نوروز ؛ جلوه گاه عالم معنا

واضح آرشیو وب فارسی:انتخاب: نوروز ؛ جلوه گاه عالم معنا

پايگاه خبري تحليلي انتخاب (Entekhab.ir) :

سيد حسين امامي: ذهن هر ايراني در هر نقطه اي از جهان كه باشد از اوايل اسفندماه معطوف به نوروز و آيينهاي وابسته به آن است. اين ويژگي نشان دهنده اين است كه آيين و رسوم نوروزي هويت ما ايراني هاست. آئينهاي نوروزي با گستردگي بسيار در كشورهاي همسايه هم برگزار مي شود و از اوايل اسفند فضاي اين كشورها هم حال و هواي نوروزي به خود مي گيرد.

نگاه توحيدي آئين نوروز باعث شد كه اسلام هم آن را تأييد كند. ارتباط نوروز با آموزه هاي اسلام در گفتگو با دكتر محمد بقايي(ماكان) محقق و نويسنده كشورمان به صورت اجمالي بررسي شده است كه اكنون از نظرتان مي گذرد.
*مراسم سنتي كه پيش از آمدن نوروز مرسوم بوده و با خود شور، نشاط و شادي به همراه مي آوردند، چه بوده است؟
**يكي از مراسم زيباي پيش از نوروز كه تقريباً از اواسط اسفند آغاز مي شد، رسم نوروزخواني بود كه در بيشتر شهرهاي ايران بخصوص در مازندران برگزار مي شد. اين نخستين پيام آور غوغايي نوروز و بهار محسوب مي شود. اصولاً در سالهاي دور دسته هاي مختلف مردم را به نشاط و سرور و عيد نوروز دعوت مي كردند كه از آن جمله بايد از دسته غول بياباني نام برد.
آنان مردي بلند و تنومند را كه لباسي از پوست گوسفندي سياه مي پوشيد، با ساز و آواز در شهر مي گرداندند و تصنيفي مي خواندند كه با اين بيت آغاز مي شد: «من غول بيابانم/سرگشته و حيرانم.» حاجي فيروز چند روز پيش از غول بياباني و آتش افروز ظاهر مي شد و تا سيزده نوروز در ميان مردم حضور داشت.
علاوه بر اين خانمهاي خانه دار از پانزدهم اسفند، خانه را براي استقبال از نوروز و بهار آماده مي كردند. سبز كردن سبزه در مراسم نوروز تاريخي كهن دارد و پس از آن نوبت به خانه تكاني مي رسيد. يكي از مراسم نوروزي كه از چند روز مانده به عيد بيشتر ميان كودكان و نوجوانان رواج داشت، رسم تخم مرغ بازي بود كه امروز تقريباً منسوخ شده است.
رسم سمنوپزي كه از زمانهاي دور در ميان اقوام ايراني رواج داشته است هنوز هم به قوت خود باقي است. پيش از پرداختن به چهارشنبه سوري بايد از مراسم «ميرنوروزي» ياد كرد كه رسمي بسيار پندآموز و حركت آميز بوده و از اين قرار بود كه از چند روز مانده به نوروز، در هر كوي و برزن، شخصي را به عنوان حاكم و سلطان انتخاب مي كردند و حكومت چند روزه اي را با يك همه پرسي محلي به وي مي سپردند و او حق داشت تا پايان نوروز و گاه تا اول نوروز، حكم براند. چهارشنبه سوري هم چنانكه از نام آن بر مي آيد، جشن شادي و سرور است.
* نوروز در ادبيات و اشعار نويسندگان و شاعران ما داراي چه جايگاهي بوده و هنوز هست؟
**نوروز به لحاظ معنايي همتراز با كلمه ايران است. در طول تاريخ نيز تقريباً همه شاعران به نوروز و آيينهاي نوروزي توجه نشان داده اند و هرگاه كه نوروز چهره اي بشاش داشته، آن را به همان صورت وصف كرده اند.
مهم اين است كه نوروز در هر شرايطي، خواه بد يا خوب به مردم توجه داشته و ايرانيان جاودانگي نوروز را در مفاهيم زندگي دانسته كه در آن وجود دارد، به همين علت است كه از گذشته ها لفظ پيروزي با نوروز همراه بوده است. چنانچه سنايي، شاعر انديشمند هزاران سال پيش، نوروز را با همين لفظ توصيف مي كند و مي گويد: «اي گل آبدار نوروزي/ ديدنت فرخي و فيروزي.» شايد به همين دليل باشد كه امروز هم وقتي دو ايراني در ايام نوروز به يكديگر مي رسند، با چهره اي خندان عيد را تبريك گفته و نوروز پيروزي را براي هم آرزو مي كنند.
*نوروز به عنوان يك آيين سنتي ايران باستان چه ارتباطي با اسلام و آموزه هاي آن پيدا كرده است؟
**نوروز يكي از عميق ترين و پرمنزلت ترين واژه ها در زبان فارسي است. با اين همه تاريخچه مختصري دارد و به تعبير حافظ، عين عشق است كه از هر زبان كه بشنويم نامكرر است. بعضي ها مي پندارند كه چون نوروز هر سال تكرار مي شود، پس سخن گفتن درباره آن نيز تكراري خواهد بود، اما چنين كساني ظرايف و دقايق نوروز و نكات نهفته در آن را ناديده مي گيرند و درنيافته اند. محور همه آيين هاي سنتي ما نوروز است.
از آنجا كه نوروز اساسا بر محور انديشه هاي الهي شكل گرفته و آييني است كه در آن از عطاياي الهي كه با تغيير فصل نويد داده مي شود، ستايش به عمل مي آيد، بنابراين مورد تأييد هر انديشه وابسته به عالم بالاست. تأملي در مراسم نوروز بخصوص سفره هفت سين نشان مي دهد، مقصود نهايي اين آيين معطوف به مفهوم يادشده است؛ مانند گذاردن شمع روشن كه تجسم نور است.
آب كه نشانه پاكي و روشنايي است و سبزه كه مبين بالندگي و وحدت است و ديگر عناصر وابسته به سفره هفت سين جملگي سبب مي شوند ذهن آدمي متوجه عالم بالا شود و از آنجا كه هر دين در نهايت بر سر آن است كه ذهن پيروان خود را به خالق عالم هستي معطوف كند. بنابراين نوروز توانسته عامل مؤثري در فهم دستگاه خلقت و هدايت ذهن خلق به خالق و جهان آفريده او شود. همچنين ديد و بازديد از دوستان و اقوام و آشنايان كه مورد تأكيد اسلام است، يكي از آدابي بوده كه ايرانيان از ايام باستان به آن بسيار تأكيد داشته و به آن بسيار احترام مي گذاشتند.
* شادي هاي نوروز با اسلام و آموزه هاي آن منافاتي ندارد؟
** شادي هاي نوروز جملگي انديشمندانه است و با تأمل و دقت در آئين هاي پيشوازي، مياني و پسيني نوروز، مبين آن است كه شادي هاي نوروزي انديشمندانه و متعالي است. فراموش نكنيم كه آيين نوروز و شادي هاي خردمندانه مكتوم در آن، زماني شكل گرفت كه فرهنگ و مدنيت كهن يعني يونان، شادي را در خداياني مانند باكوس جستجو مي كرد كه خلق را به مستي و از خود بي خودي سوق مي دادند و شادي را از دست رفتن نيروي خرد مي دانستند.
از اينجاست كه نوروز به عنوان كهن ترين جشن جهان به جاي ماند و رمز ماندگاري آن پس از هزاران سال در ارزشهاي معنوي والاست كه هر بهاري منادي آن است. از اين روست كه نوروز به رغم تهاجم هاي سهمناك و خانه براندازي كه در تاريخ ايران روي داده، هميشه پيروز بوده است و بي جهت نيست كه ايرانيان از قديم ترين ايام كه ادب فارسي به آن مهر تأييد مي زند، اين عبارت معروف را در ايام نوروز با ديدن يكديگر به كار مي برند كه: نوروزتان پيروز.
هرچه در سفره هفت سين ديده مي شود، شادي و زندگي و توجه به عالم مينوي است و انسان را از دنياي درون به دنياي بيرون مي برد. بي سبب نيست كه نوروز جاودانه مي ماند؛ چون خود زندگي است. از ماهي كه در آب حركت مي كند و بر سفره هفت سين گذاشته مي شود و نماد پويش و جنبش است تا ديگر چيده هاي سفره هفت سين كه نشان از زندگي و شاد زيستن دارند، همه و همه خبر از زندگي و تكاپو مي دهند. اساساً شادي يكي از پيامهاي بزرگ نوروز است؛ چون شادي انسان ساز است، اما اين شادي، شادي بزن و بكوب نيست، شادي انديشمندانه است.
* نوزايي طبيعت و آفرينش دوباره هم در قرآن و روايات بسيار مورد توجه بوده و هم ايراني ها با توجه به فصل بهار و حيات دوباره واقعاً به اين موضوع توجه مي كنند؟
** از مفهوم دعاي «يا مقلب القلوب والابصار» آنجا كه مي گويد: «ما را دگرگون كن» اين انديشه استنباط مي شود كه هر ايراني در آغاز سال به نوعي خود را با عالم هستي مرتبط مي داند و از خداوند كه در نهايت علت هر معلولي است، چنين مي خواهد كه همراه با تحول و دگرگوني طبيعت، وجود او نيز متحول شود. نوزايي طبيعت زيباترين نشانه وجود پروردگار است و از آنجا كه خداوند در فصل بهار، زيبايي طبيعت را بر انسان آشكار مي كند، در فرهنگ ايراني، هريك از ما با گشودن سفره هفت سين كه هر يك از وسايل سفره هفت سين، نمادي از مواهب الهي محسوب مي شوند ستايش و سپاس خود را نسبت به خداوند ابراز مي كنيم.
سنت نوروز موجب شده است تا اقوام ايراني در طول تاريخ همواره با يكديگر پيوند داشته باشند و وطن عزيز خود را حفظ كنند. نوروز در فرهنگ ايراني به عنوان عاملي براي مقابله با هجوم فرهنگهاي بيگانه مطرح بوده است؛ زيرا هميشه كساني كه دشمن فرهنگ و هويت ايراني بودند، ميل داشتند كه اين سنت ديرينه را از ميان بردارند.
*بارها اتفاق افتاده كه نوروز با ايام محرم و صفر مقارن شده و ما به حرمت ايام ياد شده تعديلي در اجراي آيينهاي نوروزي به جا مي آوريم، پيوند ميان اين دو عنصر فرهنگي را چگونه ارزيابي مي كنيد؟
**در كشور ما آموزه هاي ديني و فرهنگ ملي، دو عنصري هستند كه با يكديگر ممزوج شده و در مجموع هويت ملي ما را شكل مي دهند. اين امتزاج را مي توان به آلياژي از دو فلز نظير طلا و نقره تشبيه كرد كه وقتي در يكديگر آميختند، جدايي آنها غيرممكن است و نمي توان يكي را از ديگري تشخيص داد.
تركيب فرهنگي سرزمين ما نيز داراي چنين كيفيتي است، به اين معنا كه عناصر فرهنگ ديني و ملي چنان در هم ممزوج شده و داراي تأثير و تأثري عميق مي باشند كه حقيقت اصلي آنها را در ايام خاصي مي توان شاهد بود، از جمله وقتي كه جشنهاي ملي با ايام سوگواري مصادف مي شود، جامعه ايراني خود به خود تحت تأثير فرهنگ ديني قرار مي گيرد، ولي بي آنكه ويژگي هاي فرهنگ ملي خود را فراموش كند، ارزشهاي الهي را به طور طبيعي و ذاتي برتر مي شمارد.
به اين معنا كه براي مثال از ديد و بازديد سر باز نمي زند يا از آيينهاي نوروزي مانند خانه تكاني، گسترانيدن سفره هفت سين و مانند اينها باز نمي ايستد، ولي همه اين آيينها را چندان موقرانه و به دور از شادي هاي صوري برگزار مي كند كه هر بيننده آگاهي به نكته مكتوم در چنين رفتاري پي مي برد و به تأثير تعلقات ديني جامعه ايراني آگاه مي شود.

چهارشنبه|ا|24|ا|اسفند|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: انتخاب]

[مشاهده در: www.entekhab.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 587]