تكم گرداني؛ يادگاري از گذشتگان

واضح آرشیو وب فارسی:باشگاه خبرنگاران جوان: تكم گرداني؛ يادگاري از گذشتگان
يكي از رسم هاي پيشواز از ايام نوروز، رسم «تَكَم گرداني» است. «تكم» يا به عبارتي «تكه taka» در زبان تركي به معني بُز نَر بالغ است كه پيشرو رمه گوسفندان بوده و «م» ضمير متصل به آن است كه در مجموع معني «تكه من» را مي دهد. در نوروز 1391، اين رسم در اروميه به همت روابط عمومي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان غربي جان تازه اي گرفت و در بسياري از مناطق استان اجرا شد.

به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران اروميه؛معاون صنايع دستي و هنرهاي سنتي اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان غربي و پژوهشگر مردم شناسي استان در اين باره مي گويد: يكي از آيين هاي منطقه اي (حوزه فرهنگي ترك زبانان در استان هاي آذربايجان غربي، شرقي، اردبيل و... است كه معمولاً ما بين دو چهارشنبه آخر سال و به استناد روايات محلي هم پس از تحويل سال انجام مي شده است، با توجه به نزديكي اجراي آن به ايام نوروز، مي توان گفت كه اجراي آن بي مناسبت با فرا رسيدن ايام خجسته نوروز نبوده است.

حسن سپهر فر ادامه داد: هر چند مي توان كاركردهاي ديگري نيز بر آن مترتب شد. چه بسا كه اين رسم، در حوزه هاي فرهنگي استان هاي آذربايجان شرقي و اردبيل نيز به توجه به مضامين اشعار آن به لحاظ فرا رسيدن نوروز برگزار مي شده است.

بهار آمد بهار آمد خوش آمد

بهار آمد بهار آمد خوش آمد

علي با ذوالفقار آمد خوش آمد

علي با ذوالفقار آمد خوش آمد

سيزين بو تازه ايليز موبارك

سال نو براي شما مبارك باشد

آيوز ايليز هفته ز گونوز موبارك

ماه و سال و هفته و روزتان مبارك

وي اضافه مي كند: عليرغم اين، اشعاري كه تكم چي هاي حوزه ي آذربايجان غربي در ارتباط با اين رسم مي خواندند، با توجه به محتواي مفاهيم آن ها كاركرد موضوع را تا حدودي به جوامع دامداري نزديك تر مي كند.

سپهر فر با اشاره به اينكه تكم چي ها معمولا" دو نفر از اقشار پايين جامعه مي شدند، توضيح مي دهد: اين افراد، گاهي از ساكنان خود روستا و گاهي نيز از ساير روستاهاي در محل حضور پيدا كرده و به اجراي رسم مي پرداختند.

اين كارشناس مي افزايد: تكم چي ها به طور نمادين بزي را از جنس پارچه يا قطعات چوبي ساخته و پوست بزغاله اي سياه رنگ (مخصوص حوزه ترك زبانان آذربايجان غربي) را هم بر روي آن كشيده و دو شاخ نيز بر سرش تعبيه مي كردند. پارچه اي سرخ رنگ نيز بر روي كمر آن مي انداختند. از زير شكم دسته اي چوبي بر آن تعبيه كرده و آن را از سوراخ تخته مستطيل شكل عبور داده و در نتيجه، امكان حركت و رقصاندن آن براي تكم چي ميسر مي شد.

مسئول بخش مردم شناسي ادامه مي دهد: تكم چي به اتفاق همراه خود (توربا چَكن/ توبره كش) وارد روستا شده و از يك سوي ده، شروع به اجراي مراسم مي كرد. روستاييان و بچه ها دنبال آن ها به راه مي افتادند و به اتفاق كوچه به كوچه و منزل به منزل روستا را مي گشتند. تكم چي در حالي كه بز نمادين چوبين (تَكَه) را مي رقصاند. صداي زنگوله و اصابت پاهاي ثابت آن به سطح تخته همراه با سرودن اشعار دلنشين، حالت خاصي به نحوه اجراي اين مراسم مي داد. اشعاري مانند نمونه هاي زير كه در نقاط مختلف (استان آذربايجان غربي) تقريبا" داراي صورت هاي مشابهي است.

بو تَكَه آختا تَكَه (اين بز، بز نر اخته شده است)

بوينوندا وار نوخدا تَكه (ريسماني بر گردن دارد)

قيرچا قيرچا چَپيش لر (بزهاي كوچولو كوچولو)

ياوشانين باشين ديش لَر (سر ياوشان (1) را به دندان مي گيرد)

گئدر يايلاخدا اوتلار (تكه براي چريدن به ييلاق مي رود)

گَلَر آراندان قيشلار (و براي قشلاق به آران(2) مي آيد)

ياخچي اولار قويونون آغي (ميشي كه از نوع سفيد باشد بهتر است)

گئدر دولانير داغي (براي گردش به كوه مي رود)

قاري لار توتار ياغي (پيرزنان روغن مي گيرند)

گَلين لَر يي ير قويماغي (عروس خانم ها كاچي مي خورند)

ايللاه كي قيقاناغي (خصوصا" خاگينه اش را)

و...

يا در نمونه اي ديگر تكم چي مي گويد:

بو تكه اويون ائلر (اين بز نر مي رقصد)

قوردوينان اويون ائلر (با گرگ مي رقصد)

ييغار آرانين (گيلانين) دويوسون (برنج گرمسير (گيلان) را جمع مي كند)

چوبانين تويون ائلر (عروسي چوپانش را مي گيرد) با شماره

تكَه گَلدي هاوادان (تكه از آسمان آمد)

بير دوني وار يِئل گاوادان (پيراهني دارد كه چون باد تكان مي خورد)

خانيم تكه نين پايين گَتير (خانم جان سهم تكه را بياور)

خانيم ائوين اولسون آوادان (الهي كه خانه آباد شوي)

سپهر فر با اشاره به اينكه تكم چي ها با خواندن اين اشعار به نوبت مقابل يك يك منازل مي ايستادند و كدبانوي منزل در را بر روي آن ها مي گشود، تصريح مي كند: طبق رسم معمول مقداري قند، چاي، بلغور، نان، روغن يا مبلغي پول و... به ايشان داده و راهي شان مي كردند. نهايتا" مواد جمع آوري شده را بين خود تقسيم كرده و به اين ترتيب براي مدتي مايحتاج خود را تامين مي كردند.

وي مي گويد: اگر چه اين رسم در ايام نزديك به نوروز اجرا مي شد، اما به نظر مضامين ابيات سروده شده در آن، خصوصاً در آذربايجان غربي توصيف كننده زندگي با مبناي معيشت دامداري است، چرا كه رسم ياد شده اغلب در جوامعي كه مبناي معيشت آن ها بر پايه دامداري است بيشتر اجرا مي شد تا جوامع كشاورزي.

سپهرفر ادامه مي دهد: با اين حال شايد بتوان گفت، همزماني اين رسم با نزديك شدن به ايام نوروز و اجراي آن در (اسفند ماه) و يا اوايل سال نو به منظور زايش دوباره طبيعت، بركت آوري و در نهايت جمع آوري آذوقه توسط اين اشخاص و به نوعي پيشواز از نوروز براي ادامه حيات و زندگي در روزهاي آينده سال بي ارتباط نباشد.

وي در پايان مي گويد: اين رسم در همايش شوراي عالي ثبت ميراث فرهنگي كشور در اوايل سال 1390 با شماره 30 در رديف فهرست ميراث معنوي ناملموس به صورت منطقه اي به ثبت رسيد كه حفظ و احيا آن از وظايف ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري است./س

يکشنبه|ا|13|ا|فروردين|ا|1391

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: باشگاه خبرنگاران جوان]

[مشاهده در: www.yjc.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 73]