گزارش مهر؛تخت سليمان با قدمت 3 هزار ساله/ اثر ناشناخته پنج دوره تمدن بشر

واضح آرشیو وب فارسی:مهر: گزارش مهر؛تخت سليمان با قدمت 3 هزار ساله/ اثر ناشناخته پنج دوره تمدن بشر
تخت سليمان با قدمت 3 هزار ساله/ اثر ناشناخته پنج دوره تمدن بشر
اروميه - خبرگزاري مهر: ميراث جهاني تخت سليمان در نزديكي شهر تكاب در برگيرنده نشانه ها و بقاياي استقرار انسان از هزاره اول قبل از ميلاد تا قرن 11 هجري بوده و بازديد از آن پنج دوره تاريخ تمدن بشر را براي علاقه مندان معرفي مي كند.

به گزارش خبرنگار مهر در تكاب، تخت سليمان تكاب به عنوان يكي از مهمترين و مشهورترين مراكز تاريخ تمدن ايران و جهان يكي از 9 اثر ملي ثبت شده كشور در فهرست آثار تاريخي جهان است.

تخت سليمان يا شهر گنجك در ۴۵ كيلومتري شمال شرقي شهرستان تكاب در يك دره ي سرسبز در بلندي سه هزار متري، سرشار از جاذبه هاي كم نظير طبيعي- تاريخي واقع شده، اين ناحيه همان شهر مشهوري است كه بنا به نوشته هاي كهن، زادگاه زرتشت بوده و در نوشته هاي پهلوي به نام "گنجك" خوانده شده، گيتا نويسان عرب آن را "شيز" گفته اند، گذشته نگاران رومي و يوناني "گزكا" نوشته اند و حمدالله مستوفي آن را به زبان مغولان "ستوريق" گفته است كه امروزه تمام اين آثار را تخت سليمان مي نامند.

جاذبه هاي طبيعي اين دره سرسبز در نوع خود در دنيا بي نظير هستند، در سه كيلومتري غرب تخت سليمان، كوه مخروطي ميان تهي وجود دارد كه هزاران سال پيش، بر اثر وقوع آتش فشان به وجود آمده، اهالي محل اين كوه زيبا را زندان سليمان يا زندان ديو مي شناسند و معتقدند كه حضرت سليمان ديوهايي را از فرمانش سرپيچي مي كردند در اين كوه زنداني مي كرده است.

در فاصله ۲۰ كيلومتري تخت سليمان نيز يك درياچه سحرآميز ديگر قرار گرفته كه يك جزيره بر روي آن شناور است، قطر درياچه ۸۰ متر و قطر جزيره شناور بروري آن ۶۰ متر است كه وزش باد، هر روز دو بار اين جزيره را از اين سو به آن سو جابجا مي كند. نام اين جزيره شناور "چملي" است.

اين مجموعه فرهنگي - تاريخي به مساحت 124 هزار مترمربع كه در ادوار مختلف محل سكونت مادها، اشكانيان، ساسانيان و مغولها بوده در استان آذربايجان غربي قراردارد و به روايتي محل تولد زرتشت پيامبر است.

تاريخ اين مجموعه با تاريخ ايرانيان، ايتاليايي ها، يهود، مسيحيان و مغول ارتباط تنگاتنگي دارد.

قلعه تاريخي تخت سليمان بازمانده از دوره ساسانيان با بخشهاي مختلفي همچون آتشكده آذر گشسب به عنوان يكي از مهمترين آتشكده هاي دوره ساساني، آتشكده شاهي و جنگ آوران، ايوان خسرو، معبد آناهيتا، آتشگاههاي كوچك و دروازه ها و ديوارهاي مستحكمش از بناهاي مهم تاريخي جهان به شمار مي‌رود.

مجموعه باستاني تخت سليمان قبل از اسلام به عنوان بزرگترين مركز آموزشي، مذهبي، اجتماعي و عبادتگاه ايرانيان به شمار مي‌رفت اما در سال 624 ميلادي و در حمله هراكليوس، امپراطور روميان به ايران تخريب شد.

بكارگيري سنگ‌هاي تراشدار و آجرهاي بزرگ در ساخت اين بناي تاريخي و واقع شدن درياچه عجيب و هميشه جوشاني به عمق 112 متر در وسط اين مجموعه جلوه زيبا و خاصي به اين مكان تاريخي بخشيده است.

درجه حرارت آب اين درياچه در تابستان و زمستان يكسان و در حدود 21 درجه است و همين موضوع ثابت مي كند كه آب آن از سفره‌اي زير زميني در عمق بسيار زياد تامين مي‌شود.

اين مكان تاريخي در زمان ايلخانيان و در دوره حكمراني آقاخان در قرن هفتم هجري به عنوان تفرجگاه تابستاني مورد استفاده قرار گرفت، اين حكمران مغول با احداث بناهاي مختلفي همچون سالن شورا، ايوان شرقي و ساختمان‌هاي 8 و 12 ضلعي يكبار ديگر جان تازه‌ اي به مجموعه تاريخي تخت سليمان تكاب بخشيد.

بخش طبيعي مجموعه تخت سليمان متشكل از يك كوه آهكي است كه در قله آن، چشمه بسيار بزرگي (با درياچه اي به قطر حدود 100 متر) وجود دارد.

كوه در طول هزاران سال در اثر رسوبات آهكي موجود در آب چشمه فوق شكل گرفته است،هم اينك در اطراف كوه تخت سليمان چندين تپه كوچك از اين نوع، در اطراف چشمه هاي آهكي در حال شكل گيري است.

كوه بلند زندان سليمان نيز يكي از همين كوههاي رسوبي است كه در پنج كيلومتري تخت سليمان هزاران سال پيش شكل گرفته است.

درياچه سحر آميز و رمز آلود تخت سليمان

چشمه تخت سليمان هزاران سال پيش شروع به جوشيدن كرده و به تدريج بر اثر لعاب حاصل از تركيبات موجود در آب، لبه بيروني چشمه رسوب بسته و بالا آمده است. اين روند هزاران سال ادامه يافته و باعث شده كه آب چشمه گلداني در پيرامون خود بسازد به نحوي كه هم اينك ارتفاع تپه حاصل از روند فوق و همچنين عمق درياچه ناشي از جوشش آب چشمه به حدود 62 متر مي رسد.

با توجه به اينكه ارتفاع رسوب دور درياچه از دوره ساساني تاكنون، يعني در طول 1400 سال گذشته حدود 12 متر افزايش يافته، مي توان گفت: به ارتفاع گلدان درياچه تقريبا در هر سال كمي كمتر از 9 ميليمتر افزوده شده است.

كوه بلقيس، جايگاه تخت بلقيس و برج ديده باني تخت سليمان

كوه بلقيس در 8 كيلومتري شمال شرقي تخت سليمان با دو قله بلند با ارتفاع ۳۲۰۰ متر و ۳۶۵۵ متر در ادامه سلسله كوههاي شرق درياچه اروميه واقع شده، روي قله جنوبي استحكامات و قلعه تخت بلقيس قرار دارد.

ساختمان قلعه كاملا مدور واز سنگ بنا شده. لذا مي توان تصور كرد كه از اين بنا به عنوان برج ديده باني استفاده مي شده. بين دو قله كوه درياچه بسيار زيبايي كه از ذوب شدن برف كوه‌ها بوجود آمده در بيشتر ماههاي سال قابل مشاهده است هر چند در سالهاي اخير به جهت كمي بارش تابستانها آب درياچه خشك مي شود.

قلعه تخت بليقيس در سال ۱۹۵۹ توسط فون دراوستن مورد بررسي قرار گرفت وبعد از آن همه ساله توسط هيئت باستان‌شناسي مورد بازديد قرار گرفت ودر سال ۱۹۶۶ و ۱۹۶۹ به وسيله ديتريش هوف بررسي و مساحي شد.

حصار استحكامات فضايي حدود ۵۰ در ۶۰ متر كه به صورت پلكاني با ارتفاع زيادي ادامه يافته و در حدود ۹ ارك مشخص است. در درون حصار ساختمان تقريبا مربع شكل و ايواني در جلو مي توان ديد كه محور آن در جهت تخت سليمان قرار گرفته در جلو بنا يك تراس چند طبقه قرار دارد كه اتاقهاي پناهگاه مانندي با سقف گنبدي مي باشد.

زندان سليمان، زندان ديوان

در ارتفاع 65 متري اين كوه ديواري مانند كمربند پس از حفاري مشاهده شده كه طول اين ديوار در حدود 800 متر است در همين ارتفاع آثار و بقاياي ساختماني زيادي كه همگي از سنگ ساخته شده و به انضمام دروازه ورودي كه در سمت جنوب كوه مشرف بر جاده با پله هاي عريض سنگي واقع شده كه بسيار جالب توجه است.

ارتفاع هر يك از پله هاي فوق به طور متوسط 40 سانتيمتر است هنگام خاكبرداري از قسمت شرقي اين كوه تعداد سه تمبوشه ي سفالي و نسبتا طويل به دست آمد كه آب را به زمين هاي اطراف هدايت مي كرده، و اين خود دليل بر آن است كه در اين محل درياچه اي بوده است شبيبه درياچه تخت سليمان كه به مرور ايام خشك گرديده. طول هر يك از ان تمبوشه هاي مزبور به 35 تا 40 سانتيمتر مي رسد.

چندي پيش در اثر خاكبرداري از دامنه شرقي همين كوه خمره نيمه شكسته اي مشاهده شد، كه داخل آن جسد جمع شده كودكي را نشان مي داد، و اين خود تا اندازه اي سابقه ي چند هزار ساله اين محل، و قومي را كه در اين محل اسكان داشته اند را براي ما روشن مي كند.

در دوران ماقبل تاريخ زياد مرسوم بوده كه كودكان خود را پس ازمرگ در خمره گذاشته و سپس دفن كنند. البته نظير اين عمل بر حسب اتفاق بسيار نادر و در زمان هخامنشيان هم اجرا مي شده، ولي نمي توان جسد فوق را به آن ها نسبت داد. زيرا آثار ديگري كه نسبت اين جسد را به هخامنشيان بدهد، تا كنون به دست نيامده است در بدنه اين كوه نيز هنگام حفاري مقدار زيادي خمره هاي شكسته بويژه تكه سفال هاي بدون لعاب ديده شد كه همگي جمع آوري گرديد.

لبه سنگي گودال حفره در برخي قسمت ها متورق شده، چنانكه مقدار زيادي از ديواره گودال در اضلاع جنوب و جنوب غربي به ارتفاع حدود هشت متر بر اثر زلزله به داخل حفره فرو ريخته و در چند قسمت نيز بخشي از اين ديواره در حالت جدا شدن و ريزش است.

بقاياي آثار معماري مربوط به معبد هزاره اول ق . م كه در پيرامون طوقه احداث شده و مصالح آن از تخته سنگ و لاشه سنگ هاي درشت به شكل خشكه چين انتخاب گرديده و در مجموع معماري خشني دارد، به شدت صدمه ديده است.

نكته قابل توجه ديگر در مورد كوه زندان وجود گاز و چشمه هاي گاز دار در داخل گودال است كه هنوز هم ديواره هاي فرو نشسته يك چشمه گازدار در كف حفره زندان فعاليت دارد البته چشمه درون دهانه را در حال حاضر از ارتفاع 80 متري نمي توانيم مشخص كنيم،زيرا عمق آوار و لايه هاي رسوبي فروريخته به داخل حفره زندان، اجازه رويت آن را نمي دهد در حالت كلي زندان ساختار رسوبي بسيار مشابهي همانند وضعيت فعلي تخت سليمان دارد.

آتشكده آذرگشنسب؛ نماد وحدت در ايران باستان

آتشكده هاي ساساني شكل شرعي معابد، مثل معابد يوناني يا رومي را ندارند آنها در مفهوم ايران باستان «آيدنه» يعني پرستشگاه هستند و مي توانند به شكلهاي كاملا متفاوت از چهار طاقي هاي ساده تا آتشكده هايي با فضاهاي زياد بنا شده باشند.

جايگاه مقدس روي تخت، يعني آذر گشنسب، نماد وحدت سرزمين ايران بوده و از آتشكده هاي بزرگ است، اين آتشكده داراي اتاق هاي زيادي است در مركز بناي آتشكده معمولا يك اتاق مربع به شكل يك چار طاقي با محراب آ تش ساخته شده است.

دومين اتاق ( يز شن ـ گاه ) است كه در آن اتش را وقتي براي نيايش در معرض ديد نيست شعله ور حفظ مي كردند. حياطها، باغها، انبارها، سكونتگاههاي موبدان و اتاقهاي خزانه ي جايگاه مقدس فضاهاي ديگر آتشكده هستنداز جلو ايوان جنوبي به چهار طاقي يعني مركز جايگاه مقدس از آجر ساخته شده است.

بخش مركزي از يك اتاق مربع شكل با اضلاع هشت متر كه زماني داري سقفي گنبدي بوده است تشكيل مي شود در هر ضلع اتاق يك طاق عريض قرار دارد كه بنا به همين دليل نيز چها طاقي خوانده مي شود. دور اين اتاق مركزي يك دالان امتداد پيدا مي كند كه زماني به وسيله نرده هاي باريكي از اتاق مركزي مجزا بوده است.

در اين اتاق مراسم نيايش بجا مي آمده است يك گود چهار گوش در كفي از هشت رديف آجر ايجاد شده كه در آن آتشدان قرار مي گرفته وچهار سكو با حفره هايي براي قرار دادن نوشابه اي كه در مراسم نيايش نوشيده مي شده قرار داشته است.

معبد آناهيتا؛ معبد ستايش آب

معبد آناهيتا كه معبد ستايش آب است، شباهت فراواني به معبد آناهيتا در نيشابور دارد كاخ و تالار شاهي نيز به ايوان مداين شباهت دارد ولي كوچكتر از آن است.

اولين گزارش مربوط به انداختن اشياء قيمتي در درياچه تخت سيلمان، به دوران كورش كبير پادشاه هخامنشي باز مي گردد. طبق اين گزارش در سال 547 قبل از ميلاد، كورش پس از اينكه بر كروسوس پادشاه ليديه پيروز شد، شاه شكست خورده را به ايران آورد و در مكاني بهنام "بارن"، نزديك همدان اقامت داد و خزانه اشياء قيمتي او را به عنوان نذر در آب درياچه مقدس انداخت.

كروسوس، پادشاه ليدي، در تاريخ جهان به ثروتمند بودن معروف است او اولين پادشاهي است كه به ضرب سكه پرداخت ثروت او به اندازه اي بود كه هنوز هم اروپاييان اشخاص بسيار پولدار را به كروسوس تشبيه مي كنند.

بنابراين اين درصورتي كه افسانه نذر كورش كبير واقعيت داشته باشد، با توجه به اينكه در هيچ دوره اي از تاريخ امكان دسترسي به عمق اين درياچه وجود نداشته، مي توان اميدوار بود كه اين گنج پيدا شود.

در دوره اشكاني نيز چندين گزارش از جنگ هاي بين امپراتوري روم و پادشاهي اشكاني گزارش شده است. بر طبق يكي از اين گزارشات، داستان تاريخي "كلئوپاترا" و "آنتوني" كه در تاريخ روم، مصر و جهان معروف است.

سردار رومي "آنتونيو"، در سال 36 قبل از ميلاد به محاصره قلعه "گنزك" پرداخت. در جريان اين محاصرات نگهبانان آتشكده مقدس هر زمان كه احساس مي كردند امكان سقوط قلعه وجود دارد، اشياء قيمتي موجود در آتشكده و معبد ناهيد را به داخل درياچه مي انداختند.

در دوره ساساني نيز دست كم، يك بار قلعه تخت سليمان به وسيله نيروهاي روم شرقي به اشغال درآمده است بر طبق اين گزارش در جريان جنگ هاي خسروپرويز با "هراكليوس"، پادشاه روم، اين قلعه به تصرف نيروهاي رومي درمي آيد (624ميلادي). گمان مي رود كه موبدان آتشكده پيش از تصرف قلعه به وسيله نيروهاي متخاصم، نذورات و گنج هاي موجود در آن را به داخل آب انداخته باشند.

در جريان جنگ هاي صدر اسلام و تصرف ايران به وسيله اعراب نيز، قلعه به محاصره نيروهاي خليفه دوم درمي آيد.

از نگاه موبدان زرتشتي اين درياچه متعلق به ناهيد (آناهيتا) الهه آبها؛ بوده، بنابراين ريختن اشياء نذري به داخل آن اصولا به منظور حفظ اين اشياي به وسيله صاحب آن تلقي مي شده و جايز و مباح بوده است.

بعد از زوال حكومت ساساني و پذيرش دين اسلام توسط ايرانيان، اين مجموعه عظيم كه در جنگ هاي ايران و روم در زمان خسرو پرويز به شدت آسيب ديده بود، ديگر رمق تجديد حيات نيافت، اما تا قرن 4 ه. ق. تعداد اندكي از معتقدان آئين زرتشت در اين محل اسكان داشته و آتشكده نيز در مقياس كوچكتري مورد استفاده بوده، در زمان حكومت آباقاخان مغول با انجام تعميرات وسيع و چشمگير و احداث بناهاي جديد، از اين مكان مدتي به عنوان پايتخت تابستاني و تفرجگاه استفاده مي شود. بعدها محل مذكور توسط عامه مردم به صورت شهركي كم اهميت با مشاغل متنوع تا قرن 11 ه. ق. ادامه حيات مي دهد.

اگرچه گزارش هايي دال بر استفاده از اين قلعه در دوره خلفاي عباسي در دست است، ليكن تخت سليمان در اين زمان از اهميت زيادي برخوردار نبوده. بعدها در دوره پادشاهي ايلخانان مغول در زمان "باقاخان"، دومين پادشاه اين سلسله و برادرزاده هلاكوخان (680تا 663 ه. ق.)، قصر و عمارتي در كنار اين درياچه بنا گرديد.

خوشبختانه امراي مغول آثار ساساني را تخريب نكردند و ساختمان هاي خود را در كنار و يا بر روي اين آثار بنا نمودند. از همين رو در حال حاضر بخشي از آثار دوره ساساني در زير آثار دوره ايلخاني مدفون است. وجود يا عدم وجود چنين آثاري را مي توان با حفر گمانه هاي آزمايشي معلوم كرد بايد توجه داشت كه عمق اين گمانه ها دسته كم مي بايست 12 متر از سطح درياچه باشد.

مجموعه آثار باستاني تخت سليمان در 42 كيلومتري شمال شرقي شهرستان تكاب در استان آذربايجان غربي قرار دارد، قدمت اين منطقه از لحاظ سكونتگاه انساني به سه هزار سال پيش باز مي گردد كه ايام عيد نوروز مكان مناسبي براي علاقمندان به آثار تاريخي است.

© 2003 Mehr News Agency .

يکشنبه|ا|28|ا|اسفند|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مهر]

[مشاهده در: www.mehrnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 89]