توماس هابز غير از فلسفه سياسي

واضح آرشیو وب فارسی:رسالت: توماس هابز غير از فلسفه سياسي
علي نيكبخت

هابز همانند باركلي، لاك و هيوم از فلاسفه تجربي است. اما برخلاف آنان روش رياضي را مي ستايد. جهان بيني او بيشتر متاثر از گاليله است. هابز كه با اتكا به عقلانيت موجود عصر روشنگري و عوامل بر آمده از دل ملاحظات محيطي، فكري، روشي و مذهبي اين عصرتوانسته بود بنياني تازه و استوار را براي معرفت فكري برآورد، توانست به مدد مفاهيم خود، مفاهيمي چون: وضع طبيعي، قرارداد اجتماعي، قدرت، اراده، تكليف و دستگاه معرفت شناسي،الهام بخش انديشمندان بعد از خود قرار گيرد و تاريخ انديشه سياسي را متاثر سازد. توماس هابز ماترياليستي جبرگرا بود. او كتابي به نام لوياتان نوشت. به نهاد آدمي نظري بدبينانه داشت. هابز به مسائل نگاه الهياتي و اخلاقي نداشت بلكه با روش عقلي و تجربي بنايي هندسي ايجاد كرد. هابز فقط به يك جوهر باورداشت و آن هم ماده بود. هابز يكي از نخستين افرادي ا‌ست كه دفاعي كاملا عقلاني و در نتيجه داراي ظرفيت پذيرش نقد، از حكومت سلطنتي ارائه كرده است.

زندگي

پدرش كشيشي بدخو بود و در نتيجه نزاع با كشيش همسايه مقام خود را از دست داد. هابز نزد عمويش بزرگ شد. در پانزده سالگي به آكسفورد رفت و در آنجا منطق و فلسفه ارسطو را آموخت. سپس در 22 سالگي معلم بارون هاردويك شد. به سفر طولاني مدت اروپايي رفت و با آثار گاليله و كپلر آشنا شد كه تاثيرات فراواني بر او داشت.

او مدتي در پاريس بود و به ترجمه آثار كلاسيك و مطالعه آثار اقليدس پرداخت. در 1636 به ايتاليا رفت و با گاليله ملاقات كرد و سال بعد به انگلستان بازگشت. هابز پيش از جنگ داخلي به فرانسه گريخت. به سختي بيمار شدو تاپاي مرگ پيش رفت. سرانجام لوياتان را در سال 1650 به اتمام رساند. به انگلستان بازگشت ولي انتشار آثارش ممنوع شد. در اواخر سال 1679 درگذشت.

ماترياليسم

هابز ماترياليست بود، همان گونه كه بيكن بود. اما ماترياليسم ‌هابز بيش از هر چيز داراي خصلتي مكانيسمي است و علت آن تسلط و نفوذ رويكرد علمي آن دوران بوده است. مفهوم حركت نزد وي بنيادي‌ترين مفهوم هستي است و اين نيز چنانكه مي‌دانيم، بنياد دانش فيزيك جديد آن دوران‌ها به شمار مي‌رفت. اما نبايد فراموش كرد كه حركت براي هابز، در واقع حركتي مكانيستي است و بدين سان هرچه كه او بر پايه اين گونه حركت بنا مي‌كند نيز داراي خصلتي مكانيستي است. براي هابز، در واقع در جهان فقط اشياي مادي وجود دارند و بس. آنچه وي از مفهوم اشيا مي‌فهمد تنها بر اجسام تطبيق مي‌كند. هابز تحت تاثير فيلسوفان طبيعي آموخت كه اولا، انسان سراسر مادي ومكانيكي است، ثانيا اصل موجبيت يا دترمينيسم بر سراسر حيات انسان ها جاري است. هابز بر پايه تحليلي مكانيستي و مادي از سرشت انسان درصدد برمي آيد همه وقايع را براساس اصل «حركت» توضيح دهد. مركزيت و محوريت قرار گرفتن مسئله حركت در انديشه سياسي هابز، متأثر از استيلاي روش شناسي قرن هفدهم اروپا بود كه توسط گاليله مطرح شده بود و جهان فيزيكي پيرامون و طبيعت انسان به عنوان يك سيستم مكانيكي ساده تلقي مي شد كه تحولات آن را مي توان به وسيله تغيير مكان اشياء نسبت به يكديگر، با همان قطعيت روش هندسي، بر پايه نوعي تحليل و روش شناختي توضيح داده و تفسير كرد. از اين منظر، عواطف و انديشه هاي انسان، ناشي از حركت مغز و اندام هاي ديگر است و حيات اجتماعي نيز به همين نحو متأثر از حركت است. در واقع، هابز متأثر از نظريه هاي جرم و حركت در مكانيك و فيزيك سده هفدهم، درصدد بود با رد جنبه هاي اسرارآميز، دركي ساده، روشن و دقيق از ماهيت رفتارهاي آدمي به دست دهد. در اين تصور، انسان هم مانند يك ماشين قابل شناخت است.

اخلاق

انديشه‌هاي‌ هابز در حوزه فلسفه اخلاق، كمتر مورد استقبال‌ انديشمندان قرار گرفته كه دليل اصلي آن، به وجود ابهام فراوان در فلسفه اخلاق ‌هابز برمي‌گردد. در فلسفه اخلاق ‌هابز، از يك سو دفاعياتي از يك نوع نسبي‌انگاري شخصي به چشم مي‌خورد و از سوي ديگر دفاعياتي از نظريه فرمان الهي وجود دارد. در يكجا ‌هابز از نظريه خودگرايي دفاع مي‌كند و در جاي ديگر به دفاع از اخلاق پرهيزكارانه مي‌پردازد.

بنابر نظر هابز اگر كوشش متوجه امري باشد، ميل است و اگر در جهت خلاف آن باشد، نفرت است. وقتي چيزي هدف ميل باشد آن را ”خوب“ مي دانيم و وقتي هدف نفرت قرار بگيرد آن را ”بد“
مي ناميم. هابز تعريفي عيني براي خوب و بد قائل نيست و آن را نسبي مي داند. اگر تمايلات اشخاص با هم مغاير باشند هيچ روش نظري براي رفع اختلاف آنها وجود ندارد. اين كثرت گرايي يا نسبي گرايي اخلاقي عامدانه هابز در وضعيت طبيعي و پيش از به‌وجود آمدن حكومت برقرار است چراكه فلسفه اخلاق هابز با فلسفه سياسي اش پيوند دارد.

منابع:

•تاريخ فلسفه غرب، برتراند راسل

•كليات فلسفه، ريچارد پاپكين

•تاثير انديشه توماس هابز بر انديشه سياسي مدرن، دكتر صلاح الدين هرسني، گروه فلسفه نو

•بررسي عوامل تاثير گذار بر ساختار فكري توماس هابز، همان

•آشنايي با فلسفه توماس هابز، دانشنامه فلسفه دانشگاه استنفورد

يکشنبه|ا|10|ا|ارديبهشت|ا|1391

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: رسالت]

[مشاهده در: www.resalat-news.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 158]