محصولات تراريخت؛ توليد ممنوع، واردات آزاد

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: محصولات تراريخت؛ توليد ممنوع، واردات آزاد
دانش > تحقيق‌و‌ توليد - طاهره ساعدي:
محصولات تراريخت، محصولات گياهي يا حيواني‌اي هستند كه در آنها تغييرات ژنتيك داده شده تا بتوانند در برابر بيماري‌هاي گياهي يا حيواني مقاوم باشند يا ويژگي خاصي داشته باشند كه به نفع انسان باشد.

ايران يكي از كشورهاي پيشتاز در توليد علم در زمينه محصولات تراريخت است با اين وجود توليد اين نوع محصولات در ايران با مشكلاتي مواجه است ولي نكته جالب اينجاست كه بسياري از محصولات گياهي وارداتي به كشور تراريخته است. اين تناقض در سياستگذاري موضوعي است كه مورد انتقاد محافل علمي بيوتكنولوژي ايران نيز قرار گرفته است. در اين زمينه با دكتر سيروس زينلي، دكتراي ژنتيك انساني، عضو هيأت علمي انستيتو پاستور و نايب رئيس انجمن بيوتكنولوژي ايران گفت‌وگو كرده‌ايم.

* بيوتكنولوژي چيست؟مفهومي روشن از آن ارائه دهيد.

بيوتكنولوژي به مفهوم امروزي عبارت است از استفاده از روش‌هاي مهندسي ژنتيك براي توليد محصولاتي كه يا در حالت طبيعي وجود ندارند و يا تهيه آنها به روش‌هاي ديگر بسيار هزينه‌بر است. زيست فناوري در ابعاد گياهي، ميكروبي، جانوري و انساني و دارويي كاربرد پيدا مي‌كند.به‌عنوان مثال توليد و پرورش حيواني كه گوشت بيشتر و چربي كمتري داشته باشد يا در شير آن دارو يا واكسن خاصي به وجود بيايد؛ مثلا قرار است در شير يكي از بزهاي شنگول و منگولي كه در مركز رويان اصفهان به روش شبيه‌سازي‌ متولد شده‌اند فاكتور شماره9 كه براي بيماران هموفيلي كاربرد دارد توليد و از آن استخراج شود. با اين فناوري مي‌توان گياهاني پرورش داد كه نسبت به آفات مقاوم باشند يا محصول بيشتري توليد كنند يا داروهايي را در باكتري‌ها و يا سلول‌هاي جانوري توليد كرد كه داراي حجم بالا و هزينه پايين باشد. به‌عنوان مثال براي تهيه ميزان كمي از هورمون رشد بايد چندين كيلو مغز استفاده كرد، در حالي كه امروزه مي‌توان ژن اين هورمون را با مهندسي ژنتيك وارد باكتري يا سلول جانوري كرد و از آن هورمون مزبور را به ميزان دلخواه و خيلي ارزان‌تر از روش معمول به دست آورد. همچنين داروهاي مصرفي بيماران هموفيلي در حال حاضر به صورت بيوتك توليد مي‌شود كه اگر به روش غير مهندسي ژنتيك اقدام به ساخت آن كنيم علاوه بر مصرف ميليون‌ها ليتر خون، احتمال آلودگي ويروسي آن هنگام توليد بسيار زياد است. بعضي از داروهايي كه با روش مهندسي ژنتيك توليد مي‌شوند اصلا در بدن انسان وجود نداشته است مثل آنتي‌بادي‌هاي منوكلونال يا تك دودماني كه با استفاده از اين روش و زيست فناوري تهيه شده‌اند كه براي بسياري از بيماري‌ها مانند سرطان‌ها كاربرد دارند.

* علت رشد اين فناوري در كشور چه بوده است؟

يكي از دلايل رشد زيست فناوري در كشور پي بردن سريع به اهميت اين دانش توسط مسئولان و دانشمندان بازگشته از خارج بود و شايد بتوان ادعا كرد كه از دهه 60 همزمان با جنگ، بنيان فعاليت در اين زمينه شكل گرفت و مقدمات تأسيس مركز ملي مهندسي ژنتيك پي‌ريزي شد كه در حال حاضر يكي از بزرگ‌ترين مراكز تحقيقاتي در زمينه بيوتكنولوژي است. در واقع در اواخر دهه70 رشد بيوتكنولوژي در كشور قابل مشاهده بود.

* چرا بيشتر در زمينه داروهاي نوتركيب موفق بوده‌ايم؟

زيست فناوري داراي كاربردهاي زيادي در حوزه‌هاي مختلف همانند غذا، نفت، پزشكي، كشاورزي وصنعت است ولي در كشور بيشتر در بخش دارويي رشد داشته‌ايم كه دليل آن سرمايه‌گذاري به‌موقع و مناسب از سوي وزارت بهداشت و مسئولان آگاه طي 10سال گذشته بوده است. در چند سال اخير به‌خاطر توجه خاص مقام معظم رهبري به تكنولوژي‌هاي نوين كه بيوتكنولوژي نيز زيرمجموعه آن است و متعاقبا توجه شوراي‌عالي انقلاب فرهنگي بارقه‌هاي مثبتي در اين بخش حداقل در زمينه تدوين قوانين ديده مي‌شود.

* چه عواملي مانع توسعه روبه‌رشد اين فناوري شد؟

شوراي‌عالي زيست فناوري كه اوايل دهه80 تشكيل شده بود توسط دكتر احمدي نژاد منحل شد و بعد از آن مدت زمان زيادي طول كشيد تا ستاد توسعه زيست فناوري ايجاد شود ولي اين ستاد نيز از ضعف‌هاي زيادي رنج مي‌برد كه زمان زيادي طول كشيد تا ناكارآمدي اين ستاد مشخص شود. به‌گونه‌اي كه در دي‌ماه سال گذشته شوراي‌عالي انقلاب فرهنگي وضعيت ستاد را ارتقا داد و ما اميدواريم اين ارتقا بتواند حركت در مسير رشد را تسريع كند. با اين حال يادآوري مي‌كنم كه در مقايسه با كشورهاي منطقه بسيار جلو هستيم.

* آيا سند بالادستي در برنامه‌هاي كلان كشور در زمينه بيوتكنولوژي داريم؟

ما سند ملي زيست فناوري را داريم كه اوايل دهه 80 تدوين و بر اين اساس شوراي‌عالي زيست فناوري تأسيس شد. در نقشه جامع علمي كشور نيز به اين فناوري توجه خاصي شده است. در برنامه‌هاي چهارم و پنجم توسعه نيز مواردي به بيوتكنولوژي اختصاص داده شده است. زيرساخت‌هاي قانوني و حمايتي براي اين فناوري مناسب بوده كه در بخش دارويي به بار نشسته است. اگر اين حمايت‌هايي كه در وزارت بهداشت مي‌شود در وزارت جهاد كشاورزي نيز مي‌شد، امروز قطعا در زمينه‌هاي ميكروبي، جانوري و گياهي هم شاهد رشد خوبي بوديم. محققان كشور تلاش زيادي در بخش بيوتكنولوژي كشاورزي كردند ولي واقعيت اين است كه تا زماني كه مجوز ورود به بازار و مصرف توليدات تراريخته از سوي مسئولان داده نشود مردم طعم شيرين نتايج تلاش‌هاي محققانشان را نخواهند چشيد.

* آيا شما معتقديد يكي از عواملي كه مي‌تواند رشد علمي يك كشور رانشان دهد احساس بهبود و ارتقاي سطح زندگي مردم است بنابراين ما فقط در بخش بيوتكنولوژي پزشكي توانسته‌ايم اين احساس را به مردم بدهيم.

بله دقيقا همينطور است. در بخش‌هاي ديگر ما كار چشمگيري نتوانسته‌ايم انجام دهيم. به گزارش رسمي يكي از مراكز تحت پوشش وزارت جهادكشاورزي حداقل از 10نمونه دانه روغني و محصول كشاورزي وارداتي كه براي تست به اين مركز ارجاع شده بود بعد از آزمايش‌ها مشخص شد كه 5 نمونه آن تراريخت و محصول بيوتكنولوژي بوده است. چگونه است كه واردات اين محصولات آزاد است ولي توليد اين محصولات تراريخت در داخل كشور به طرق مختلف با مانع روبه‌رو مي‌شود؟ اگر محصول تراريخت براي سلامتي عوارضي ايجاد مي‌كند پس نبايد وارد كشور شود و اگر سالم است چرا از پتانسيل و توانايي‌هاي محققان كشور براي توليد كمك گرفته نمي‌شود تا هزينه آن نيز كاهش يابد. در مورد كودهاي بيولوژيك نيز با همين مشكل مواجهيم به‌طوري‌كه از سوي برخي مسئولان ذيربط استدلال مي‌شود كه ممكن است اين كودها خطر آفرين باشند و به همين دليل جلوي توليد داخلي و مصرف آن گرفته مي‌شود و اقدام به واردات سموم دفع آفات شيميايي مي‌شود كه بيماري‌هاي ايجاد شده حاصل از باقيمانده آنها در مزارع از نظر علمي ثابت شده و سرطانزا بودنشان مشخص شده است. متأسفانه برخي مسئولان نگران اين سموم نيستند ولي همان‌ها اذعان مي‌دارند كه شايد! كودهاي بيولوژيك مشكل‌آفرين باشد و با اين ديدگاه از توليد آن در كشور جلوگيري مي‌كنند.

* چه بايد كرد، مديران و مسئولان كارآمد و آگاه در اين بخش چه نقشي دارند؟

تا زماني كه اراده ملي و توجه مسئولان به دانش‌هاي نوين از جمله بيوتكنولوژي و به‌ويژه بيوتكنولوژي كشاورزي معطوف نشود ما شاهد رشد در اين بخش نخواهيم بود. بنابراين نقش مديران و مسئولان در اين حوزه بسيار تأثيرگذار و مهم است. در دولت هشتم در وزارت صنايع،كميته بيوتكنولوژي شكل گرفت كه بسياري از شركت‌هاي تأثيرگذار در زمينه بيوتك در آن دوره بنيان گذاشته شدند. ولي با بر سر كار آمدن دولت بعدي تمام آن تشكيلات تعطيل شد كه باعث ايجاد صدمه زيادي به شركت‌هاي بيوتك شد. معاون پژوهشي وزارت بهداشت نيز در 2سال گذشته برنامه‌هايي جهت توليد داروهاي بيوتك تدوين كرد كه با سرمايه‌گذاري مناسب، تلاش‌ها به‌ثمر نشست و ما الان شاهد توليد داروهاي بيوتك شبيه‌سازي‌ شده در داخل كشور هستيم. مي‌بينيم كه يك مدير كارآمد چگونه مي‌تواند در جهت رشد و توسعه يك فناوري گام بردارد و يك مدير ناآگاه چگونه مانع بر سر راه توسعه ايجاد مي‌كند. ما حتي اگر قوانين كارآمد و به‌روز داشته باشيم در نبود يك مدير با برنامه راه به جايي نخواهيم برد. به‌عنوان مثال در آبان‌ماه سال گذشته قانون شركت‌هاي دانش‌بنيان تصويب شد كه به اعتقاد كارشناسان يكي از مترقي‌ترين قوانين است و باعث اميدواري محققان و پژوهشگران شد ولي به‌دليل اختلافي كه ميان دولت و شوراي‌عالي تحقيقات و فناوري (عتف) ايجاد شد، آيين‌نامه مربوطه كه قرار بود 3 ماهه ابلاغ شود در شوراي نگهبان معطل مانده است. پس علاوه بر قوانين، وجود يك اراده ملي و يك مدير خوب براي اجرايي شدن درست آن لازم است.

* اراده ملي چه زماني محقق مي‌شود؟

اراده ملي زماني محقق مي‌شود كه تمام حلقه‌هاي زنجير فناوري اعم از بانكي كه مي‌خواهد وام اعطا كند يا مركزي كه كار صدور مجوز را برعهده دارد همه و همه كار خود را به درستي انجام دهند. بايد به اين باور برسيم كه منافع جمع بر منافع فرد ارجحيت دارد زماني كه به اين اعتقاد برسيم مسلما در تمام زمينه‌ها توسعه خواهيم يافت.

شنبه|ا|2|ا|ارديبهشت|ا|1391

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 58]