واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: زمين: سياره ي سرد و گرم!
در مقايسه با ديگر سيارات، سياره ي ما بيشترين گوناگوني آب و هوايي و محيطي را دارا است، چرا که در منطقه ي زيست پذير دور خورشيد قرار گرفته است. همچنين از نظر زمين شناختي، سياره ي ما دوره هاي بلند مدتي از تغييرات و کوهزايي ها و چين خوردگي ها را پشت سر گذاشته است. کوه اورست در هيمالايا مرتفع ترين کوه روي زمين با ارتفاع 8848 متر مي باشد. بلندترين کوه در افريقا، کليمانجارو است که با ارتفاع 5895 متر و قله ي پوشيده از برفش، تنها 3 درجه از خط استوا فاصله دارد. ترانشه ي ميان اقيانوسي اطلس عميق ترين منطقه روي زمين است، با عمقي برابر 11033 متر. براي ما انسانها که بيشتر از 2 متر قد نداريم، اين اندازه ها بسيار مرتفع و عميق به نظر مي رسد، ولي از يک زاويه ي ديد متفاوت اگر زمين اندازه ي يک توپ بسکتبال بود، صاف تر از يک توپ بسکتبال واقعي به نظر مي رسيد.
دماي مناطق مختلف زمين بيش از 140 درجه نوسان دارد! دماهايي به سردي 89 – درجه در ووستُک روسيه گزارش شده است، در حالي که در دره ي مرگ در کاليفرنيا دما به 57 درجه ي سانتي گراد هم مي رسد.زمين يک جسم همگن نيست، بلکه سياره اي است متفاوت که از پوسته هاي همرکز با خواص متفاوت ساخته شده است. بعد از بمباردمان اوليه که تکه سنگ ها و خرده سيارکهاي اوليه با هم برخورد مي کردند و زمين اوليه را ساخته بودند، زمين جايي بسيار داغ بود: يک توده ي مذاب از مواد. درست مثل جريانهاي درون يک کوره ي ذوب فلزات، مواد سنگين تر به پايين رفتند و مواد سبکتر روي سطح شناور شدند. بدين ترتيب مواد تشکيل دهنده ي زمين به لايه هايي تقسيم شدند که فلزات سنگين تر در مرکز قرار گرفتند. بدون اين تفکيک و بدون فرآيند تکتونيک صفحه اي که قاره ها و اقيانوس ها و جو را بوجود آوردند، احتمالاً حيات هيچ گاه نمي توانست روي زمين بوجود آيد، و يا اينکه به شکلي متفاوت تکامل پيدا مي کرد. با
رفتن از سطح به مرکز زمين، دما و فشار افزايش پيدا مي کند. هسته ي داغ آهني-نيکلي زمين در واقع يک کره ي فلزي بزرگ با قطر 6500 کيلومتر مي باشد: يعني تقريباً به اندازه ي سياره ي مريخ. اين هسته، حدود يک سوم جرم زمين را شامل مي شود. دماي هسته ي زمين نيز بسيار داغ است: حدود 6000 درجه سانتي گراد، برابر با دماي سطح خورشيد! با اينکه دماي ذوب آهن بسيار کمتر از اين مقدار است، حدود 1500 درجه، با اين همه نيمه ي مرکزي هسته ي زمين، به علت فشار فوق العاده زياد لايه هاي بالايي، جامد مانده است. نيمه ي بيروني هسته ي زمين ، اما، به علت فشار کمتر توانسته به حالت مايع باقي بماند. با چرخش زمين بدور خود، اين منطقه ي مايع، ميدان مغناطيسي ايجاد مي کند، همان ميدان مغناطيسي زمين، که توسط پرندگان، دريانوردان و نمازگزاران براي جهت يابي استفاده مي شود.
هسته ي زمين هنوز بعد از اين همه سال، داغ باقي مانده است، چرا که گرماي اوليه ي حاصل از برخوردهاي بين خرده سنگها با زمين اوليه، را حفظ کرده است، و از طرف ديگر واکنشهاي راديواکتيو با نيمه عمرهاي طولاني، مثل اورانيوم، توريوم و پتاسيم، که از ابتداي شکل گيري زمين در آن قرار گرفته اند، نيز باعث گرم تر شدن لايه هاي دروني زمين مي گردند. اگر اين عناصر راديواکتيو که در ميلياردها سال پيش بر اثر يک انفجار ابرنواختري بوجود آمدند، در زمين قرار نمي گرفتند، اين سياره، دنيايي بسيار متفاوت و از نظر زمينشناختي مرده بود.گوشته ي زمين که حدود 2800 کيلومتر ضخامت دارد، هسته را احاطه کرده است. گوشته از سنگهاي نيمه جامد با چگالي متوسط از ترکيبات اکسيژن با منيزيم، آهن و سيليکن ساخته شده است. لايه ي نازک بعدي زمين حدود 100 کيلومتر با نام «سنگ کره» از مواد سبک از ترکيبات اکسيژن با سيليکن، آلومينيوم، کلسيم، منيزيم، سديم و پتاسيم بوجود آمده است. اين لايه خود از تعداد زيادي لايه هاي بزرگ و صفحات سنگي تشکيل شده است. منطقه ي بيروني سنگ کره، پوسته ي قاره اي را با ضخامت 20 تا 50 کيلومتر و پوسته ي اقيانوسي را ضخامت 5 تا 10 کيلومتر حمل مي کند. در زير سنگ کره لايه اي قرار دارد به نام سست کره که به طور بخشي ذوب شده است.
قله ي اورست، مرتفع ترين کوه سياره ي ما با ارتفاع 8848 متر. تبتي ها آن را الهه ي زمين مادر مي دانند. اين کوه در رشته کوه هيمالايا بين تبت و نپال قرار گرفته است. در 29 ماه مي سال 1953 ميلادي سرادموند هيلاري از نيوزيلند و تنزينگ نورکي يک کوه نورد نپالي، قله ي اورست را فتح کردند. اين تصوير توسط يک فضاپيما، زماني از قله ي اورست تهيه شده است که خورشيد به تازگي طلوع نموده و سايه هاي بلند کوهها به سمت غرب کشيده شده است. کوه اورست، در مرکز عکس، بلندترين سايه را ايجاد نموده است. تعدادي يخچال بزرگ، دره هاي زمخت اطراف را پر کرده است. منبع: D.R.Altschuler, Children of the stars, 2002, pp 77-88 ترجمه: ا.م.گميني
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 2130]