يك انتخاب و تصفيه انقلاب (فصل چهارم)

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: يك انتخاب و تصفيه انقلاب (فصل چهارم)
سال هاي آغازين نظام جمهوري اسلامي، سال هاي حوادث عجيب، پس از واقعه شگرف سقوط نظام 2500 ساله شاهنشاهي در ايران بود. يكي از اين عجايب، نحوه دستيابي چهره اي مثل ابوالحسن بني صدر به رياست قوه مجريه، هماهنگ كننده سه قوه كشور، فرماندهي كل قوا و سپس سقوط او از اين مناصب و فرارش از كشور، در اندكي بيشتر از يك سال پس از انتخابش به رياست جمهوري بود.
بني صدر در ميان چهره هاي ظهور يافته در انقلاب، ويژگي هاي منحصر به فردي داشت. حضور او در صحنه انتخابات رياست جمهوري، حتي به نوعي دو دستگي در صف حاميان خط امام انجاميد كه تا اندكي قبل از سقوط وي ادامه داشت: اشتهار بني صدر به تئوريسين «اقتصاد اسلامي» و ميزبان امام خميني(ره) در پاريس، او را در شمار اعضاي شوراي انقلاب و سپس نمايندگان مجلس خبرگان قانون اساسي قرار داد. كمتر شخصيتي را در ميان اعضاي شوراي انقلاب و مجلس خبرگان مي توان يافت كه به اندازه بني صدر اشتهاي سخنراني داشته باشد. او حتي در مأموريت هايي كه به همراه ديگر اعضاي شوراي انقلاب براي رفع غائله هاي قومي مي رفت، از انجام سخنراني هاي متعدد نامربوط با اين مأموريت ها صرف نظر نمي كرد.
افراد نكته سنجي كه در جريان مذاكرات مجلس خبرگان قانون اساسي حضور داشتند، اين نكته را به خصوص در هنگام بررسي اختيارات ولي فقيه و نيز رئيس جمهور، به درستي دريافته بودند كه بني صدر براي دستيابي به رياست جمهوري خيز برداشته است. از همين رو شهيد آيت الله دكتر بهشتي، آيت الله خامنه اي و ديگر بزرگان مؤسس حزب جمهوري اسلامي در اولين انتخابات رياست جمهوري، جلال الدين فارسي را به عنوان نامزد حزب براي رياست جمهوري معرفي كردند. همچنين، آيت الله محمدرضا مهدوي كني از اصرار خود به امام(ره) براي پذيرش نامزدي شهيدبهشتي، شهيد باهنر و... و مخالفت امام با حضور روحانيون در اين مناصب سخن به ميان آورده است.1 به هر حال، سران حزب جمهوري اسلامي در ميان شخصيت هاي سياسي فردي را برگزيد كه كتاب هاي او در دوران مبارزه از منابع مورد مراجعه گروه هاي مبارزه مسلمان بود و از سوي ديگر، جلال الدين فارسي به دليل حضور نسبتا طولاني در گروه الفتح فلسطين به عنوان فردي آشنا به مسايل نظامي شناخته مي شد و به همين دليل، سياستمداري متناسب با دوران صدور انقلاب به شمار مي رفت. فارسي به رغم سابقه حضور در نهضت آزادي به عنوان منتقد رويه هاي مسامحه طلبانه ليبرال ها و طرفدار شيوه هاي محكم اسلامي در سياست هاي داخلي و خارجي ظاهر شده بود. با همه اين ها شهيدبهشتي هنگام معرفي جلال الدين فارسي ادامه همراهي با وي را مشروط به پايبندي او به اصول دانست. بني صدر نيز از ابتدا روش نزديكي به روحانيت را برگزيد؛ به گونه اي كه اكثريت جامعه روحانيت مبارز از همراهي بانظر شهيدبهشتي و يارانش در اين مورد سرباز زدند و بني صدر را به عنوان نامزد رياست جمهوري به مردم معرفي كردند. در اين اقدام عوامل متعددي دخالت داشت. نخست اينكه از ديدگاه آنان، فردي بايد رئيس جمهور شود كه كارنامه و تجربه اش متناسب با نيازهاي جامعه ايران باشد. يعني در شرايطي كه آمريكا و غرب فشار اقتصادي خود عليه جمهوري اسلامي را پس از تسخير لانه جاسوسي آغاز كرده بودند، تصور مي شد كه بايد فردي با «دانش اقتصادي» سكان اجرايي كشور را در دست بگيرد. نكته ديگر اينكه از ابتداي تأسيس حزب جمهوري اسلامي، برخي از اعضاي جامعه روحانيت مبارز، اصولا علاقه اي به حزب گرايي نداشتند و بعضي مانند شهيد مطهري و آيت الله مهدوي كني داراي تصور بدبينانه اي از فعاليت حزبي بودند. اين فاصله گيري مانع شنيدن استدلال هاي آيت الله دكتر بهشتي و يارانش مي شد. البته آيت الله مهدوي كني به عنوان رهبر غيررسمي جامعه روحانيت مبارز از مخالفان حمايت از نامزدي بني صدر بود، اما افرادي هم مانند مرحوم حسن لاهوتي تحت تأثير افكار و گرايش هاي فرزندان خود ، موضع گيري هاي تندي بر ضد حزب جمهوري اسلامي داشتند. فرزندان مرحوم لاهوتي از اعضاي سازمان مجاهدين خلق (منافقين) بودند و درنهايت باعث فوت او در يكي از خانه هاي تيمي گروهك منافقين شدند. اين گرايش زماني تقويت مي شد كه مردم شاهد حمايت هاي چهره هايي مانند آيت الله شهاب الدين اشراقي (داماد امام) آيت الله سيدمرتضي پسنديده (برادر) امام و سيدحسين خميني (فرزند شهيد حاج آقا مصطفي خميني) از نامزدي ابوالحسن بني صدر بودند. حمايت هاي آن ها نيز اغلب تحت تأثير گرايش هاي برخي از نزديكان صورت مي گرفت.2
حمايت خط امامي ها از بني صدر متأثر از منازعات منطقه اي نيز بود. جريان مهدي هاشمي قهدريجاني در اصفهان از ابتدا با اعضاي حزب جمهوري اسلامي در اين استان تنش و درگيري داشت. اين فضا در هنگام انتخابات رياست جمهوري دامنگير امام جمعه اصفهان و اطرافيانش شد. طبيعتا اين فاصله سبب سوءاستفاده افرادي از حاميان اصفهاني بني صدر مانند احمد سلامتيان و احمد غضنفرپور مي شد. اين چنين، سيد جلال الدين طاهري، امام جمعه وقت اصفهان با رايزني هاي عبدالله نوري، عباسعلي روحاني، حسين شيخ الشريعه (شريعتي اردستاني) و... در شمار حاميان بني صدر قرار گرفت. حجت الاسلام احمد سالك، فرمانده وقت سپاه اصفهان به ياد مي آورد:
آقاي طاهري را پختند و براي بني صدر آماده كردند و من شاهد بودم كه آقاي طاهري زنگ زدند به مرحوم صدوقي [شهيد محراب جمعه يزد] مرحوم شهيد [سيدبدالحسين] دستغيب [امام جمعه شيراز] و به نظرم به آقاي [شهيد سيداسدالله] مدني (دومين امام جمعه شهيد تبريز) هم زنگ زده شد، در داخل منزل آقاي طاهري زنگ زدند به اين افراد تا اين آقايان را براي رأي دادن به بني صدر قانع بكنند و از صداي بلندگوي آيفون كه روشن بود مي شنيديم كه آقاي صدوقي با آن نواي گرمش نصيحت مي كرد كه آقاي طاهري شما هم از ايشان حمايت نكنيد. آقاي دستغيب خيلي زيبا با لحن قشنگ گفت شما هم دفاع نكنيد از بني صدر. بني صدر قابل اعتماد نيست. خب آقاي طاهري را به گونه اي پخته بودند كه تلفن را مي گرفتند و گوشي را به دست ايشان مي دادند تا او با آقاي دستغيب و صدوقي صحبت كند كه آن ها قانع شوند كه آنها هم قانع نمي شدند و آن ها كه قانع نمي شدند ايشان گوشي را محكم به زمين مي زد كه اين هم نشد.»3
گاه نقش نفسانيات در بروز دو دستگي ميان روحانيت به وضوح ديده مي شد. محوريت آيت الله بهشتي در مجلس خبرگان و انتصاب آيت الله خامنه اي به امامت جمعه تهران توسط امام(ره)، انگيزه فردي مثل شيخ علي تهراني را براي مقابله با حزب جمهوري اسلامي و حمايت از بني صدر فزوني مي بخشيد. تهراني پيشينه اي پر نوسان از اعتقادات التقاطي تا درگيري با منافقين و سپس هواداري از اين سازمان داشت. او اولين بار در موضوع تابعيت افغاني «جلال الدين فارسي» را به سبب صدور شناسنامه پدر و مادر وي از شهر هرات در افغانستان مطرح كرد و همين موضوع به انصراف جلال الدين فارسي از نامزدي انتخابات انجاميد. حزب جمهوري اسلامي پس از اين ماجرا ديگر از هيچ نامزد رياست جمهوري دور اول به طور مستقيم حمايت نكرد.
در اوج درگيري هاي انتخاباتي، امام خميني(ره) به دليل عارضه قلبي در بيمارستان قلب تهران بستري شدند. مخالفان حزب جمهوري اسلامي اين فرصت را براي عمليات رواني عليه رهبران آن مهيا مي ديدند. پس از انتخابات، پنج عضو مؤسس حزب جمهوري اسلامي نامه اي به امام راحل نوشتند. آنان در اين نامه به عدم اطلاع امام در روزهاي شدت بيماري، از ادعاهاي شيخ علي تهراني مبني بر نظر منفي امام نسبت به شهيد بهشتي و آيت الله خامنه اي و ... اشاره كردند. نامه موسسان حزب جمهوري اسلامي به امام، همچنين شامل گلايه از اقدامات برخي از نزديكان امام بر ضد اين حزب و همراهي صداوسيما با اين تحركات بود.4 البته در آن هنگام، آقاي اكبر هاشمي رفسنجاني به سبب نگراني از عارضه قلبي حضرت امام، اين نامه را به دست رهبر كبير انقلاب نرساند.
با حذف جلال الدين فارسي از صحنه رقابت هاي انتخاباتي، جست وجوي نامزد جايگزين در خارج از حزب جمهوري اسلامي از سوي جامعه مدرسين حوزه علميه قم و برخي از ائمه جمعه برجسته كشور به معرفي دكتر حسن حبيبي انجاميد، اما در اين مرحله نيز اكثريت اعضاي جامعه روحانيت مبارز اصرار به معرفي ابوالحسن بني صدر داشتند اين تشكل روحاني تحت رويكرد اعضايي مانند حجج الاسلام علي اصغر مرواريد، سيدهادي خسروشاهي، محي الدين انواري، عباسعلي عميد زنجاني و حتي شهيد فضل الله محلاتي بود كه پيشينه مبارزاتي شان نفوذ كلام ويژه اي به آنان مي داد. اكثريت نزديك به تمام اعضاي روحانيت مبارز به دليل عدم شناخت كافي از بني صدر، حامي او بودند. درحالي كه اعضاي محوري جامعه روحانيت مبارز مثل آيت الله مهدوي كني مخالفت غيرآشكاري با بني صدر داشتند. فضاي سنگين حمايت از بني صدر به گونه اي بود كه دكتر حسن حبيبي، علي رغم حمايت ائمه جمعه، شهداي محراب (مدني، دستغيب، صدوقي و اشرفي اصفهاني) و جامعه مدرسين حوزه علميه قم، به عنوان رقيب اصلي بني صدر تنها 672هزار رأي در مقابل 74/10ميليون رأي كسب كرد، اما احمد مدني كه چند ماه بعد از انتخابات به شاپور بختيار و نظاميان فراري سلطنت طلب پيوست، 24/2ميليون رأي آورد.
رهبران حزب جمهوري اسلامي بلافاصله خود را با انتخاب مردم منطبق كردند. از رهگذر اين انطباق، بني صدر به رياست شوراي انقلاب رسيد و نيز پيشنهاد تفويض فرماندهي كل نيروهاي مسلح به وي را دادند، اما بني صدر هرگز تمايلي به حل اختلافات مربوط به قبل از انتخابات نشان نمي داد. آيت الله خامنه اي در مقام سرپرست سپاه پاسداران انقلاب اسلامي و نماينده شوراي انقلاب در وزارت دفاع، پس از انتصاب بني صدر به فرماندهي كل قوا از سوي حضرت امام، در اطلاعيه اي رسمي اين اقدام را براي وحدت فرماندهي و تمركز نيروها سازنده، پيش برنده، اميدبخش و دلگرم كننده دانستند.5 بني صدر چنين رفتارهاي دلسوزانه اي را ضعف پيروان راستين امام تلقي مي كرد؛ به خصوص در آستانه انتخابات مجلس، او بر لحن پرخاشگرانه خود عليه آنان افزود. اين لحن تند به ويژه پس از تقاضاي شوراي انقلاب براي معرفي يك دولت به اين شورا تا زمان تشكيل مجلس شوراي اسلامي شدت بيشتري پيدا كرد.
بني صدر بلافاصله پس از تكيه بر كرسي رياست جمهوري تمام تلاش خود را صرف شكل بخشيدن به «يك قوه مقننه همراه با خود» كرد. در انتخابات رياست جمهوري، نهضت آزادي با بني صدر همراهي نداشت؛ چه اينكه افرادي همچون دكتر حبيبي داراي سابقه رفاقت بيشتري با اين گروه بودند، اما پس از انتخابات، «دفتر هماهنگي بني صدر و مردم» با نزديك شدن به گروه هاي ليبرال و مذهبي هاي چپ گرا كوشيد تا به صف آرايي در برابر نيروهاي خط امام بپردازد.
پس از آنكه مسعود رجوي به دليل رأي منفي به قانون اساسي، بنابر نظر صريح حضرت امام فاقد صلاحيت نامزدي رياست جمهوري تشخيص داده شد، سازمان مجاهدين خلق و (منافقين) به تدريج نزديك شدن به بني صدر را در دستور كار خود قرار داد، اين تلاش ها تا انتخابات مجلس به ائتلاف فراگيري منجر نشد. سرانجام، همبستگي نيروهاي خط امامي سبب شد وفاداران به خط امام اكثريت كرسي هاي مجلس اول را به دست آورند.ظ اين اولين ناكامي ابوالحسن بني صدر بود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1- غلامرضا خواجه سروي، خاطرات آيت الله مهدوي كني، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، چاپ اول، زمستان 1385، ص .282
2- البته سيدحسين خميني به دليل ويژگي هاي شخصي و خصلتي خاص خود، وضعيتي متفاوت داشت؛ چنان كه در مقطعي حضرت امام(ره). دستور برخورد محكم با او را دادند. سيدحسين خميني حتي در ميانسالي و به هنگام اشغال عراق دچار لغزش بزرگي مثل فرار از كشور، پيوستن به دستگاه جنگ رواني آمريكا عليه انقلاب اسلامي و امام راحل و نيز حضور در جلسات بنياد آمريكن اينتر پرايز (وابسته به نومحافظه كاران جنگ طلب آمريكا) شد. او سپس به كشور بازگشت و به ندامت و انزوا گراييد.
3- مرور خاطرات جذاب و شنيدني در گفت وگو با حجت الاسلام احمد سالك، 14 اسفند نقطه عطف عزل بني صدر بود، 30سال پس از جراحي بزرگ (ويژه نامه تاريخ سياسي روزنامه جوان خرداد1390) ص.70
4- عباس بشيري، انقلاب و پيروزي، خاطرات هاشمي رفسنجاني، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب چاپ دوم، 1383، صص435-.442
5- عباس بشيري، همان، ص.433
پاورقي

يکشنبه|ا|28|ا|اسفند|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 162]