صنايع دستي سيستان و بلوچستان تابلويي از آميختگي هنر و معيشت

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: صنايع دستي سيستان و بلوچستان تابلويي از آميختگي هنر و معيشت
زاهدان- صنايع دستي سيستان و بلوچستان همواره در دوره هاي مختلف، تابلويي از آميختگي هنر و معيشت بوده و امروزه نيز با توجه به خشكسالي هاي پيش آمده به يكي از مشاغل اصلي مردمان اين خطه از كشورمان تبديل شده است.

صنايع دستي همچون آيينه اي روح تلاشگر يك قوم و ملت را بازتاب مي دهد و تلاش براي زندگي سبز با عشق را به منصه ظهور مي رساند.

سيستان و بلوچستان بخشي از سرزمين كهن و باستاني ايران است كه مجموعه اي از يادمان هاي تاريخي و فرهنگي اين مرز و بوم را از دورترين دوران، قريب به 150 هزار سال قبل را در خود حفظ كرده است.

صنايع دستي منحصربه فرد خطه كويري سيستان و بلوچستان نمونه اي از آثار بر جاي مانده از تمدني كهن است كه هنرمند، نقش جان و دل را بر پارچه و سفال مي زند.

از ديرباز مردم سيستان و بلوچستان از طريق كشاورزي و دامداري امرار معاش مي كردند اما مردان در كنار شغل اصلي خود به بافتن حصير و سبد، تهيه ابزار و مصالح كار و حتي ساختن سفالهايي چون "كلپورگان" مبادرت مي ورزيدند تا قدري از مايحتاج زندگيشان را تامين كنند.

زنان سيستاني و بلوچ از زمانهاي دور تاكنون دوشادوش مردان خود، با ذوقي سرشار، بيشتر وسايل خانه را به بهترين شكل درست مي كردند و با نقوش زيبا مي آراستند.

از تهيه پارچه تا دوخت و تزئين پوشاك و بافت فرش، گليم و جاجيم با زيياترين نقوش برجاي مانده از آبا و اجدادشان كه سينه به سينه منتقل شده، از ديرباز بر دوش زنان اين ديار بوده است.

رهاورد اهتمام مردان و زنان اين ديار براي تامين مايحتاج زندگي خود، هنري ممتاز و ارزنده از سرزمين كهن سيستان و بلوچستان است كه پيوند تنگاتنگ اين آثار با زندگي روزمره مردم، آنها را از ساير هنرهاي ايراني متمايز كرده است.

اگر به نقوش به كار رفته در آثار هنري مردم اين ديار به دقت بنگري، پيوند عميق لحظه ها، باورها و قصه هاي مردانگي و غيرتمندي گذشتگان در قرنهاي متمادي در شكل گيري تمدن اين منطقه را درك خواهي كرد.

عمده ترين هنرهاي سنتي و دستي سيستان و بلوچستان، "پشتي، گليم، قالي، سياه دوزي، سكه و آيينه دوزي، سوزن دوزي بلوچي، خامه دوزي، پريوار دوزي، حصيربافي، پرده بافي، سياه چادر بافي، سفالگري، جواهر سازي، آويزديواري از نوع اسفند، توليد ابزارآلات موسيقي، توتن و لنج سازي" است.

امروز هنر سوزن دوزي در سيستان و بلوچستان بيشتر با نام بلوچ دوزي و پريواردوزي ياد مي شود زيرا اين هنر در منطقه سيستان اكنون به صورت خامه دوزي و سياه دوزي انجام مي گيرد و تا اندازه اي متمايز از سوزن دوزي بلوچستان است.

اهميت سوزن دوزي در نقوشي است كه به طورعمده به صورت اشكال هندسي پديد مي آيد و هنرمند با استفاده از ساده ترين مواد اوليه چون پارچه، نخ و سوزن، بي نظيرترين نقوش رنگي را روي پارچه به وجود مي آورد و در پريواردوزي از آينه هاي كوچك نيز استفاده مي كنند.

سوزن دوزي به عنوان شغلي دائم براي زنان بلوچ محسوب مي شود كه به طور عمده از اين طريق امرار معاش مي كنند و استفاده از رنگ، نوع نقوش و جنس پارچه ها رابطه مستقيمي با درآمد اقتصادي هر خانواده دارد.

نقش هاي نمادين روي پارچه ها در سوزن دوزي بلوچي با عقايد، باورها، طبيعت و معيشت مردم رابطه مستقيم دارد و تداوم اين نقوش را مي توان در ساير هنرهاي سنتي استان از جمله سفال گري، گليم بافي و قالي بافي به وضوح مشاهده كرد.

عمده ترين منطقه توليد سوزن دوزي شهرستان هاي "نيشكهر و ايرانشهر" است و به صورت پراكنده در سراسر سيستان و بلوچستان نيز مي توان اشتغال به اين نوع هنر دستي را مشاهده كرد.

سكه دوزي هنري است كه توليدات آن اغلب براي تزئين پايين تخت خواب ها، حاشيه بالاي ديوار اتاق پذيرايي و به صورت آويزهاي سه گوش در چادرهاي عشايري و گاه به منظور آذين حيواناتي مانند شتر و نيز يكي از اقلام مهم جهيزيه عروس در سيستان و بلوچستان به كار مي رود.

مناطق عمده توليد سكه دوزي در بلوچستان اطراف شهرستان ايرانشهر، دشتياري، منطقه سرحد، نواحي شهرستان هاي زاهدان و خاش است.

در گذشته روي بافته هاي پشمي، به صورت نوار در ابعاد مختلف سكه دوخته مي شد و تزئينات حاشيه آن در طرح هاي مختلف شامل آيينه، دكمه، خرمهره، صدف و منگوله هاي پشمي بوده است.

قالي بافي از صنايع مهم سيستان و بلوچستان به شمار مي رود، در اقتصاد جامعه اهميت بسزايي دارد و بيشتر توسط عشاير منطقه بافته مي شود، قاليچه سه متري و 1 در 2 متري، كناره قالي، خورجين و پشتي در ابعاد مختلف از جمله اين هنر دستي منطقه است.

براي رنگ كردن نخ هاي قالي از رنگ هاي طبيعي استفاده مي شود و اين رنگ ها بيشتر تيره، گرم يا خيلي روشن و نقوش قالي ها اغلب گياهي، درخت زندگي، هندسي و حيواناتي مانند شتر و بز، پرندگان و نمادهاي انساني است.

قدمت هنر قاليبافي در سيستان به قرن پنجم پيش از ميلاد و اقوام "سكايي" بازمي گردد و زيراندازهاي سيستاني به سه نوع قالي هاي "تاريخي، ميانه و نو" تقسيم مي شود و اكنون فرش سيستان به سبب نوع طرح، رنگ، نقش، ابعاد و دوام در بازارهاي داخلي و خارجي فروش فراواني دارد.

هنر گليم بافي در سراسر سيستان و بلوچستان و بيشتر در بين عشاير و طوايف بلوچ و بلوچ هاي ساكن سيستان رايج است كه ارتباط قوي با عشاير شمال و مركز خراسان دارد.

عشاير مواد اوليه گليم از جمله نخ را از پشم دام هاي خود تهيه و آن را رنگ آميزي مي كنند و نقوش و طرح هاي اين نوع گليم بيشتر "راه راه" و "هندسي" است.

دستگاه گليم بافي به صورت افقي است و كمتر از دار عمودي استفاده مي كنند، شيوه برپايي آن در سيستان با بلوچستان تفاوت دارد و يكي از انواع معروف گليم اين استان، "سفره نان" است.

از بافت گليم نوارهايي به عنوان "مال بند، مهار بند شتر، زيرانداز، چادرشب، كناره، سجاده و جوال" نيز توليد مي شود كه تزئين آن بيشتر با خرمهره و صدف، منگوله هاي پشمي باقي مانده از مواد اوليه است.

پشتي و خورجين بافي يكي ديگر از هنرهاي سنتي رايج در سيستان و بلوچستان است كه نقوش در پشتي اغلب همانند نقوش قالي و گليم و در ابعاد كوچك تر ايجاد مي شود و مراكز عمده توليد آنها در سيستان است.

مواد اوليه حصيربافي در منطقه بلوچستان از نوعي درخت خرماي وحشي به نام "داز" كه در كنار رودخانه ها و مسيل ها مي رويد، به دست مي آيد و از عمده ترين توليدات حصيري مي توان به "زيرانداز، جارو، سجاده، جاي نان، صندوقچه وسايل آرايشي، لانه مرغ و انواع سبدهاي حمل و نقل كالا، نگهداري خرما، پرده حصيري و پوشش سقف" اشاره كرد.

وفور درختان گز و بوته هاي وحشي از نوع "گز" در سيستان سبدبافي را در منطقه رواج داده است و اين سبدها در اشكال مختلف از تركه هاي نازك درختان و بوته ها بافته مي شوند.

وجود درياچه هامون ساخت نوعي قايق محلي يا بلم بومي به نام "توتن" را در سيستان رواج داده كه از دست ساخته هاي قابل توجه اين منطقه است، توتن در دو نوع بزرگ و كوچك براي حمل و نقل مسافران، صيادان و شكارچيان استفاده مي شود.

زرگري و نقره سازي يكي ديگر از هنرهاي دستي سيستان و بلوچستان است كه در اثر تغييرات زمان و عوامل متعدد ديگر، طلا سازي جايگزين نقره سازي شده است.

زرگرهاي بلوچ از اقوام و طوايف مشخصي هستند كه افزون بر جواهرسازي، انواع زيورآلات بانون بلوچ را با مهارت تهيه و زنان از اين زيورهاي بومي استفاده مي كنند.

زرگرهاي محلي زيورهاي طلا و نقره را با نقوش ساده هندسي و نمادين مي سازند و اين زيورها براي زينت سر و گردن، گوش، بيني، دست و پا استفاده مي كنند.

پيشينه هنر سفالگري در مناطق باستاني بلوچستان به عصر پارينه سنگي و پيش از تاريخ مي رسد و در شهر سوخته و در سه هزار و 200 سال قبل از ميلاد مسيح توليد سفال بسيار چشمگير بوده است.

سفال روستاي "كلپورگان" يكي از روستاهاي تابعه شهرستان سراوان در اين استان، شهرت ملي و بين المللي دارد و در نوع خود بي نظير است.

شايد بارزترين وجه تمايز سفال كلپورگان با ساير مواد مشابه، طريقه ساخت اين سفال است كه همچنان براساس الگوهاي قديمي و باستاني ساخته مي شود.

روش ساخت اين نوع سفال، موسوم به روش لوله اي است و بدون لعاب و با نقوشي سياه رنگ تزيين مي شود.

ترديدي نيست كه نخستين سفالينه ها بدون استفاده از چرخ سفالگري عرضه مي گشت اما برخلاف ساير نقاط ايران كه در گذر تاريخ سفالگري از حالت سنتي خارج شده و لعاب مدرنيته به خود گرفته است، سفالگران بلوچستان بويژه كلپورگان و كوهميتگ به سنت اجداد خود پايبند هستند و بدون استفاده از چرخ مخصوص به مدد دستان ظريف و هنرمند خود گل مي سرشتند و بر آن نقش مي نشاندند.

سفال و سفالگري در روستاي كوهميتگ شهرستان سرباز كه در قلب بلوچستان واقع شده همچنان در رگهاي مردم آن جاري است و گذر ايام غبار كهنگي بر روي اين هنر ننشانده است.

بيشتر سفالينه هاي كوهميتگ كوچك و تزئيني است و اغلب به شكل كوزه، گلدان هاي كوچك و بزرگ، جاشمعي، عود سوز، چليم، سرقليان و مجسمه از جمله حيواناتي چون شتر و روباه است.

مدير كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري سيستان و بلوچستان در گفت و گو با خبرنگار ايرنا، صنايع دستي اين استان را يكي از مشاغل مهم و از هنرهاي منحصر به فرد در ايران با قدمتي چند هزار ساله برشمرد.

"حسنعلي شهركي" گفت: اين نهاد براي ترويج صنايع دستي و حمايت از صنعتگران اقدامات مطلوبي طي چند ساله گذشته انجام داده است.

وي بيان كرد: طي پنج سال گذشته بيش از 40 هزار كارآموز صنايع دستي در سراسر سيستان و بلوچستان آموزش ديده و گواهي مهارت را دريافت كرده اند.

وي اظهار داشت: سال گذشته سه هزار و 500 كارآموز در 22 رشته صنايع دستي در 16 مركز مستقل اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري سيستان و بلوچستان آموزش هاي لازم را فراگرفتند.

وي گفت: پارسال اين اداره كل 150 مجوز سه گانه از جمله كارت مهارت صنايع دستي، پروانه توليد كارگاهي و اعلاميه تاسيس كارگاه در سراسر سيستان و بلوچستان براي متقاضيان صادر كرده است.

شهركي در مورد بيمه صنعتگران گفت: از سال 89 تاكنون 262 نفر صنعتگر در سيستان و بلوچستان تحت پوشش بيمه صنايع دستي قرار گرفته اند.

وي افزود: پارسال نيز از محل تسهيلات مشاغل خانگي به 683 صنعتگر در سيستان و بلوچستان تسهيلات 30 تا 50 ميليون ريالي پرداخت شده است.

مدير كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري سيستان و بلوچستان در مورد بازار فروش صنايع دستي استان گفت: هر سال صنعتگران استان در نمايشگاههاي استاني و سراسري كه به مناسبت هاي مختلف برپا مي شود، حضور مي يابند و محصولات خود را در آنها به قيمت مطلوب به فروش مي رسانند.

شهركي اظهار داشت: اين اداره كل حتي به صنعتگران اجازه داده است تا محصولات خود را در موزه ها و نمايشگاههايي كه به طور دايم برپا هستند، در معرض فروش قرار دهند.

وي گفت: اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري سيستان و بلوچستان همچنين آمادگي دارد صنعتگراني كه تمايل به شركت در نمايشگاههاي خارج از كشور و عرضه محصولات خود در آنها را دارند، به كشورهاي مربوطه بفرستد.

وي افزود: اكنون در نمايشگاه سراسري صنايع دستي كه در تهران به مدت سه روز برپاست، 10 نفر از صنعتگران سيستان و بلوچستان حضور يافته اند و محصولات خود را در معرض بازديد و فروش قرار داده اند.

وي با اشاره به برنامه هاي امسال اين اداره كل گفت: از آنجا كه صادارت صنايع دستي در سيستان و بلوچستان تاكنون به صورت چمداني انجام گرفته است، در صدد هستيم زمينه رسمي شدن صادارت اين نوع محصولات را از استان به خارج از كشور فراهم كنيم.

شهركي افزود: همچنين تدابيري براي توسعه صنعت بسته بندي صنايع دستي در سيستان و بلوچستان اتخاذ شده كه بزودي وارد مرحله اجرايي مي شود./4

7315/330

انتهاي خبر / خبرگزاري جمهوري اسلامي (ايرنا) / كد خبر 80173746

شنبه|ا|20|ا|خرداد|ا|1391

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1776]