نام خواجه نصير بر كُره ماه

واضح آرشیو وب فارسی:مهر: به بهانه پنجم اسفند/نقش خواجه نصير طوسي در تاريخ ايران و تشيع/ نام خواجه نصير بر كُره ماه
نقش خواجه نصير طوسي در تاريخ ايران و تشيع/ نام خواجه نصير بر كُره ماه
ورامين - خبرگزاري مهر: خواجه نصيرالدين طوسي از شخصيتهاي بزرگي است كه نقش سترگي در تاريخ اسلام و به خصوص تاريخ ايران و تشيع داشته اما تا امروز در جهان اسلام بسيار مظلوم واقع شده است و به همين دليل پنجم اسفندماه به نام "روز بزرگداشت خواجه نصيرالدين طوسي و روز مهندسي" نامگذاري شده است.

به گزارش خبرنگار مهر، خواجه نصيرالدين طوسي از اهالي جهرود از توابع قم بوده كه در تاريخ 15 جمادي الاول سال 597 هجري قمري در مشهد مقدس به دنيا آمد و به همين دليل مشهور به طوسي است.

خواجه در تمام علوم متداول آن زمان، از مفاخر و بزرگان به شمار رفته و به علت هوش زياد و غايت دانش و بينش، شهره آفاق بود.

او به تحصيل دانش، علاقه زيادي داشت و از دوران جواني در علوم رياضي و نجوم و حكمت سرآمد شد و از دانشمندان معروف زمان خود شد.

خواجه نصيرالدين طوسي از منظر علامه حلي

انديشمند بزرگ جهان اسلام، خواجه نصيرالدين طوسي، از جمله افرادي است كه بسيار ستايش شده است. بسياري از بزرگان شيعه، خواجه را مردي انديشمند، مؤلفي زبردست، صاحب فكري بلند و داراي ذهن دقيق دانسته اند. در اين ميان علامه حلي از شاگردان خواجه در مورد او مي گويد: "خواجه بزرگوار در علوم عقلي و نقلي تصنيفات بسيار دارد و در علوم دين بر طريقه مذهب شيعه كتابها نوشت. او شريف ترين دانشمندي بود كه من ديده ام".

يكي از شاگردان خواجه نصيرالدين طوسي علامه حلي است و علامه حلي در موقع اجازه دادن به يكي از شاگردانش به نام ابن زهره درباره استادش در همان اجازه نامه چنين مي نويسد: "خواجه نصيرالدين طوسي افضل عصر ما بود و از علوم عقليه و نقليه مصنفات بسيار داشت او اشرف كساني است كه ما آنها را درك كرده ايم، خدا نوراني كند ضريح او را. قرائت كردم در خدمت او الهيات، شفاي ابن سينا و تذكره اي در هيئت را كه از تأليفات خود آن بزرگوار است. پس او را اجل محتوم دريافت و خداي روح او را مقدس كند. در آن روزگاري كه آوازه دانش خواجه نصيرالدين به اطراف و اكناف رسيده بود، رئيس ناصرالدين محتشم كه از دانشوران اسماعيليه بود به ديدار خواجه مايل شد و او را به قائنات دعوت كرد و مقدم او را بسيار گرامي داشت و خواجه مدتها در آنجا بود و كتاب تهذيب الاخلاق ابن مسكويه را به فارسي ترجمه و شرح داد و بنام "اخلاق ناصري" تأليف كرد.

خواجه نصير از ديدگاه انديشمندان اهل سنت

خواجه نصيرالدين طوسي نه تنها در ميان انديشمندان شيعه از جايگاهي والا برخوردار است بلكه دانشمندان اهل تسنن نيز زبان به تمجيد اين فرزانه سپيد سيرت گشوده اند. بزرگان اهل سنت، خواجه را مردي فاضل، پاسدار علم، فروتن، خوش گفتار، خوش برخورد، سياستمدار، داراي جايگاهي والا و صاحب نظر در مسائل اسلامي دانسته اند و بر مقام بس رفيع اين فرزانه سر تعظيم فرود آورده اند.

ابن فَوَطي مي گويد: "خواجه مردي فاضل و كريم الاخلاق و نيكو سيرت و فروتن بود و هيچ گاه از درخواست كسي دلتنگ نمي شد و حاجتمندي را رد نمي كرد و برخورد او با همه خوش بود". ابن شاكر، از مورخان اهل سنت، نيز اخلاق خواجه را چنين توصيف مي كند: "خواجه بسيار نيكو صورت و خوش رو، كريم، سخي، بردبار، خوش معاشرت و زيرك بود و يكي از سياست مداران روزگار به شمار مي رفت".

مقام علمي خواجه نصيرالدين طوسي

تبحر خواجه نصير در علوم مختلف عصر خويش، بزرگان را بر آن داشته كه زبان به ستايش او بگشايند و با القابي چون استاد البشر، افضل علما، سلطان فقها، سرآمد علم، اعلم نويسندگان، عقل حادي عشر و معلم ثالث از او ياد كنند. نه تنها دانشمندان مسلمانان، بلكه غيرمسلمان نيز نتوانسته اند منكر تخصص خواجه در اين علوم شوند.

رياضيات: او در رياضي عالمي برجسته بود و امروزه نيز در جبر، حساب، هندسه و مثلثات از دانشمندان نامي به شمار مي آيد. تأليف 35 اثر در موضوع رياضي، او را به جهان علم شناسانده و ديدگاههاي او، مبناي بسياري از
نظريه هاي دانشمندان است.

فلسفه:خواجه نصير در عصري زندگي مي كرد كه امام فخررازي با تعصب تمام به ديدگاههاي فلسفي بوعلي سينا خدشه وارد مي ساخت و كسي را ياراي ايستادگي در برابر او نبود. از اين رو، خواجه پا به ميدان مبارزه علمي گذاشت و با نوشتن شرحي بر اشارات بوعلي، تمام شبهه هاي فخر رازي را پاسخ داد و حيات دوباره اي به فلسفه بخشيد.

كلام: موضوع علم كلام، اعتقادات است. خواجه نصيرالدين در اين زمينه كتاب تجريد الاعتقاد، محكمترين متن كلامي را به رشته تحرير درآورد. هنوز هم پس از گذشت 700 سال، شرحهاي مفصلي بر آن نوشته شده، در مجامع علمي تدريس مي شود.

فقه و اخلاق: پرداختن به علوم رايج زمان مانند فلسفه، رياضي، نجوم و طب، خواجه نصير را از فقه و اخلاق دور نكرد. در فقاهت، او را سلطان فقها ناميدند. در اخلاق نيز با نگارش كتابهايي چون اخلاق ناصري، اوصاف الاشراف، آداب المتعلمين، نكته هاي اخلاقي ظريفي را بيان كرده است.

ادبيات: ذوق لطيف و طبع ظريف خواجه، او را بر آن داشت تا قلم استوار خويش را در ادبيات و شعر نيز به كار گيرد. كتاب اخلاق ناصري او، از شاهكارهاي نثر فارسي است و معيار الاشعار را نيز در علم عَروض تأليف كرد و از قالب شعر براي بيان ديدگاه هاي خود بهره ها برد.

خواجه نصيرالدين طوسي در خدمت هلاكوخان ايلخان مغول

خواجه نصيرالدين طوسي در تمام امور كشوري و لشكري مغول براي نيل به مقاصد عاليه خود دخالت داشته و تا
اندازه اي كه توانست از پيش آمدها و سختيهاي ناگوار كه متوجه جامعه مسلمانان مي شد، جلوگيري مي كرد، گاهي با سخنان علمي و زماني با گفتگوهاي مختلف و هنگامي با اندرزهاي سياسي مقاصد مهم اساسي خود را با دست هلاكوخان انجام مي داد پيشرفتهاي علمي و نوازش فضلا و علما با دست خواجه صورت مي گرفت و روي اين نظريات روز به روز در دربار هلاكو محبوبتر شده و مورد توجه خاص ايلخان مي شد.

خواجه نصيرالدين هميشه اصول مقاصد ديني را نصب العين خود قرار داده و تمام حركات سياسي و علمي كه شايسته يك مرد ديني آشنا به مصالح اجتماعي و سياسي اسلامي است به كار مي بست. يكي از اقدامات مهم خواجه نصيرالدين طوسي تشويق هلاكوخان به فتح بغداد و برانداختن دودمان عباسي و كشتن خليفه به دست ايلخان مغول بود.

تأسيس رصدخانه به دست خواجه نصيرالدين طوسي

محقق طوسي به اتفاق كليه مورخان آن عصر بر عقل هلاكو چيره شده و تا مي ‌توانست از قدرت و تسلط او به نفع كشور خود استفاده مي ‌كرد و به جهان علم و ادب و ترويج مذهب شيعه اثني عشري خدمت كرد و به نيروي اراده و تدبير خود توانست عقايد و آراي خود را به نام دلالتهاي‌ فلكي عملي ساخته و از اوهام و خرافاتي كه مانند حسام‌ الدين، منجم‌ها به نام نجوم مي ‌گفتند، جلوگيري كند.

در اثر نوازشهاي محقق طوسي، دانشمندان توانستند با فراغت بال مشغول تأليف و تصنيف و اشتغالات علمي شده و هر كدام در محيط تاريكي كه بر اثر فساد اخلاق و كشتارها و خونريزيهاي پراكنده، آشفته شده بودند، مشعل فروزاني شده و در تشريح فضائل بكوشند و تا اندازه‌ اي از فساد اخلاق و بيداد گري جلوگيري كنند.

رفتن محقق طوسي به حله براي زيارت شيخ نجم‌الدين ابوالقاسم حلي مؤلف كتاب شرايع الاسلام تأثير عميقي در محافل علمي اسلامي كرد و درس عبرتي بود كه تا كنون داستان آن بر سر زبانها است.

از جمله اقدامات ديگر خواجه نصيرالدين طوسي كه تاريخ هيچ ‌گاه آن را فراموش نخواهد كرد، تأسيس رصدخانه مراغه است كه به دست او با همراهي عده‌ اي از فضلا و دانشمندان بنا شده است.

اين رصدخانه از مشهورترين رصدخانه‌هاي دنياي اسلام ذكر شده و آوازه آن تمام جهان آن روز را فراگرفته و تا كنون با اين همه تطورات و تغييراتي كه در جهان پديد آمده، باز نام آن رصدخانه هنوز با اسم باني آن بر سر زبانها است.

به دستور محقق بزرگ طوسي "فخرالدين ابوالسعادات احمد بن عثمان مراغي" معمار معروف آن عصر ساختمان وسيع و با شكوه رصدخانه را با نقشه استاد شروع كرده و محلي كه براي رصدخانه انتخاب شده بود تلي است كه در شمال غربي شهر مراغه واقع شده بود و اينك به نام رصدخانه مراغه معروف است.

براي كمك به رصدخانه علاوه بر كمكهاي مالي دولت، اوقاف سراسر كشور نيز در اختيار خواجه گذارده شده بود كه از عشر آن براي امر رصدخانه و خريد وسايل، اسباب، آلات و كتب استفاده مي‌ كرد و در نزديكي رصدخانه، كتابخانه بزرگ و بسيار عالي ساخته شده بود كه در حدود چهارصد هزار جلد كتاب نفيس براي استفاده دانشمندان و فضلا قرار داده بود كه از بغداد و شام و بيروت و الجزاير آورده بودند.

در جوار رصدخانه هم يك سراي عالي براي خواجه و جماعت منجمان ساخته بودند و مدرسه علميه ‌اي براي استفاده طلاب و دانشجويان ساخته شده بود و اين كارها مدت 13 سال به طول انجاميد، تا اينكه ايلخان هلاكوي مغولي در سال 663 درگذشت. با اين حال، خواجه تا آخرين دقايق عمر خود مواظبت و اهتمام بسيار كرد كه آن رصدخانه و كتابخانه از بين نرود و خللي در كار آنجا رخ ندهد.

بناي رصد خانه مراغه از افراط و تفريط منجمان آن دوره جلوگيري كرده و از اوهام و خرافاتي كه به نام دلالتهاي فلكي انتشار پيدا كرده بود و مغولان آن را دامن مي‌ زدند، جلوگيري كرد.

نام خواجه نصير بر كُره ماه

يكي از دانشمندان مشهور آمريكا به نام "فانديك" در يكي از تأليفات خود مي ‌نويسد:‌ دانشمندان نجومي اروپا براي هر يك از كوههاي كره ماه نامهايي از فضلاي جهان را كه خدمات شايسته ‌اي به جهان علم كرده‌اند، نامگذاري كرده‌اند، از جمله يكي از كوه‌هاي كره ماه به نام خواجه نصيرالدين طوسي نامگذاري شده است.

پژوهشهاي اخترشناسي در محافل علمي جهان در خصوص ارتباط اخترشناسي كُپِرنيكي با مكتب مراغه و آگاهي از حق تقدم خواجه نصير و ياران او، فرصتهاي تازه اي براي بازنگري و پژوهشهاي ژرف تر در آثار خواجه نصير و ديگر اخترشناسان اسلامي فراهم كرد تا آگاهيهاي بيشتري از شخصيت و اهميت مقام علمي خواجه نصير حاصل كنند. از اين رو، براي بزرگداشت نام اين دانشمند بزرگ و چهره درخشان ايران و جهان و به پاس خدمات ارزنده او در دانش ستاره شناسي و رياضيات، در نامگذاري جايگاههاي شناخته شده در كره ماه، نام او را در نصف النهار 41 جنوبي و مدار صفر آن كره ثبت كرده اند.

ايجاد كتابخانه چهارصد هزار جلدي

از امكانات بزرگ و دست نايافتني رصدخانه مراغه، كتابخانه آن بود كه در تمام كتابهاي تاريخي، به مخزن چهارصد هزار جلدي آن اشاره كرده اند. در اين كتابخانه، دانشمندان افزون بر دانش نجوم و پژوهشهاي مربوط به رصد، به تعليم و مطالعه علوم ديگر نيز اشتغال داشته اند. اين كتابخانه در كنار ديگر تأسيسات آزمايشگاهي، اعتبار و حيثيت يك آكادمي بزرگ علمي را به رصدخانه مراغه بخشيده بود.

آشنايي با برخي كتابهاي خواجه نصير

برخي از كتابهاي مشهور خواجه نصيرالدين طوسي مي توان به شرح اشارت ابن سينا، تجريد الاعتقاد، التذكره في علم الهيئت بنام تذكره نصيريه، تحرير المجسطي در هيئت و نجوم، اخلاق ناصري، اوصاف الاشراف در عرفان، الادب ابوخير للولد الضغير با اشعار عربي و فارسي ازخود خواجه، جواهر الفرائض اصول علم فرائض و مواريث، اساس الاقتباس در فن منطق، بيست باب در اصطرلاب در علوم غريبه، زيج ايلخاني و مثلثات كروي اشاره كرد.

همچنين رساله ها و كتابهاي متعددي در منطق و هيئت از خواجه باقيمانده است. تأليفات خواجه به سال 1652 ميلادي به زبان لاتين در لندن به طبع رسيده است و همچنين در مصر و هندوستان و ايران قسمتي چاپ شده است كه بعداً با همكاري خواجه دست اندركار امر رصد شده بودند از قبيل علامه قطب الدين شيرازي، شمس الدين شيرواني، حسام الدين شامي، دامغاني، كمال الدين الابكي، علي بن محمود، نجم الدين اصطرلابي، صدرالدين علي بن خواجه نصير طوسي كه متولي رصدخانه نيز بوده و "فومنجي" چيني و "محي الدين" مغربي و "فريدالدين ابوالحسن بن حيدر بن علي طوسي" از جمله دانشمندان معروف عصر خود در حكمت و عرفان و اشراق بوده و در علم رياضي و نجوم و رصد كواكب از سرآمدان عصر خود بوده اند.

© 2003 Mehr News Agency .

جمعه|ا|5|ا|اسفند|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مهر]

[مشاهده در: www.mehrnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 277]