارند. فناوری‌های ارتباطی: منظور از فناوری‌های ارتباطی در اینجا، فناوری‌هایی هستند بین دو یا چند نفر که به‌صورت الکترونیک (آنالوگ یا دیجیتال) ارتباط برقرار می‌کنند (اعم از تلفن ثابت و تلفن همراه، رادیو و تلویزیون، اینترنت و فضای مجازی). فناوری اطلاعات: به دستیابی، پردازش، ذخیره‌سازی، انتشار و استفاده از صوت، تصویر و داده‌های عددی که به‌وسیله ترکیبی از کامپیوتر و ارتباطات از راه دور بنا شده است، فناوری اطلاعات گفته می‌شود. به‌طور کلی، فناوری اطلاعات شامل جمع‌آوری (ذخیره)، پردازش و توزیع اطلاعات می‌شود که با استفاده از ترکیب کامپیوتر و ارتباطات از راه دور، صورت گرفته است. کامپیوتر وظیفه ذخیره، انباشت و پردازش اطلاعات را بر عهده دارد و ارتباطات از راه دور، امکان پخش و توزیع سریع اطلاعات را فراهم ساخته است. البته فناوری اطلاعات، پیش از اینکه یک سیستم سخت‌افزاری و مجموعه‌ای از الگوها باشد، یک نظام فکری و فرهنگی است که زیربنای آن تولید اطلاعات است. (اکبری، 1381: 36) جهانی‌شدن: با وجود تشتت در تعریف جهانی‌شدن، بیشتر تعاریف، درباره تراکم زمان و مکان، انتقال سریع داده‌ها، کمرنگ شدن مرزهای ملی و طرح مباحث جهانی و فراگیر که متعلق به همه بشر است، توافق دارند. «آنتونی گیدنز»، جامعه‌شناس معاصر می‌نویسد: جهانی‌شدن، عبارت است از تقویت مناسبات اجتماعی جهانی که محل‌های دور از هم را چنان به هم ربط می‌دهد که هر واقعه محلی، تحت تأثیر رویدادهایی که با آن فرسنگ‌ها فاصله دارد، شکل می‌گیرد و برعکس. (گیدنز، 1377: 77) بنیادی‌ترین ویژگی جهانی‌شدن، در «فشرده شدن زمان و مکان» است؛ به هر حال، فشردگی فضای روابط اجتماعی و رهاشدن پدیده‌های اجتماعی از قید مکان، تعریفی است که می‌توان آن را فصل مشترک تعابیر مختلف از جهانی‌شدن دانست. (سلیمی، 1386: 98) ما نیز در اینجا بر دو عنصر بنیادین و عام جهانی‌شدن، یعنی «فشرده شدن زمان و مکان» که سبب ادغام مردم جهان در جامعه واحد جهانی به‌صورت «آگاهانه» می‌شود، تأکید می‌کنیم. ضرورت و اهمیت اصطلاح جهانی‌شدن، برای بسیاری از افراد، مسئله فناوری و انقلاب ارتباطات را تداعی می‌کند؛ زیرا جهانی‌شدن بیانگر تحولات و پیشرفت‌هایی است که در بستر فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات رخ داده است. رشد دانش بشر در زمینه‌های مختلف علم و فناوری نظیر میکروالکترونیک‌ها، فناوری‌های زیستی، ابزارهای ماشینی، روبات‌ها، رایانه‌ها، ابزارهای نو ارتباطی همچون اینترنت، ماهواره‌ها و شبکه‌های مختلف رادیویی و تلویزیونی، ارتباط میان مردم و جوامع مختلف را به‌سادگی امکان‌پذیر ساخته است. جهانی‌شدن، پروسه‌ای اجتناب‌ناپذیر است که فارغ از خواست و اراده ما مسیر خود را طی می‌کند و تأثیرات شگرفی در همه شئون زندگی افراد جامعه بر جای می‌گذارد. مهم‌ترین یا بیشترین این تأثیرات، از طریق ارتباطات و تکنولوژی‌های ارتباطی، صورت می‌گیرد. ایران اسلامی پس از انقلاب به‌دنبال حضور مؤثر در عرصه بین‌المللی و جهانی‌کردن اندیشه اسلام و انقلاب بوده است. حال این نکته ضرورت می‌یابد که ایران در راستای جهانی‌شدن، به‌خصوص در مسئله رشد و گسترش تکنولوژی‌های ارتباطی، چه اقداماتی کرده است و در چه جایگاهی قرار دارد؟ همچنین فرصت‌ها و چالش‌های احتمالی پیش روی ایران اسلامی در قبال رشد این فناوری‌ها و بهره گیری از آنها، به‌ویژه اینترنت و فضای مجازی، چیست؟ سؤالات تحقیق پژوهش حاضر درصدد پاسخ‌گویی به این پرسش‌هاست که پدیده جهانی‌شدن چه تأثیری بر تحولات عرصه رسانه در ایران پس از انقلاب اسلامی داشته است؟ تکنولوژی‌های ارتباطی پس از انقلاب اسلامی به چه میزان رشد کرده‌اند؟ رشد تکنولوژی‌های ارتباطی چه تأثیرات و پیامدهای فرهنگی خواهد داشت؟ دیدگاه‌های گوناگون درباره جهانی‌شدن در باب جهانی‌شدن، دیدگاه‌های گوناگون وجود دارد. به‌‌دلیل این اختلاف دیدگاه‌ها، گروهی از جوامع و افراد با نگاه کاملاً مثبت به پدیده جهانی‌شدن می‌نگرند و آن را فرایندی می‌دانند که فرصت‌های زیادی برای جوامع در بر دارد؛ در حالی که گروهی دیگر این پدیده را امری منفی و پروژه‌ای می‌دانند که صاحبان قدرت در جهان، در جهت منافعشان طراحی کرده‌اند. طرفداران این دیدگاه، در مقابله با جهانی‌شدن، از جنبش مخالفان جهانی‌شدن که طیف متنوعی از افراد و گروه‌ها را در خود دارد، حمایت می‌کنند. البته دیدگاه بینابینی هم بر این باور است که جهانی‌شدن، همچون هر پدیده دیگری، در ذات خود فرصت‌ها و چالش‌هایی دارد که کشورها و جوامع باید با شناخت دقیق آن، از فرصت‌هایش به نفع خویش بهره گیرند و از چالش‌های احتمالی آن به دور بمانند. به اعتقاد برخی اندیشمندان، جهانی‌شدن، یک فرایند فشردگی زمان و مکان است. «رونالد رابرتسون»، بنیادی‌ترین ویژگی جهانی‌شدن را در «فشرده شدن زمان و مکان» می‌داند؛ به نحوی که هم فاصله‌های مکانی، کوتاه و کوتاه‌تر و مردم دنیا به هم نزدیک‌تر می‌شوند و هم فاصله‌های زمانی کمتر می‌شود و سرعت تحولات، شتاب بیشتری می‌یابد. (رابرتسون، 1380: 79 ـ 35) به تعبیر «تافلر»، با یک دهکده روبه‌رو هستیم که اگر فردی کاری انجام بدهد، خبر آن به‌سرعت به همه‌جا می‌رسد. در این دهکده، بحث‌های فراوانی مطرح است؛ ازجمله اینکه: کدام فرهنگ غالب خواهد شد و کدام فرهنگ مغلوب؟ آیا فرهنگ غرب مسلط می‌شود؟ آیا فرهنگ‌ها در جای خود باقی می‌مانند؟ برخی دیگر، از موزاییکی‌شدن فرهنگ سخن می‌گویند؛ به این معنا که فرهنگ‌های مختلف در جهان، مانند موزاییک در کنار هم زندگی می‌کنند و هرچه این موزاییک‌ها رنگارنگ‌تر و متنوع‌تر باشند، زیباتر و جالب‌تر به نظر می‌رسند. (توسلی، 1386: 128) دیدگاه‌های دیگری نیز درباره این مسئله وجود دارد. برای مثال، «گیدنز» اعتقاد دارد که جهانی‌شدن، جریانی است که روابط اجتماعی جهانی را تشدید و مکان‌های دور را به هم متصل می‌کند. (گیدنز، 1377: 77) بنابراین، اتفاقی که در گوشه‌ای از دنیا می‌افتد، به همه ربط دارد و دیگر نمی‌توان ادعا کرد که این اتفاق به من ارتباط ندارد. از این پس، هر تصمیمی که در هر کشوری گرفته شود، بر سرنوشت همه انسان‌ها در سرتاسر جهان تأثیر دارد. برخی هم گفته‌اند: از آنجا که جهانی‌شدن، یک خصلت سرکش در جهان است، نمی‌توان به‌طور قطع گفت که در جهان چه اتفاقی در حال رخ دادن است؛ زیرا برای آنکه بتوان درباره یک موضوع اظهارنظر کرد، باید از سطحی بالاتر به آن نگریست؛ حال آنکه خود ما نیز در معرض جهانی‌شدن هستیم. (توسلی، 1386: 128) فرایند جهانی‌شدن در آثار نویسندگان، معمولاً در چهار حوزه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بررسی شده است. بعضی نیز حوزه فنی را پنجمین حوزه جهانی‌شدن دانسته‌اند که ناظر به انقلاب صنعتی سوم است. (نش، 1382: 10) «مالکوم واترز» آثار جهانی‌شدن را در سه عرصه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در زندگی اجتماعی، مهم و اساسی تلقی کرده است: عرصه اقتصادی، نظام‌های اجتماعی خاص تولید، مبادله، توزیع و مصرف کالا و خدمات را در بر می‌گیرد؛ عرصه سیاسی، نظام‌های مخصوص تمرکز و اعمال قدرت را شامل می‌شود؛ و عرصه فرهنگ، دربرگیرنده نظام‌های اجتماعی خاص تولید و مبادله نمادهاست؛ نمادهایی که گویای واقعیت‌ها، احساسات، مفاهیم، اعتقادات، اولویت‌ها و ارزش‌ها هستند. (واترز، 1379: 18) «آرژان آپادورای» با طراحی مدلی پنج بعدی از حوزه‌های مختلف قومیتی، فناورانه، مالی، ارتباطی و ایدئولوژیک، معتقد است فرهنگ جهانی از این پنج حوزه عبور می‌کند. (خبیری، 1382: 167) «رابرتسون» در بحث جهانی‌شدن، علاوه بر تأکید بر تراکم زمان و مکان به‌عنوان ویژگی این پدیده، از ایدة آگاهی جهانی و تشدید آن در روند جهانی‌شدن یاد می‌کند و به‌این‌ترتیب، جایگاه خاصی برای بُعد فرهنگی جهانی‌شدن قائل می‌شود. (Robertson, 1992: 8) جهانی‌شدن فرهنگ، به‌معنای تفوق و حاکمیت کامل فرهنگ و ارزش‌های غربی و انحلال دیگر فرهنگ‌ها در این فرهنگ ـ آن‌گونه که فوکویاما تصور می‌کند ـ نیست، ولی باید توجه داشت که حضور ارزش‌ها و مبادی فرهنگ غربی در پروسه جهانی‌شدن، به‌مراتب جدی‌تر از دیگر فرهنگ‌ها و تمدن‌هاست و این همان چیزی است که نظریه‌پردازانی مانند «گیدنز» و «رابرتسون»، از آن با عنوان گسترش ویژگیهای محوری تجدد در مقیاس جهانی (Clark, 1997: 23) یاد می‌کنند. حتی منتقدان جهانی‌شدن فرهنگ که از این امر با تعبیر امپریالیسم فرهنگی نام می‌برند، تردید ندارند که ویژگیهای محوری فرهنگ جدید جهانی‌شده، کاملاً برگرفته از فرهنگ و ارزش‌های تمدن غربی است. به همین دلیل به آن انتقاد دارند. (Meyer & geschiere, 1999: 1) جهانی‌شدن، یک فرایند است؛ به این معنا که دربرگیرنده یک روایت ثابت و تغییرناپذیر نیست، بلکه درون آن روایت‌ها و پروژه‌های متفاوتی در حال شکل‌گیری است. از این جهت، جهانی‌شدن هرچند گریزناپذیر است، یک آغاز و یک پایان حتمی و از پیش تعیین‌شده ندارد. (امیرپناهی، 1387: 55) عوامل مؤثر بر جهانی شدن در خصوص عامل ایجاد وضعیتی که از آن، به وضعیت جهانی‌شدن یاد می‌شود، بین نظریه‌پردازان اختلاف نظر هست. در جهان امروز، شاهد عوامل متعددی هستیم که پیدایش و تکوین جهانی‌شدن را با آنها مرتبط می‌دانند؛ مهم‌ترین آنها عبارتند از: 1. رشد شرکت‌های چندملیتی: در حوزه اقتصاد، شرکت‌هایی به نام شرکت‌های چندملیتی وجود دارند که به یک دولت خاص وابسته نیستند و از چند ملیت تشکیل شده‌اند. البته امروزه این شرکت‌ها نیز کم‌کم از رونق می‌افتند و شرکت‌های فراملیتی، در حال شکل‌گیری هستند که بخش عظیمی از اقتصاد جهانی، در اختیار آنهاست. رئیس شرکت «Microsoft»که شاید عظیم‌ترین شرکت در عرصه فناوری‌های نوین باشد، صاحب بیش از 100 میلیارد دلار سرمایه شخصی است. 2. گسترش و نفوذ بازارهای مالی جهانی: در سرمایه‌داری جدید، اعتبار و اعتماد، پیش‌برندة امور است. به همین دلیل، امروزه بانک‌ها در سرمایه‌داری دنیا نقش مهم و اساسی دارند؛ به‌ویژه بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول. در امور بانکی نیز تکنولوژی ارتباطات، نقشی اساسی دارد؛ تا آنجا که امور بانکی هم از طریق ارتباطات اینترنتی، عملی است. همچنین اینجا موضوعاتی مانند کارت‌های اعتباری، مطرح می‌شوند. 3. افزایش اقدامات بین‌المللی در خصوص حفظ حقوق بشر: یکی از مسائل دیگری که بر موضوع جهانی‌شدن اثر زیادی داشته است، مسئله افزایش اقدامات بین‌المللی در خصوص حفظ حقوق بشر است. در این دوره، با رشد سریع سازمان‌های غیردولتی مواجه هستیم. این شرکت‌ها، در مقابل دولت‌ها، صاحب قدرت شده‌اند و ارتباطات مردم هم ـ به‌واسطه اینترنت ـ با این شرکت‌ها بسیار تسریع شده و همین موضوع، مشکلاتی برای دولت‌ها پدید آورده است. 4. مسائل زیست‌محیطی: بحث مهم دیگری که فرایند جهانی‌شدن را تشدید می‌کند، مسائل زیست‌محیطی است. مسئله گرم شدن کره زمین، باران‌های اسیدی و نازک شدن لایه اُزن، بحث‌هایی هستند که افکار همه کشورهای دنیا را به خود مشغول کرده‌اند. بنابراین، لازم است همه دولت‌ها برای رفع این مشکلات، هماهنگ و همکار باشند. (توسلی، 1386: 120) 5. ارتباطات و فناوری‌های ارتباطی: صنعت ارتباطات، یکی از صنایع مسحورکننده است که در دهه اخیر، با سرعتی باورنکردنی رشد یافته است. در حال حاضر، حجم یک کتابخانه بزرگ را در یک دیسک فشرده ذخیره، و انبوهی از اطلاعات را از آن سوی دنیا دانلود می‌کنند. همه اینها دست به دست هم داده‌اند تا تحولی عجیب در انتقال اطلاعات، صوت و تصویر، به وجود آورند. دکتر «جرج نحاس» درباره اهمیت ارتباطات و تکنولوژی‌های ارتباطی برای جهانی‌شدن می‌گوید: فناوری‌های جدید ارتباطات، به انتقال داده‌ها و تخصص‌ها کمک می‌کنند و این امر، جهان را به سمت ائتلافِ بیشتر سوق می‌دهد و در نتیجه به نوعی جهانی‌شدن می‌انجامد. همچنین پیشرفت ابزار گوناگون فناوری با انتقال تازه‌ترین دستاوردهای فرهنگی در همه کشورهای جهان، فضای جدید و مشابهی به وجود می‌آورد. تکنولوژی داده‌ها به جایی رسیده که دیگر سخن گفتن درباره مرزهای ملی و قومی به مفهوم رایج آن دشوار است و این در عرصه سیاست جهانی، زمینه را برای ایجاد نوعی جهانی‌شدن متفاوت فراهم می‌کند. (لک‌زایى، 1381: 33) هم‌زمان با توسعه ارتباطات، تحولاتی نیز در آنها رخ داد. در زمینه این تحولات، «مالکوم واترز» از پنج روند نام می‌برد: کوچک کردن، به‌معنای کاهش اندازه وسایل و ابزار ارتباطی؛ شخصی کردن، به این معنا که دامنه استفاده از وسایل ارتباطی روز‌به‌روز شخصی‌تر و محدودتر می‌شود؛ یکپارچگی، به‌معنای کاربرد ریزتراشه برای انواع انتقال صدا، تصویر، متن و...؛ پخش که به‌معنای افزایش دسترسی به فناوری رسانه‌های گروهی است؛ و استقلال‌جویی به‌معنای گسترش روزافزون میزان استقلال کاربران رسانه‌ها از صاحبان رسانه‌ها و افزایش امکان انتخاب برای آنها. (واترز، 1379: 216 ـ 214) مجموعه این علل پنج‌گانه، به بحث جهانی‌شدن دامن زد و آن را پیش برد. البته می‌توان گفت که در بین عوامل مختلف، ارتباطات و فناوری‌های ارتباطی، بیشترین سهم را در بحث جهانی‌شدن دارند؛ به‌طوری که وقتی از گسترش بازارهای مالی و اقتصادی در سطح بین‌المللی سخن می‌گوییم، باید توجه داشته باشیم که این گسترش نیز در بستر رشد و توسعه فناوری‌های ارتباطی، به‌ویژه اینترنت حاصل شده است. رشد فناوری‌های ارتباطی و جهانی‌شدن بدون شک روند جهانی‌شدن، بر پایه تحولات تکنولوژی بنا شده است. طی چند دهه اخیر، عمق و گسترش این تحولات چنان بوده که فناوری و نظم تولید و مدیریت جهان را وارد پارادایم جدیدی کرده است. افزایش بی‌نظیر سرعت گردش اطلاعات، همراه با کاهش چشمگیر هزینه این امور، از ویژگیهای برجسته عصر جدید هستند که با کاهش فاصله زمانی و مکانی، جامعه بشری را به شهری جهانی مبدل کرده‌اند. رشد و گسترش تصاعدی ارتباطات ماهواره‌ای و تکنولوژی فیبر نوری، گردش آنی حجم انبوه اطلاعات را در پهنه جهان، میسر ساخته است. تنها در فاصله سال‌های 1986 تا 1996، تعداد مسیرهای صوتی ماهواره‌ای از کمتر از 100 هزار به 700 هزار و تعداد مسیرهای صوتی فیبر نوری در آتلانتیک از 10 هزار به یک میلیون و450 هزار افزایش یافت. در فاصله سال‌های 1995 تا 2002، ظرفیت فیبرهای نوری اقیانوسی از50 به متجاوز از 10 هزار GBPS رسید. در سال‌های 1980 تا 2002، تعداد میزبان‌های اینترنتی از 200 به بیش از 10 بلیون افزایش یافت. ظرفیت و سرعت ریزپردازها و کامپیوترها، رشدی مشابه داشته است. این تحولات، همراه با رشد وسایل ارتباط جمعی، الگوی تولید و مصرف را کاملاً دگرگون کرده و بازار جهانی را پدید آورده است. همچنین تحولات فناوری، موجب پیدایش صنایع جدید، افزایش بهره‌وری کار و سرمایه، افزایش سطح تولیدات و درنتیجه بسط بازار جهانی شده است. (زمانی، 1384: 26 ـ 23) جهانی‌شدن به واسطه انقلاب علمی و ارتباطات، راه رسیدن به خدمات اطلاع‌رسانی سریع به همه مناطق جهان را هموار می‌سازد. شکوفایی روزافزون علم نیز در خلال فرایند جهانی‌شدن، به‌طور کمّی و کیفی به سطوح بالاتر ارتقا خواهد یافت. کشورهایی که به این نیرو دست یابند، علاوه بر سازماندهی و بازسازی خود، در کیفیت اداره امور و اثرگذاری بر دیگران و اداره امور سیاسی ـ اجتماعی، فرهنگی ـ اقتصادی و نظامی جهان نیز موفق خواهند شد. بنابراین، اندازه‌گیری میزان رشد و توسعه ابزارهای مختلف ارتباطی و اطلاعاتی (اعم از ابزارهای نوین چون رایانه‌ها، ماهواره‌ها، دستگاه‌های دیجیتال، اینترنت و...)، در کنار ابزارهای قدیمی‌تر همچون رادیو، تلویزیون، کتاب و مطبوعات، شاخصی برای جهانی‌شدن تلقی می‌شود که برای درک میزان نفوذ این پدیده در دنیای معاصر، کارآمد است. امروزه وقوع انفجار اطلاعات (Schaffer, 1997: 11) و انقلاب تکنولوژی‌های ارتباطی، نویدبخش جامعه‌ای است که در آن، نه‌تنها در سرعت، حجم و کیفیت انتقال اطلاعات و دانش‌ها، تحولی شگرف پدید آمده است، بلکه برخلاف گذشته که اطلاعات فناورانه تنها در اختیار متخصصان و صاحبان فن قرار داشت و مشروعیت آن نیز در گرو تأیید و تصدیق آنها بود، در جامعه جدید، اطلاعات و اخبار، جزو نیازهای اساسی همه مردم شده است و تولیدات آن، استفاده همه‌جانبه دارد. در گذشته، استفاده از فناوری به قشر خاصی محدود بود و فراگیری زیادی نداشت و بهره‌برداری از فناوری‌های جدید ارتباطی، تنها در اختیار کشورهای پیشرفته صنعتی بود؛ ولی به‌تدریج، کشورهای جهان سوم از اوایل دهه 1980، به مقابله با سلطه فرهنگی و ارتباطی کشورهای قدرتمند غربی پرداختند. همچنین اتخاذ خط‌مشی‌های جدید آمریکا برای پیشرفت گسترده‌تر هدف‌های اقتصاد سرمایه‌داری با بهره‌برداری از امکانات ارتباطی، به مقررات‌زدایی و آزادسازی فعالیت‌های صنعتی و بازرگانی مربوط به فرهنگ و ارتباطات انجامید. براساس این تصمیم‌گیری‌های تازه که از ایالات متحده آمریکا آغاز شد و به‌سرعت به کشورهای نیمه‌پیرامونی در اروپای غربی و ژاپن و بسیاری از ممالک پیرامونی در آسیا، آمریکای لاتین و آفریقا رسید، انقلاب ارتباطات به‌آرامی از مرکز، به کشورهای پیرامون در جهان سوم گسترش یافت. (نقیب‌السادات، 1382: 58 و 59) هم‌زمان با تحولات اخیر، راهبرد نوین ارتباطی یونسکو در کنفرانس عمومی به تصویب رسید و بدین ترتیب در دهه‌های 1980، 1990 و 2000 شاهد سرعت گسترش فناوری‌های ارتباطی، به‌ویژه رسانه‌های جمعی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه هستیم. ایران و رشد فناوری‌های ارتباطی ایران نیز از موج گسترش فناوری‌های ارتباطی، به‌ویژه رسانه‌های جمعی، به دور نبوده و در این زمینه پیشرفت چشمگیری کرده است. این تحول، به‌خصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و به‌ویژه پس از پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1989، شتاب بیشتری گرفت؛ به‌نحوی که به تعبیر دکتر فرهنگ رجایی «یک آفرینش نوبنیاد» به وقوع پیوست. (رجایی، 1379: 36) رسانه‌های صوتی و تصویری نیز در جریان رشد و توسعه فناوری‌های ارتباطی، دگرگون شدند. رادیو، تلویزیون، تلفن و وسایل مختلف الکترونیکی که می‌توان از آنها به‌عنوان رسانه‌های صوتی و تصویری یاد کرد، از زمانی که اختراع شدند، به برقراری ارتباط با دیگران کمک فراوانی کرده‌اند. بر همین مبنا، در نظریه‌های کلاسیک ارتباطات، صنعت نشر و تلگراف و تلفن و رادیو و تلویزیون، مهم‌ترین رسانه‌هایی هستند که امکان پیام‌رسانی را به شکل ویژه فراهم می‌سازند و به‌عنوان یک واسطه، ارتباط پیام‌دهنده و مخاطب را برقرار می‌کنند. (سلیمی، 1379: 382) مطالعه وضعیت فناوری‌های ارتباطی در ایران در مقطع پس از انقلاب اسلامی، به ما در فهم جهانی‌شدن در ایران، کمک می‌کند. البته چنان‌که گفته شد، در این تحقیق فقط به رشد فناوری‌های ارتباطی الکترونیک (آنالوگ و دیجیتال) پرداخته می‌شود. تلفن ثابت و تلفن همراه مجمع جهانی اقتصاد، در شهریور سال 1389، ایران را از نظر شاخص ضریب نفوذ تلفن ثابت، در میان 139 کشور جهان در رده 36 قرار داد. در این رده‌بندی، کشورها براساس داشتن خطوط ثابت تلفن فعال، به ازای هر 100 نفر دسته‌بندی شده‌اند. ضریب نفوذ خطوط تلفن ثابت در ایران 8/34 اعلام شده است. با احتساب جمعیت 2/74 میلیون نفری ایران و در نظر گرفتن این شاخص، نتیجه می‌گیریم که هم‌اکنون نزدیک به 26 میلیون خط تلفن ثابت در ایران وجود دارد. در این رده‌بندی، ایران از کشورهایی مانند امارات متحده عربی، فدراسیون روسیه، صربستان، فنلاند، لهستان، آرژانتین، ونزوئلا، چین، ترکیه، برزیل، جمهوری چک، عربستان سعودی، اندونزی، مالزی، مصر، تایلند، مراکش، آفریقای جنوبی، هند و رومانی، بالاتر قرار گرفته و در منطقه خاورمیانه، در رده دوم است. (خبرگزاری آی‌سی‌تی پرس، 31/6/1389) همچنین ایران از نظر شاخص اشتراک تلفن همراه در میان 142 کشور جهان، در رده 85 قرار گرفته است. ضریب نفوذ مشترکان تلفن همراه در ایران نیز 2/91 اعلام شده است که با احتساب جمعیت 2/74 میلیون نفری ایران و در نظر گرفتن شاخص یادشده، نتیجه می‌گیریم که هم‌اکنون بیش از 68 میلیون اشتراک تلفن همراه در ایران وجود دارد. ایران در منطقه خاورمیانه نیز در رده نهم قرار گرفته است. (همشهری‌آنلاین، 3/7/1390) در این رده‌بندی، ایران از کشورهایی مانند آمریکا، مصر، ترکیه، مکزیک، کانادا، چین و هند، بالاتر است. در رده‌بندی قبلی مجمع جهانی اقتصاد، کشورمان در رده 95 جهان قرار گرفته بود که به‌این‌ترتیب، امسال در مقایسه با سال قبل 10 پله بهبود یافته است. در این رده‌بندی، کشورها براساس تعداد اشتراک تلفن همراه در هر 100 نفر دسته‌بندی شده‌اند. همچنین باید گفت همراه اول نیز اکنون با 267 اپراتور در 110 کشور قرارداد رومینگ بین‌الملل دارد که همگی بدون واسطه منعقد شده‌اند. (خبرگزاری ایستنا، 25/6/1390) رادیو و تلویزیون نخستین فرستنده رادیویی ایران، در سال 1940 میلادی، یعنی بیست سال پس از راه افتادن اولین فرستنده رادیویی جهان در لندن، به راه افتاد. نخستین فرستنده تلویزیونی ایران نیز در سال 1958 میلادی، یعنی 22 سال پس از ایجاد اولین فرستنده تلویزیونی در انگلستان، به راه افتاد. (محسنیان‌راد، 1382: 501) سال 1962 میلادی در ایران، به ازای هر هزار نفر، 70 دستگاه رادیو و 5 دستگاه تلویزیون وجود داشت. این آمار در سال 1985 به 224 دستگاه رادیو و 56 دستگاه تلویزیون به ازای هر هزار نفر رسید. (Unesco, 1987: 10-25) سال 1995 به ازای هر هزار نفر در ایران، تعداد رادیو به 228 دستگاه و تعداد تلویزیون به 63 دستگاه می‌رسد. این آمار نشان می‌دهد اگرچه تعداد گیرنده‌های رادیو و تلویزیون در ایران پایین‌تر از حد متوسط جهانی است، رشد فزاینده این رسانه به‌عنوان نمادی از جهانی‌شدن، درخور توجه است. این آمار هم‌زمان با موج جدید جهانی‌شدن، شتاب بیشتری می‌گیرد. تعداد فرستنده‌های تلویزیونی در ایران از 1263 فرستنده در سال 1372، به 8365 فرستنده در سال 1382 رسیده است که رشدی بیش از 562 درصد را نشان می‌دهد. در فرستنده‌های رادیویی نیز، رشد چشمگیری را می‌بینیم. تعداد فرستنده‌های رادیویی FM در ایران از 110 فرستنده در سال 1372 به 1183 فرستنده در نیمه اول سال 1382 رسیده است که رشدی معادل 975 درصد را نشان می‌دهد. اینترنت و ارتباطات دیجیتال اینترنت را پس از تلگراف، تلفن، رادیو و تلویزیون، باید آخرین عضو خانواده تکنولوژی دانست که از ربع قرن پیش، تأسیسات آن در جامعه انسانی، جایی به خود اختصاص داده است. اینترنت به‌عنوان شبکه‌ای عمومی یا «ابرشبکه» فراجهانی که ارتباطات کامپیوتری میان میلیون‌ها نفر را برقرار می‌کند، از دهه 1980 تأسیس شد و در دهه 1990 گسترشی فوق‌العاده یافت. (scholte, 2000: 75) در سال 1982 اینترنت از انحصار نخبگان و مقاصد نظامی خارج شد. این اتفاق را می‌توان نقطه ثقل تحولات اجتماعی دانست. میزان استفاده از اینترنت به‌شدت در حال افزایش است؛ به‌طوری که در سپتامبر سال 2001 تعداد کاربران اینترنت 474 میلیون نفر بود و در سال 2003 این تعداد به 762 میلیون نفر رسید. در سال 1995 در مجموع تعداد 20 هزار وبسایت ثبت شد که این رقم در سال 2000، یعنی پنج سال بعد به 10 میلیون وبسایت افزایش یافت. (پاک‌سرشت، 1384: 22) روابط عمومی شرکت مخابرات ایران در تاریخ 25/08/1388 اعلام کرد: شبکه فیبر نوری کشور به میزان 132 هزار کیلومتر توسعه یافته است و 334 دانشگاه تا مهر 1388 در کل کشور از طریق فیبر نوری به شبکه اینترنت متصل شده‌اند. در بخش توسعه شبکه فناوری اطلاعات نیز هم‌اکنون در 1223 شهر، شبکه انتقال اطلاعات ایجاد شده و تعداد پورت‌های دسترسی دیتا معادل 63 هزار پورت است. همچنین 9500 روستا از خدمات «ICT» و دولت الکترونیک بهره‌مندند که این رقم در شهریور سال 1384 معادل 963 دفتر بوده است. (اکونیوز، 26/08/1388) در سال 1389، ضریب نفوذ اینترنت کشور، 6/32 درصد اعلام شد که در مقایسه با سال 1387 رشدی معادل 8/10 درصد را نشان می‌دهد. البته در ایران، اتصال‌های «Dial up» نیز در شاخص‌های ضریب نفوذ شمارش می‌شوند. طبق آماری که سایت مرکز توسعه ملی اینترنت (متما) برای ضریب نفوذ اینترنت کشور طی سال‌های 1387 تا 1388 اعلام کرده، این ضریب در سال 1387، 8/21 درصد بوده است که با 8/10 درصد رشد، طی دو سال متمادی، در سال 1389 به 6/32 درصد تبدیل شده و این ضریب در سال 1388 بر روی عدد 4/26 درصد متوقف بوده است. ازاین‌رو می‌توان گفت از سال 1387، هر سال حدود 5/4 تا 6 درصد، در ضریب نفوذ اینترنت رشد داشتیم. مرکز توسعه ملی اینترنت در آماری، تعداد مشترکان اینترنت کشور را حدود 24 میلیون و 550 هزار نفر و ضریب نفوذ این شبکه را 32 درصد اعلام کرده بود. به گفته وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در اوایل سال سوم برنامه پنجم، سرانه پهنای باند در کشور به حداقل 12 مگابیت بر ثانیه، رسانده خواهد شد. (خبرگزاری تابناک: 4/5/1390) وی همچنین گفته است: براساس آمارها ضریب نفوذ اینترنت در ایران در سال2010، 9/43 بوده است. در حوزه تجارت الکترونیکی نیز تا سال 2009، کره جنوبی در رتبه 13، مالزی در رتبه 36، ترکیه در رتبه 43 و ایران در رتبه 69 توسعه تجارت الکترونیکی در جهان قرار داشته‌اند. (پایگاه اطلاع‌رسانی دولت: 13/7/1390) فناوری دیجیتال، به شبکه اینترنت و دستگاه‌های رایانه محدود نمی‌شود، بلکه ابعاد و وجوه بسیار گسترده‌ای از زندگی بشر را در بر می‌گیرد. این ابزارها در ایران به‌سرعت در حال گسترش است. انواع لوح‌های فشرده یا CD، لوح‌های تصویری یا DVD، دستگاه‌های چند‌رسانه‌ای و فرارسانه‌ای در بخش‌های مختلف سرگرمی، آموزش و صنعت در حال گسترش هستند و جدیدترین محصولات دنیا در این زمینه‌ها به‌سرعت در ایران توسعه می‌یابد. منابع و مآخذ 1. احمدی علی‌آبادی، کاوه، 1386، جهانی‌شدن و تأثیر آن بر فرهنگ، دین و اخلاقیات Bashgah.net، باشگاه اندیشه، 4/10/ 1386. 2. اکبری، کرامت‌الله، 1381، «اولین کنفرانس بین‌المللی توسعه الکترونیک و فناوری اطلاعات»، مجموعه مقالات، دانشگاه شیراز، 7 تا 9 آبان 1381. 3. امیرپناهی، محمد، 1387، «جهانی‌شدن و فرهنگ»، روزنامه کیهان، 6/5/1387. 4. بی‌نا، 1378، اولین گزارش ملی توسعه انسانی جمهوری اسلامی ایران، تهران، سازمان برنامه و بودجه. 5. بی‌نا، 1382، ویژه‌نامه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. 6. پاستر، مارک، 1377، عصر دوم رسانه‌ها، ترجمه غلامحسین صالحیار، تهران، مؤسسه ایران. 7. پاک‌سرشت، سلیمان، 1384، «اینترنت و سبک زندگی فراغتی جوانان»، در: فرزانه محسنی فرد، 1384، «جهان فرهنگی کاربران اینترنت در ایران»، پگاه حوزه، شماره 166. 8. پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، www.dolat.ir، 13/7/1390. 9. توسلی، غلام‌عباس، 1381، «جهانی‌شدن و تأثیر آن در ایران»، مجله باور، دوره جدید شماره 11، شهریور 81 . 10. توسلی، مجید، 1386، «پدیده‌ای به نام جهانی شدن»، پرسمان، تیر 1386، شماره 58. 11. حجازی، آرش، 1382، «مقایسه چند ترجمه از جلد پنجم هری پاتر»، مجله جشن کتاب، بهمن 82، شماره 4. 12. خبرگزاری اقتصادی ایران (اکونیوز)، www.econews.ir، 26/08/1388. 13. خبرگزاری ایستنا، www.ictna.ir، 25/6/1390. 14. خبرگزاری آی‌سی‌تی پرس: www.ictpress.ir، 31/6/1389. 15. خبرگزاری تابناک، 4/5/1390. 16. خبیری، کابک، 1382، «جهانی‌شدن، فرهنگ و دموکراسی»، در مجموعه مقالات فرهنگ در عصر جهانی شدن، چالش‌ها و فرصت‌ها، محمد توحیدفام، تهران، انتشارات روزنه. 17. رابرتسون، رونالد، 1380، جهانی‌شدن: تئوریهای اجتماعی و فرهنگ جهانی، تهران، نشر ثالث. 18. رجایی، فرهنگ، 1379، پدیده جهانی‌شدن وضعیت بشری و تمدن اطلاعاتی، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، تهران، نشر آگاه. 19. زمانی، هادی، 1384، ایران: فرصت‌ها و چالش‌های جهانی‌شدن، بی‌جا، انتشارات بال. 20. سلیمی، حسین، 1379، فرهنگ‌گرایی، جهانی‌شدن و حقوق بشر، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه. 21. ـــــــــــــــــ ، 1386، «دین‌داری در عصر جهانی‌شدن»، باشگاه اندیشه، 31/6/1386، Bashgah.net. 22. علی‌پور، وحیده، 1389، «ارزیابی اخلاقی تکنولوژی‌های نوین ارتباطی»، سایت مرکز تحقیقات رسانه‌ای همشهری، 8/5/1389. 23. کمیسیون ملی یونسکو، 1379، گزارش جهانی فرهنگ سال 1998، تهران. 24. گیدنز، آنتونی، 1377، پیامدهای مدرنیت، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، مرکز. 25. ـــــــــــــــــ ، 1378، راه سوم، بازسازی سوسیال دموکراسی، ترجمه منوچهر صبوری کاشانی، تهران، انتشارات شیرازه. 26. لک‌زایی، نجف، 1381، «نسبت جهانی‌شدن و حکومت جهانی»، باشگاه اندیشه، Bashgah.net، 1/12/1381. 27. محسنیان‌راد، مهدی و همکاران، 1372، «نگاهی به مطبوعات ایران در مقایسه‌های جهانی»، فصلنامه رسانه، سال چهارم، شماره 4، زمستان 72. 28. محسنیان‌راد، مهدی، 1382، ارتباط‌شناسی، تهران، نشر سروش. 29. نش، کیت، 1382، جامعه‌شناسی سیاسی معاصر: جهانی‌شدن، سیاست و قدرت، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران، نشر کویر. 30. نصر، سیدحسین، 1385، «اسلام، مسلمانان و تکنولوژی مدرن»، ترجمه محمدرضا امین، پگاه حوزه، 3/4/1385، شماره 185. 31. نقیب‌السادات، سیدرضا، 1382، «ابزارهای جهانی‌سازی»، ماهنامه زمانه، سال دوم، شماره 10، تیر 1382. 32. نورمحمدی، مرتضی، 1388، «چالش فرهنگ و هویت در فضای مجازی»، پگاه حوزه، شماره 261. 33. واترز، مالکوم، 1379، جهانی‌شدن، ترجمه اسماعیل مردانی و سیاوش مریدی، تهران، سازمان مدیریت صنعتی. 34. وبستر، فرانک، 1380، نظریه‌های جامعه اطلاعاتی، ترجمه اسماعیل قدیمی، تهران، انتشارات قصیده‌سرا. 35. همشهری‌آنلاین، www.hamshahrionline.ir، 3/7/1390. 36. Clark, John, 1997, Globalization and fragmentation, oxford university press. 37. Giddens, Antony, 1990, The Consequences Of Modernity, Cambridge, London, polity press, 38. Meyer, Anna & Katrina Geschiere, 1999, globalization and Identity, Oxford, Blackwell, 39. Robertson, Robert, 1992, globalization: social Theoty & Global culture, London, sage, 40. Schaffer, Robert, 1997, Understanding Globalization: The Social Consequences of political, Economic and Environmental change, USA, lanham, Maryland, Rowman and littlfield, 41. Schoite, Jan, 2000, Globalization, A Critical Introduction, USA, palgrave, 42. Smith, Albert, 1998, Nationalism and Mondernism, London, Routledge. 43. Unesco, 1987, statistical Year book, united nations education scientitic Organization, London. سیدحسین شرف‌الدین - استادیار مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی [email protected] محمدحسین ظریفیان یگانه - دانش‌آموخته حوزه علمیه قم و کارشناس‌ارشد علوم ارتباطات اجتماعی [email protected] اسماعیل صابر کیوج - دانش آموخته حوزه علمیه قم و دانشجوی دکترای فرهنگ و ارتباطات [email protected] فصلنامه مطالعات انقلاب - شماره 29 ادامه دارد...
92/12/27 - 01:00
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 70]
-
گوناگون
پربازدیدترینها