سياست هسته اي در منطقه خليج فارس

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: سياست هسته اي در منطقه خليج فارس
مقدمه :
منطقه خليج فارس از چند دهه گذشته در كانون امنيت بين المللي بوده است . موقعيت ژئواستراتژيك منابع عظيم انرژي رقابت قدرت هاي فرامنطقه اي در اين حوزه و مناقشات و بحران هاي منطقه اي تاكنون از مولفه هاي اصلي امنيت منطقه اي در خليج فارس بوده است . اما اكنون مولفه جديدي در حال ظهور است كه مي تواند شكل بندي قدرت و امنيت را در اين منطقه در طول سال ها و دهه هاي آينده تغيير دهد و رقابت هاي منطقه اي را وارد مرحله نويني سازد. اين مولفه تلاش كشورهاي منطقه براي هسته اي شدن است كه مي تواند داراي ابعاد صلح آميز يا نظامي باشد . سياست هسته اي در منطقه خليج فارس با برجسته تر شدن فعاليت هسته اي ايران از سال هاي 1382 ـ 1381 و موفقيت آن در دستيابي به تكنولوژي چرخه كامل سوخت هسته اي شكل تازه اي به خود گرفت . اين سياست با واكنش ساير كشورهاي حوزه خليج فارس همراه بوده است اما اكنون كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس نيز با تغيير سياست هسته اي سنتي خود خواستار حركت در مسير هسته اي هستند. روند حاضر مسئله هسته اي را به صورتي جدي به ساير ابعاد امنيتي خليج فارس افزوده است و در آينده از متغيرهاي اصلي شكل بندي قدرت و امنيت منطقه اي خواهد بود. با توجه به اهميت تحولات و روند مذكور در اين گزارش به واكنش هاي كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس به برنامه هسته اي ايران و به ويژه سياست هسته اي جديد اين كشورها پرداخته مي شود.
شوراي همكاري خليج فارس و برنامه هسته اي ايران
رويكرد شوراي همكاري خليج فارس به برنامه هسته اي ايران از زمان برجستگي اين برنامه تاكنون از عوامل مختلفي چون تحولات منطقه اي سياست قدرت هاي فرامنطقه اي چگونگي روند پيشرفت برنامه هسته اي و عوامل محدوديت زاي درون اين شورا و اعضاي آن متاثر بوده است . براين اساس هرچند اشكال بروز و ظهور اين رويكرد دچار تغيير شده است اما محورهاي اصلي رويكرد كشورهاي خليج فارس در قبال برنامه هسته اي ايران ثابت و مداوم بوده است . مسئله هسته اي ايران از سال هاي 1382 ـ 1381 با گزارش هاي آژانس بين المللي انرژي اتمي و حساسيت ها و واكنش هاي قدرت ها و سازمان هاي بين المللي به مسئله اي بين المللي تبديل شد. در چند سال نخست آژانس بين المللي انرژي اتمي و اتحاديه اروپا با نمايندگي سه كشور آلمان فرانسه و انگلستان بيشترين فعاليت را براي حل و فصل مسئله هسته اي ايران داشتند. در اين دوره شوراي همكاري داراي نقشي فعالانه و تاثيرگذار در قبال اين مسئله نبود. اين امر از يكسو از ساير تحولات منطقه اي متاثر بوده و از سوي ديگر به نگاه كشورهاي خليج فارس به نقش آفريني بازيگران و سازمان هاي بين المللي مربوط بود.
حمله آمريكا به عراق در سال 1382 سقوط رژيم بعثي و شكل گيري ساختار جديد قدرت در اين كشور شكل بندي قدرت در منطقه را دگرگون كرد و كشورهاي خليج فارس را با تحولات جديدي مواجه ساخت . تحولات عراق بخش اعظم توجه دولت هاي منطقه را به خود جلب كرد و با توجه به تغييرات اساسي در عراق روند متغير و سريع تحولات تاثيرگذاري و منفعت بازيگران مختلف در اين روند كشورهاي خليج فارس با نوعي ابهام و آشفتگي درخصوص اين تحولات مواجه بودند. در اين دوره تحولات عراق در مقايسه با برنامه هسته اي ايران مي توانست اثرات فوري تري را بر امنيت و منافع اين كشورها داشته باشد. از سويي ديگر تحولات مذكور در ترسيم ترتيبات قدرت و امنيت منطقه در آينده بسيار تاثيرگذار بود. بر اين اساس بود كه شوراي همكاري رويكردي فعال و آشكار در قبال برنامه هسته اي ايران ايفا نمي كرد.
عامل تاثيرگذار ديگر درخصوص رويكرد غيرفعال و مبهم شوراي همكاري در قبال برنامه هسته اي ايران در ابتدا راهبرد چند سطحي آن تلقي مي شود . راهبرد كشورهاي شورا تا حدود سال 1384 براساس كنار گذاشتن بحث هسته اي ايران از مناظرات فضاي عمومي جامعه جلوگيري از ايجاد تنش و خصومت در روابط با ايران به عنوان همسايه اي قدرتمند و تكيه بر ديپلماسي اتحاديه اروپا و نيروهاي نظامي آمريكا براي مهار ايران قرار داشت . اين راهبرد چند سطحي ازسوي بسياري به عنوان رويكردي مزدورانه مورد انتقاد قرار گرفت رويكردي كه مشخصه روابط بين كشورهاي عربي خليج فارس و ايران تلقي مي شود. برخي بر اين باورند كه اين رويكرد شيوه اي منفعت جويانه در پيشبرد روابط با قوي ترين قدرت منطقه اي است و نسبت به بسياري از چارچوب هاي امنيت جمعي آرمانگرايانه پيشنهادي و سياست تقابل جويانه نو محافظه كاران آمريكايي رويكردي عملگرايانه تر محسوب مي شود.
در خصوص نگراني سران كشورهاي خليج فارس در قبال برنامه هسته اي ايران شك و ترديد چنداني وجود ندارد. به نظر مي رسد كه به رغم تلاش هاي ديپلماتيك دايمي ايران براي متقاعد ساختن سران خليج فارس نسبت به صلح آميز بودن برنامه هسته اي و تهديدآميز نبودن آن مقامات عربي هنوز با ابهام و ترديد در اين خصوص مي نگرند و گزارش هايي مانند گزارش جامعه اطلاعاتي آمريكا بر پيچيدگي مسئله هسته اي ايران از منظر سران شوراي همكاري افزوده است . فارغ از نظامي يا غيرنظامي بودن برنامه هسته اي ايران دغدغه اصلي دولت هاي خليج فارس به پيامدهاي پيشرفت ايران در برنامه هسته اي ولو در ابعاد غيرنظامي براي توازن قدرت منطقه اي مربوط است . با توجه به قابليت تبديل برنامه هسته اي غيرنظامي به نظامي نگراني سران عرب كاهش قدرت تاثيرگذاري و نقش آفريني كشورهاي خليج فارس در عرصه منطقه اي به دليل افزايش فاصله خود با اسرائيل و ايران در عرصه تكنولوژيك و يا نظامي است . براين اساس اين دولت ها با توجه به حجم محدود قدرت خود رويكرد اصلي خود را بر استفاده از بازيگران و سازمان هاي بين المللي در جهت جلوگيري از پيشرفت هسته اي ايران قرار داده اند.
به رغم ترديد اندك مقامات خليج فارس در جلوگيري از هسته اي شدن ايران نگاه نخبگان علمي و محافل پژوهشي اين كشورها در اين خصوص اغلب دوگانه بوده است . از يك طرف آنان تمايل دارند كه با توجه به سياست هاي سلطه طلبانه اسرائيل در منطقه و اقدامات آن كشور در مورد مسئله فلسطين جمهوري اسلامي ايران بتواند به نوعي بازدارندگي اتمي در مقابل اسرائيل نايل آيد و با اقدامات تاكتيكي و استراتژيكي خود سلاح هسته اي را در آموزه دفاعي ايران وارد نمايد و از طرف ديگر معتقدند با توجه به وزن سياسي اقتصادي جمعيتي و جغرافياي سياسي برنامه اتمي و موشكي ايران در صورت گسترش برنامه هسته اي آن اين خطر وجود دارد كه ايران به طور كامل بر دولت هاي خليج فارس سيطره پيدا كند.
نگاه ديگري نيز در كشورهاي خليج فارس نسبت به برنامه هسته اي ايران وجود دارد كه از نگاه مقامات دولتي متفاوت است . اين نگاه فشارهاي غرب براي توقف برنامه هسته اي ايران را به عنوان شيوه و شكل جديدي از سلطه غرب بر كشورهاي منطقه تلقي مي كند و معتقد است كه پيشرفت هسته اي ايران مي تواند براي حركت كشورهاي عربي به سوي هسته اي شدن راهگشا و موثر باشد. نگاه مذكور در ميان نخبگان و نويسندگان عرب نيز طرفداراني دارد اما ريشه اصلي آن در ميان توده هاي عرب قرار دارد. توده هايي كه با افزايش گرايش هاي ضدغربي آنها در يك دهه اخير در غالب موارد با رهبران كشورهاي خود نگاهي متفاوت دارند.يك نظرسنجي غير علمي به وسيله وب سايت الجزيره نشان داد كه 73 درصد پاسخ دهندگان عمدتا عرب اين اعتقاد را دارند كه برنامه هسته اي ايران براي كشورهاي همسايه تهديدي محسوب نمي شود . در مهر سال 1384 يك نظرسنجي نشان داد كه 63 درصد پاسخ دهندگان در شش كشور عربي (ازجمله عربستان سعودي و امارات متحده عربي ) بر اين باورند كه تلاش هاي بين المللي براي وادار كردن ايران به توقف برنامه هسته اي خود بايد متوقف شود. پيچيدگي مسئله هسته اي ايران و هدايت ديپلماسي عمومي بسياري را در جهان عرب متقاعد ساخته است كه تلاش هاي غرب در جهت كنترل هر قدرت در حال ظهور است و به عنوان بحراني در ابعاد جهاني تلقي نمي شود. بسياري از اعراب خليج فارس به ويژه در سطح توده ها با ديدن اينكه يك كشور اسلامي هرچند غيرعرب تكنولوژي هسته اي خود را توسعه مي دهد و ايالات متحده را در صحنه جهاني به چالش مي كشد احساس غرور مي كنند. با توجه به سياست خارجي ايالات متحده اين احساس مشترك وجود دارد كه دكترين مبارزه با اشاعه تنها ابزار ديگري از امپرياليسم غربي و آمريكا است .
با وجود تاثير محدود كنندگي افكار عمومي بر سياست سران كشورهاي خليج فارس در قبال برنامه هسته اي ايران و اتخاذ مواضع مخالفت آميز صريح در اين مورد محوري بودن منطق توازن قوا در نگاه دولتمردان به اظهار نگراني آنها درخصوص مسئله هسته اي ايران منجر شد. اين اظهار نگراني از سال 1384 به تدريج شكل جدي تري به خود گرفت و سرانجام به ديپلماسي فعالانه تر شوراي همكاري در قبال برنامه هسته اي ايران در سال هاي بعدي منتهي شد. با اين حال محورهاي اصلي راهبرد كشورهاي شورا در قبال مسئله هسته اي ايران يعني تكيه به ديپلماسي و اعمال فشارهاي بازيگران و سازمان هاي فرامنطقه اي اتكا به توانايي نظامي امنيتي آمريكا در منطقه جلوگيري از گسترش دامنه تخاصم و تنش با ايران و در نهايت جلوگيري از پيشرفت برنامه هسته اي ايران همچنان تداوم دارد.
در دي ماه 1383 عبدالرحمان عطيه دبيركل شوراي همكاري خليج فارس عنوان كرد : « عربستان سعودي و ساير كشورهاي شوراي همكاري خليج (فارس ) هيچ گونه توجيهي براي اينگونه فعاليت هسته اي كه خطرات بزرگي را براي تمام مردم خليج (فارس ) ايجاد مي كند پيدا نمي كنند » . بعد از آن نيز شخصيت هاي مهمي مانند وزير خارجه عربستان سعودي سعود الفيصل و سفير عربستان در آمريكا تركي فيصل اينگونه سخنان را تكرار كردند. سعود الفصيل به « فاجعه بالقوه » در ادامه رويكرد ايران اشاره كرد و تركي فيصل نيز از عدم انعطاف پذيري ايران در مسئله هسته اي انتقاد كرد. دبيركل سابق شوراي همكاري خليج فارس عبدالله بشارت نيز عنوان كرد : « برنامه هسته اي ايران توازن قدرت را به صورت كامل تغيير مي دهد و ايران را به قدرت برتر منطقه تبديل مي كند و اين مسئله در تصميمات آن كشور تاثيرگذار خواهد بود. موضع شوراي همكاري خليج (فارس ) بايد يكپارچه قوي و روشن باشد » .
هرچند اينگونه اظهارات صريح مقامات عربي خليج فارس و نقد سياست هسته اي ايران با سخناني متعادل تر و حتي در حمايت از برنامه هسته اي صلح آميز ايران نيز همراه بوده است اما تمام اينها نشانگر راهبرد چندسطحي اين دولت ها است كه محور اصلي آن جلوگيري از پيشرفت برنامه هسته اي ايران محسوب مي شود. اظهار نگراني از خطرات زيست محيطي برنامه هسته اي ايران به ويژه نيروگاه هسته اي بوشهر ازجمله پوشش هايي است كه سران خليج فارس از آن براي انتقال پيام ها و مواضع خود استفاده مي كنند. نكته ديگر تاكيد آنها بر است كه به صورت غيرمستقيم كنترل بيشتر NPT نقش آفريني بيشتر آژانس بين المللي انرژي اتمي در تحولات اتمي جهان و تقويت پيمان برنامه هسته اي ايران را مدنظر دارد.
با وجود نگراني مقامات خليج فارس از پيشرفت برنامه هسته اي ايران و تلاش براي متوقف ساختن آن با ابزارهاي منطقه اي و بين المللي در جهت جلوگيري از برهم خوردن توازن قواي منطقه اي به نفع ايران اين مسئله به مفهوم موافقت آنها با اتخاذ هرگونه رويكردي ازجمله گزينه نظامي در برابر اين كشور نيست . مخالفت دولت هاي خليج فارس با درپيش گرفتن گزينه نظامي از سوي آمريكا و اسرائيل براي توقف برنامه هسته اي ايران از نگراني هاي اين دولت ها در پيامدهاي خطرناك هرگونه اقدام نظامي براي امنيت و ثبات منطقه اي است . با توجه به شكنندگي امنيتي رژيم هاي خليج فارس هرگونه اقدام نظامي مي تواند به گسترش بحران در سطح منطقه و تهديد امنيت و منافع اين رژيم ها منجر شود; بر اين اساس است كه آنها خواستار بكارگيري رويكردهاي مسالمت آميز و ديپلماتيك و يا در صورت لزوم اعمال فشارهاي سياسي و اقتصادي در برابر برنامه هسته اي ايران هستند.
يكي ديگر از عوامل مخالفت كشورهاي عربي خليج فارس با اقدام نظامي تفاوت نگاه آنها به امنيت و نظم منطقه اي در خاورميانه نسبت به آمريكا است . در حاليكه دولت آمريكا خواستار انزواي كامل ايران در منطقه و اعمال حداكثر فشارهاي سياسي و اقتصادي عليه آن و حتي اتخاذ گزينه نظامي در صورت لزوم است رژيم هاي عربي خواستار رويكردي تقابلي و انزواي كامل آن نيستند. اين كشورها به دليل موقعيت ژئوپوليتيك مجاورت جغرافيايي و سطحي از روابط سياسي و اقتصادي با ايران و از سوي ديگر پيوندهاي سياسي امنيتي و اقتصادي عميق با آمريكا راهبردي پيچيده و چندسطحي در قبال ايران دارند كه هدف آن گسترش بيش از حد خصومت ها و تنش ها با ايران است .
محور اصلي سياست هاي آمريكا درخصوص ايران تغيير رفتار يا تغيير رژيم به نحوي است كه ايران از بازيگري مخالف آمريكا در خاورميانه به بازيگري معتدل يا متحد آمريكا تبديل شود. اما اين مسئله براي كشورهاي خليج فارس گزينه مطلوبي محسوب نمي شود چراكه هرگونه بهبود روابط ايران و آمريكا به كاهش جايگاه اين كشورها در سياست خاورميانه اي آمريكا و تنزل قدرت مانور آنها در مسائل منطقه مي شود. براين اساس تداوم خصومت و تنش در روابط ايران و غرب به همراه جلوگيري از پيشرفت توانايي هسته اي و نفوذ منطقه اي ايران براي اين رژيم ها مطلوب به نظر مي رسد. اما اعمال فشار و اقدام عليه ايران نبايد به نحوي باشد كه واكنش هاي تند ايران و تهديد امنيت و منافع اين كشورها را در پي داشته باشد.
تغيير سياست هسته اي شوراي همكاري خليج فارس
دولت هاي خليج فارس در خصوص تحولات هسته اي در منطقه خاورميانه و ايران تا سال 1384 رويكرد خاصي را دنبال مي كردند كه بيشتر بر نقش آفريني بازيگران و سازمان هاي بين المللي و غيرهسته اي بودن كشورهاي خود تاكيد داشت . اما از اين زمان به تدريج رويكرد سنتي اين كشورها درخصوص مسئله هسته اي دچار تغيير شد و تلاش هاي آنها براي حركت در مسير هسته اي آغاز شد. ازسوي ديگر تلاش هاي سياسي و ديپلماتيك آنها در قبال برنامه هسته اي ايران نيز در كنار ساير اقدامات بين المللي فعال تر شد.
رويكرد هسته اي جديد كشورهاي خليج فارس در حالي اتخاذ مي شود كه اين كشورها از مدت ها قبل گزينه هسته اي را رد كرده اند. اكثر اين ) و پروتكل هاي مربوط به آن را امضا NPT دولت ها پيمان هاي جلوگيري از گسترش تسليحات كشتارجمعي از جمله پيمان عدم اشاعه ( ) بوده اند كه تقريبا بر فعاليت SQP كرده اند . پنج كشور از شش كشور عضو شوراي همكاري خليج فارس واجد شرايط پروتكل كميت اندك ( هسته اي صفر دلالت دارد. هيچ كدام از اين دولت ها هيچ گونه رآكتور هسته اي ندارند و فاقد تاسيسات هسته اي مي باشند. در گذشته اتهاماتي درخصوص عربستان سعودي مبني بر همكاري هسته اي بالقوه با پاكستان وجود داشته است اما امروزه شواهد چنداني براي حمايت از اين ادعا وجود ندارد. اكنون عربستان ايزوتوپ هاي راديواكتيو را تنها در مقادير كم درحوزه هاي محدود مانند تحقيقات پزشكي استفاده مي كند.
برنامه هسته اي ايران از عوامل اصلي آغاز مناظره هسته اي در كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس محسوب مي شود. اين مناظره ها به ترديد شوراي همكاري درخصوص سياست هسته اي سنتي خود منجر شد كه بر خاورميانه عاري از مسائل و تكنولوژي هسته اي تاكيد داشت . بر اين اساس شكل گيري برنامه هسته اي در اين كشورها كه از يكسو از برنامه هسته اي ايران متاثر بود و از سوي ديگر برمبناي الزامات داخلي و منطقه اي اين كشورها قرار داشت در دستور كار شوراي همكاري خليج فارس قرار گرفت . ازاين رو بود كه دوره اي از مذاكرات كشورهاي عربي خليج فارس با قدرت هاي هسته اي از جمله آمريكا و فرانسه در جهت بهره گيري از انرژي هسته اي آغاز شد و به تدريج به رويكردي برجسته تبديل شد.
در آذر سال 1385 دبيركل شوراي همكاري خليج فارس عبدالرحمان عطيه تصميم مشترك دولت هاي شوراي همكاري را براي تاسيس برنامه تحقيقات هسته اي اعلام كرد. بلافاصله دبيرخانه شوراي همكاري خليج فارس مذاكراتي را با آژانس بين المللي انرژي اتمي در جهت كسب تاييد و حمايت از اين طرح آغاز كرد. در همين زمان تعدادي از دولت هاي شوراي همكاري به صورت منفرد و جداگانه مذاكرات موازي با آژانس را براي تعقيب برنامه هسته اي غيرنظامي ملي خود آغاز كردند. دو برنامه تحقيقاتي شوراي همكاري و برنامه هسته اي غيرنظامي ملي عزيمت روشني از سياست هسته اي سنتي اين كشورها را نشان مي دهد كه هنوز دنبال مي شود. از زمان اعلام تاسيس برنامه هاي هسته اي غيرنظامي دولت هاي شورا در آغاز پروژه هاي طراحي شده به سرعت عمل كرده اند . در اسفند سال 1386 دو كشور امارات متحده عربي و بحرين توافقنامه هاي همكاري انرژي هسته اي با فرانسه و آمريكا امضا كردند . در چهارم فروردين سال 1387 دولت امارات نخستين سند رسمي اين كشور راكه استراتژي هسته اي آن را ترسيم مي كند منتشر ساخت .
عوامل اتخاذ سياست هسته اي جديد
عوامل متعددي باعث تصميم كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس براي آغاز برنامه هاي هسته اي مشترك يا منفرد شده است . اولين عامل مهم را در اين خصوص مي توان پيشرفت سريع برنامه هسته اي ايران به رغم تلاش هاي مختلف منطقه اي و بين المللي براي متوقف ساختن آن برشمرد. هرچند ايران بسيار تلاش كرده است تا از طريق رايزني هاي سياسي و ديپلماتيك متعدد سران خليج فارس را نسبت به ابعاد صلح آميز برنامه هسته اي خود و تهديدآميز نبودن آن براي منطقه متقاعد سازد اما شواهد نشان مي دهد كه آنها با انتقاد از فقدان شفافيت در برنامه هسته اي ايران هنوز نسبت به پيامدهاي اين برنامه نگران هستند. حتي برخي بر اين باورند كه رهبري شوراي همكاري خليج فارس متقاعد شده است كه هدف واقعي برنامه هسته اي ايران توليد بمب هسته اي است و در اين راستا به اظهارات وليعهد بحرين شيخ سلمان بن حمدالخليفه مبني بر گسترش قابليت هسته اي نظامي ايران در آبان 1386 اشاره مي شود .
نگراني دولت هاي خليج فارس از پيشرفت برنامه هسته اي ايران و پيامدهاي استراتژيك آن براي توازن قواي منطقه اي با تحولات چند سال اخير در محيط پيراموني خود تشديد شده است . ازجمله اين تحولات سقوط رژيم بعث به عنوان نيروي متوازن كننده ايران و تحولات لبنان و فلسطين است كه نفوذ منطقه اي ايران را افزايش داده است . از آنجايي كه تلاش هاي بين المللي تاكنون نتوانسته است مانع از تداوم برنامه هسته اي و سياست منطقه اي ايران شود دولت هاي خليج فارس آغاز برنامه هسته اي را به عنوان يكي از ابعاد رويكرد فعالانه در جهت جلوگيري از برتري ايران در منطقه تلقي مي كنند.
عامل ديگري كه كشورهاي خليج فارس را به سمت تغيير سياست هسته اي خود سوق داد نگراني از شكاف تكنولوژيك ايجاد شده بين جهان عرب و كشورهاي غير عرب منطقه از جمله اسرائيل و ايران در زمينه هسته اي است . اين شكاف كه به واسطه پيشرفت هاي اخير ايران در عرصه تكنولوژي هسته اي بسيار برجسته و پررنگ تر شده است باعث تشديد تصور عقب ماندگي اعراب در اين عرصه شده است . با توجه به ابعاد تكنولوژيك و نظامي مسئله هسته اي در خاورميانه اين كشورها ترجيح مي دهند تا به جاي انفعال انتظار و در نتيجه وسيع تر شدن اين شكاف تكنولوژيك گام هاي اوليه براي حركت در مسير هسته اي را آغاز كنند. در اين مسير دولت هاي خليج فارس تلاش دارند تا با گسترش پيوندهاي خود با آژانس بين المللي انرژي هسته اي و قدرت هاي غربي از آنها درجهت كسب حمايت و انتقال تكنولوژي ولو به صورت محدود و حداقلي بهره گيرند.
مسئله ديگري كه رژيم هاي خليج فارس را به تعقيب برنامه هاي هسته اي وادار ساخت اعتبار و مشروعيت داخلي اين رژيم هاست . مسئله هسته اي ايران و مناظره ايجاد شده در جهان عرب مبني بر حقوق هسته اي كشورهاي منطقه كه ازطريق ديپلماسي عمومي ايران تقويت شده برنامه هسته اي را به امري مهم در افكار عمومي كشورهاي خليج فارس تبديل كرده است . با توجه به اين تحول دولت هاي خليج فارس سعي دارند تا با حركت در مسير هسته اي شدن به كسب اعتبار و مشروعيت داخلي بيشتر كمك كنند. هرچند هسته اي شدن اين كشورها در روندي بلندمدت و مبتني بر واردات سوخت هسته اي از بازارهاي جهاني خواهد بود.
انگيزه ديگري كه مي توان درخصوص سياست هسته اي جديد كشورهاي خليج فارس به آن اشاره كرد تلاش مشترك اين كشورها با قدرت هاي غربي در جهت الگوي نويني از استفاده كشورها از انرژي هسته اي صلح آميز است كه با سياست و برنامه هسته اي ايران مغاير است . نكته اساسي در همكاري هاي هسته اي اين كشورها با آمريكا فرانسه و آژانس تعهد آنان به عدم تلاش براي دستيابي به چرخه كامل سوخت هسته اي و اتكا به بازارهاي جهاني براي واردات سوخت هسته اي است . اين سياست هسته اي كشورهاي خليج فارس در حالي است كه ايران بر داشتن چرخه كامل سوخت هسته اي و غني سازي اورانيوم در داخل كشور تاكيد مي كند و صلح آميز بودن برنامه هسته اي خود را به رعايت مقررات و پروتكل هاي آژانس بين المللي انرژي اتمي و نظارت آن محول مي كند.
در واقع هدف از اين سياست انتقال اين پيام به ايران و جامعه بين الملل است كه استفاده صلح آميز و غيرنظامي از انرژي هسته اي در منطقه به شيوه ديگري غير از غني سازي اورانيوم در داخل يعني واردات سوخت هسته اي امكان پذير است و اين مسئله است كه تضمين هاي لازم براي عدم انحراف به سوي برنامه هسته اي نظامي را فراهم مي سازد. اين امر مي تواند زمينه هاي اقدامات سياسي و تبليغاتي عليه ايران در عرصه جهاني و در نتيجه اعمال فشارهاي بيشتر بر آن در جهت توقف غني سازي اورانيوم را در داخل افزايش دهد.
به نظر مي رسد كه كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس با سياست هسته اي اخير خود در پي انتقال پيام هاي ديگري نيز به ايران و جامعه بين المللي هستند : اول اينكه تداوم برنامه هسته اي كنوني ايران مي تواند به واكنش ساير كشورهاي منطقه اي و ايجاد مسابقه تسليحاتي هسته اي در خاورميانه و به ويژه خليج فارس منجر شود; دوم اينكه كشورهاي شوراي همكاري داراي سياست يكپارچه و منسجمي در قبال برنامه هسته اي ايران هستند كه در قالب تصميمات مشترك بروز پيدا مي كند و سوم اينكه درصورتي كه سازمان ها و بازيگران بين المللي قادر به ايفاي نقش موثر در جهت جلوگيري از پيشرفت برنامه هسته اي ايران نباشند اين كشورها از آمادگي لازم براي اتخاذ رويكرد فعالانه تر در مقابل ايران برخوردارند.
پيشنهادهاي هسته اي شوراي همكاري خليج فارس
شوراي همكاري خليج فارس در راستاي رويكرد فعالانه جديد خود براي تاثيرگذاري بيشتر بر حل و فصل مسئله هسته اي ايران دو پيشنهاد را ) در خليج فارس و ايجاد كنسرسيوم غني سازي بين المللي خاورميانه بود . WMDFZ ارائه كرد كه شامل منطقه عاري از تسليحات كشتار جمعي ( ايده ايجاد منطقه عاري از تسليحات هسته اي يا تسليحات كشتارجمعي در خاورميانه مفهوم جديدي نيست . در اجلاس مجمع عمومي سازمان ملل در آذر سال 1353 طرح مشترك ايران و مصر كه خواستار اعلام خاورميانه به عنوان منطقه عاري از تسليحات هسته اي بود به موفقيت نرسيد . در آذر 1384 دبيركل شوراي همكاري خليج فارس براي نخستين بار ابتكار خليج فارس به عنوان منطقه عاري از تسليحات كشتار جمعي را اعلام كرد.
ايده منطقه عاري از تسليحات كشتار جمعي در خليج فارس از منظر ارائه دهندگان آن براساس اصل پيشرفت از رويكرد زير منطقه اي به رويكرد منطقه اي قرار دارد. ايده اصلي اين است كه در حالي كه رژيم امنيتي جامع در خاورميانه در يك مرحله غيرقابل دسترسي به نظر مي رسد ترتيبات منطقه اي گام به گام مي تواند در منطقه ژئوپوليتيك خليج فارس ايجاد شود. اين ترتيبات در مرحله اول بين شش كشور شوراي همكاري خليج فارس يمن عراق و ايران خواهد بود و در مرحله بعد ساير دولت هاي خاورميانه را نيز دربرخواهد گرفت . موضع اوليه تمام كشورهاي منطقه در قبال اين پيشنهاد مثبت بود. دولت هاي شوراي همكاري به طور كلي از اين طرح حمايت كردند و كويت و امارات متحده عربي با حمايت ويژه آن را به عنوان بخشي از نظام امنيتي جديد خواندند كه از امنيت و ثبات منطقه اي حمايت مي كند. موضع مقامات عراق نيز درطول مذاكرات سال 1385 درخصوص اين پيشنهاد مثبت بود . مقامات ايران از ايجاد منطقه اي عاري از تسليحات كشتار جمعي در خليج فارس حمايت كردند به شرط اينكه اهميت استراتژيك منطقه عاري از تسليحات كشتار جمعي خاورميانه را تضعيف نكند. با اين همه ايران پذيرش اين طرح را به خلع سلاح هسته اي اسرائيل و خروج نيروهاي آمريكايي از خليج فارس مشروط كرده است .
پيشنهاد دوم شوراي همكاري خليج فارس يعني ايجاد كنسرسيوم غني سازي مشترك براي خاورميانه از سوي سعود الفيصل وزير خارجه عربستان سعودي در مهر سال 1386 ارائه شد . اين پيشنهاد از تمام كشورهاي علاقه مند به تكنولوژي هسته اي در منطقه ازجمله ايران درخواست مي كرد تا در تاسيس يك كنسرسيوم بين المللي غني سازي اورانيوم براي كشورهاي خاورميانه مشاركت كنند. اين كنسرسيوم بايد در يك كشور بي طرف خارج از منطقه ايجاد مي شد.
هدف اين طرح تاسيس يك مركز غني سازي و پردازش مشترك براي فراهم كردن سوخت هسته اي رآكتورهاي غيرنظامي در منطقه خاورميانه بود. براساس اين طرح تمام كشورهاي منطقه مي توانند از امنيت برخورداري از سوخت هسته اي براي تمام نيروگاه هاي اعضاي كنسرسيوم برخوردار باشند اماآنها نمي توانند به تكنولوژي غني سازي دست پيدا كنند. هدف طرح ايجاد كنسرسيوم چندمليتي منطقه اي تحت كنترل و نظارت جامعه بين المللي حمايت از دولت هاي داراي قصد توسعه برنامه هسته اي عنوان شد. ايران اجراي اين طرح را به شرط عدم جلوگيري از فعاليت هاي غني سازي درون كشور مورد استقبال قرار داد.
هر دو پيشنهاد مذكور در جهت تغيير سياست هسته اي كنوني ايران ارائه شد كه بر غني سازي كامل اورانيوم در داخل كشور با نظارت كامل آژانس بين المللي انرژي اتمي تاكيد دارد. طرح ايجاد خاورميانه عاري از تسليحات كشتارجمعي با توجه به وجود تسليحات هسته اي در اسرائيل در شرايط كنوني امري غيرممكن به نظر مي رسد و دولت هاي خليج فارس نيز از اين مسئله آگاهي دارند. بر اين اساس اين دولت ها با پيشنهاد ايجاد منطقه عاري از تسليحات كشتارجمعي در خليج فارس كه اسرائيل را شامل نخواهد شد سعي در ايجاد چارچوبي براي كنترل منطقه اي برنامه هسته اي ايران دارند. اما ايران امنيت منطقه خليج فارس را با امنيت تمامي خاورميانه و به ويژه سياست هاي اسرائيل و همچنين حضور و مداخله نيروهاي آمريكايي در منطقه مرتبط مي داند و بر اين اساس به پيامدهاي پايدار اينگونه طرح ها باور ندارد.
طرح ايجاد كنسرسيوم غني سازي چندمليتي در خاورميانه نيز داراي محورهايي است كه درنهايت باعث تضعيف سياست هسته اي كنوني ايران يعني غني سازي در داخل كشور مي شود و ضمن وابسته ساختن آن به واردات سوخت هسته اي آن را از منظر تكنولوژي و جايگاه هسته اي در شرايطي مساوي با ساير كشورهاي خليج فارس قرار مي دهد. اين طرح در صورتي مي تواند در چارچوب سياست هسته اي كنوني ايران موفقيت آميز باشد كه بر غني سازي در منطقه مبتني باشد و مانع از توسعه تكنولوژي هسته اي بومي نشود. اما با توجه به اينكه هدف اصلي طرح بيش از آنكه بر توسعه توانايي هسته اي كشورهاي خليج فارسي مبتني باشد توقف پيشرفت هسته اي ايران را مدنظر دارد تغييرات اساسي در آن با دشواري روبه رو شد.
نتيجه گيري
برجسته شدن برنامه هسته اي ايران از سال هاي 1382 ـ 1381 و واكنش هاي كشورهاي خليج فارس به اين برنامه درقالب هاي مختلف مولفه جديدي را وارد محيط امنيتي منطقه اي نموده است . با توجه به تداوم برنامه هسته اي ايران و سياست هسته اي جديد كشورهاي خليج فارس مبني بر آغاز برنامه هاي هسته اي به صورت مشترك در قالب شوراي همكاري خليج فارس و جداگانه مسئله هسته اي به يكي از جديدترين و مهم ترين مولفه هاي روابط و امنيت منطقه اي در خليج فارس تبديل شده است .
رژيم هاي خليج فارس در حال تعقيب راهبردي چندسطحي هستند كه ازيكسو هدف آن جلوگيري از گسترش خصومت ها و تنش ها با ايران و عدم استفاده از گزينه نظامي در قبال اين كشور است و از سويي ديگر بر اتكا همزمان به سازمان ها و بازيگران بين المللي و تلاش هاي منطقه اي در جهت اعمال فشار بيشتر بر ايران و توقف برنامه هسته اي آن تاكيد دارد.
منبع : مركز تحقيقات استراتژيك
طرح ايجاد خاورميانه عاري از تسليحات كشتار جمعي با توجه به وجود تسليحات هسته اي در اسرائيل در شرايط كنوني امري غير ممكن به نظر مي رسد
دولت هاي عرب خليج فارس با پيشنهاد ايجاد منطقه عاري از تسليحات كشتار جمعي در منطقه كه اسرائيل را شامل نخواهد شد سعي در ايجاد چارچوبي براي كنترل منطقه اي برنامه هسته اي ايران دارند
ايران امنيت منطقه خليج فارس را با امنيت تمامي خاورميانه و به ويژه سياست هاي اسرائيل و همچنين حضور و مداخله نيروهاي آمريكايي در منطقه مرتبط مي داند و بر اين اساس به پيامدهاي پايدار طرح ايجاد خاورميانه عاري از تسليحات كشتار جمعي باور ندارد

سه|ا|شنبه|ا|15|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 228]