جايگاه پتروشيمي در اقتصاد ايران‌

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: جايگاه پتروشيمي در اقتصاد ايران‌

رسيدن به اقتصاد بدون نفت همواره يكي از آرزوهاي ايرانيان بوده است. استفاده از خود نفت براي دستيابي به اين هدف مهم مي‌تواند در اولويت قرار گيرد.

بر همين اساس، اعلام آمار صادرات غير نفتي، محصولات پتروشيمي و فرآورده‌هاي نفت و گاز در سال‌هاي اخير، آرزوي ديرين ايرانيان و كارشناسان اقتصادي براي افزايش سهم صادرات به جز نفت خام و كاهش وابستگي ارزي به صدور نفت خام را به تدريج به هدف نزديك مي‌كند. در آمار صادرات بيش از 20 ميليارد دلار صادرات غير نفتي، رقم 5 تا 7 ميليارد دلاري محصولات پتروشيمي و ميعانات گازي با درخشش عجيبي خودنمايي مي‌كند و مسئولان و كارشناسان با تامل بر اين ارقام و كشف نقش صنايع پتروشيمي ايران در اقتصاد جهان، بر ضرورت سرمايه‌گذاري بيشتر در توسعه توليد و صادرات محصولات پتروشيمي تاكيد مي‌كنند.‌

اگرچه دولت‌هاي بعد از انقلاب در مورد صادرات و ارزآوري صادرات پتروشيمي، رقم و هدف بزرگي را تعيين نكرده بودند اما فرصت تاريخي افزايش قيمت نفت، ميزان صادرات پتروشيمي ايران را به رقم بزرگ و باورنكردني 5 تا 7 ميليارد دلار رساند و به مسئولان دولتي در سال‌هاي 1380 به بعد نشان داد كه سرمايه‌گذاري در صنعتي با اين درجه از مزيت نسبي بزرگ در اقتصاد جهان، مي‌تواند بركات و سودآوري زيادي براي اقتصاد ايران به همراه داشته باشد.‌

برخورداري اقتصاد ايران از ذخاير عظيم نفت و به خصوص گاز، انرژي ارزان، نزديكي به آب‌هاي بين‌المللي و قرار گرفتن در حاشيه خليج فارس، نيروي كار ارزان و توانايي متخصصان ايراني، درجه رقابت‌پذيري صنايع پتروشيمي ايران را به شدت افزايش داده است و اگر ديپلماسي و الگوي سياست خارجي توسعه گرا و جذب شركت‌ها و سرمايه‌گذاران خارجي معتبر خارجي مورد توجه باشد انقلابي بزرگ در صنعت نفت و گاز و پتروشيمي ايران اتفاق خواهد افتاد.‌

درك پايان پذيري نفت و تبديل ذخاير گاز و نفت به محصولاتي با ارزش افزوده بيشتر باعث شده كه محور برنامه‌هاي توسعه اقتصادي به جاي توليد و صادرات بيشتر نفت خام به سوي توليد بيشتر محصولات پتروشيمي و فرآورده‌هاي نفتي تغيير جهت دهد و بر اين اساس به دنبال توسعه صنايع پتروشيمي، سهم اين صنعت از توليد ناخالص داخلي ايران به 2/1 درصد رسيده است.‌

با وجود تاكيد اقتصاددانان و كارشناسان بر كاهش خام فروشي نفت و ايجاد ارزش افزوده بيشتر در بخش نفت از طريق سرمايه‌گذاري در توليد فرآورده‌هاي نفتي و محصولات پتروشيمي ،شتاب سرمايه‌گذاري تا سال 1357 و پيروزي انقلاب كند بود و از مجموع 160 ميليارد دلار فروش نفت و درآمد ارزي، تنها 5/2 ميليارد ريال سرمايه‌گذاري در توليد صنايع پتروشيمي داشته‌ايم و به عبارتي سهم سرمايه‌گذاري پتروشيمي از درآمد ارزي تنها 5/1 درصد بوده است.‌

از اين مقدار كم سرمايه‌گذاري نيز 697 ميليون ريال صرف واحدهاي قبلي شد تا ظرفيت توليدرا به 4ميليون تن افزايش دهد و 7/1 ميليارد دلار نيز براي توسعه مجتمع پتروشيمي شيراز و مجتمع ايران - ژاپن صرف شد. اما از سال‌هاي 1368 به بعد وپس از جنگ تحميلي عراق عليه ايران، آهنگ سرمايه‌گذاري در صنايع پتروشيمي شتاب بيشتري به خود گرفت.‌

طبق برنامه هفت ساله چهارم عمراني كه در سال‌هاي 53 -1347 اجرا شد قرار بود كه 24 طرح پتروشيمي با سرمايه‌گذاري 486 ميليون دلار براي توليد پلي اتيلن، آروماتيك، پلي پرو پيلن، نايلن،اتيلن،اتيلن گلايكول و ايزو پرن به سرانجام برسد اما هيچ يك به سرانجام نرسيد و تمام طرح‌هاي پتروشيمي شامل 5مجتمع و 3 كارخانه بود كه محصولاتي شامل اوره، آمونياك، جوش شيرين، گوگرد، اسيد فسفريك و آب ژاول توليد مي‌كردند و تنها 1910 نفر در صنعت پتروشيمي كشور كار مي‌كردند.‌

اولين واحد پتروشيمي بزرگ و پيشرفته، واحد ماهشهر با مشاركت ژاپني‌ها بود كه85 درصد عمليات ساختماني و 100 درصد ماشين آلات آن قبل از انقلاب آماده بود اما با فرود اولين بمب‌هاي هواپيماهاي عراقي درمهر 1359 متخصصين ژاپني كار را رها كردند و رفتند و كل تاسيسات آن در زمان جنگ نابود شد.‌

دوران سازندگي

برخي كارشناسان دوران انقلاب صنعتي ايران را به سال‌هاي 1368 به بعد و پس از پايان جنگ نسبت داده‌اند اما اگر اين نام كمي اغراق‌آميز انتخاب شده باشد حداقل براي صنعت پتروشيمي حرفي تمام و كمال است زيرا پتروشيمي در پايان جنگ توليد‌‌‌‌قابل توجهي نداشت وايجاد‌‌‌‌مجتمع‌هاي جديد و سرمايه‌گذاري‌هاي اصلي در سال‌هاي پس از جنگ صورت گرفت. علاوه بر بازسازي طرح‌هاي قديمي، 11 واحد جديد در فاصله سال‌هاي 68 تا 76 و در دولت‌هاشمي رفسنجاني ايجاد شد و توليد صنعت پتروشيمي به بيش از 11 ميليون تن رسيد. ‌

عصر طلايي‌

با مطرح شدن بيشتر بحث صادرات غير نفتي و پرهيز از خام فروشي نفت، صنعت پتروشيمي نيز در كانون توجه قرار گرفت تا نظريه استفاده از مزيت پر ارزش ذخاير گاز كشور را تحقق ببخشد و با استفاده از شيوه‌هاي مناسب تامين مالي و جذب سرمايه‌هاي غير ايراني 27 طرح و مجتمع بزرگ راه اندازي شد وكل توليد محصولات پتروشيمي از 11 ميليون تن در سال 78 به 5/12 ميليون تن در سال 80، حدود14 ميليون در سال 82 و 8/15 ميليون در سال 84 رسيد. ‌

پس از به بهره‌ برداري رسيدن واحدهاي جديد رشد انفجاري توليد پتروشيمي اتفاق افتاد و به 18 ميليون تن در سال 85 و 35 ميليون تن در سال 87 رسيد.‌

رشد صنعت پتروشيمي در سه چهار سال اخير با هيچ دوره‌اي از تاريخ 50 ساله آن قابل مقايسه نيست و به محور عمده توسعه صنعتي ايران تبديل شده است و با اتكا به منابع عظيم نفت و گاز ايران آينده‌اي درخشان را از طريق صنعت پتروشيمي براي كسب رشد توليد ناخالص داخلي و درآمد ارزي شاهد خواهيم بود. ‌

طرح‌هاي در دست اجرا

درحال حاضر 7 طرح در منطقه ويژه ماهشهر و 12 طرح در منطقه عسلويه در دست انجام است و استان هرمزگان، بوشهر و فارس به عنوان استان‌هاي همجوار بزرگترين ميدان گازي جهان در پارس جنوبي، مزيت نسبي بزرگي را براي توسعه صنعت پتروشيمي دارند. ايران به عنوان دومين دارنده دخاير گاز جهان با 28 تريليون مترمكعب ذخيره قطعي گاز مي‌تواند آينده صنعت پتروشيمي جهان و منطقه خاورميانه و خليج فارس را با تحولات بزرگ همراه كند. رگه‌هايي غني از گاز طبيعي در استان‌هاي شمالي خليج فارس نيز مي‌تواند اين مناطق را به قطب بزرگ صنايع پتروشيمي تبديل كند و پتروشيمي به عنوان صنعت داراي مزيت سودآورترين حلقه در زنجيره ارزش اقتصاد گازي شمال خليج فارس تلقي مي‌شود.‌

در منطقه عسلويه طرح‌هاي بزرگ پتروشيمي خليج فارس، ، ، ، ، و ، و دردست اجرا هستند كه ظرفيت توليد بيش از 12 ميليون تني دارند. ارزشمند‌ترين محصولات صنايع پايين دستي در اين طرح‌ها توليد مي‌شود و اتيلن، برشهاي سه كربنه و سنگين، ، ، ، ، ، ، ، ، ، ، و در حجم‌هاي مگاتن بخشي از محصولات پر ارزش عسلويه خواهد بود. دو واحد توليد‌كننده اتيلن غرب نيز درميان طرح‌هاي عسلويه است.در استان‌هاي همجوار از بندرعباس تا بوشهر مي‌توان واحد توليدي و خوشه‌هاي صنعتي ايجاد وبه صادرات گسترده محصولات پتروشيمي پرداخت. ‌

عمليات اجرايي بندر پتروشيمي پارس براي صادرات محصولات پتروشيمي نيز از سال 81 آغاز شده و درحال اتمام است. اسكله بارگيري نيز از سال 84 شروع به كار كرده و تمام اسكله‌هاي آن به جز 2اسكله مشغول فعاليت است و در اين فضا 45 هزار تن فولاد و يك ميليون متر مكعب بتن مصرف شده است و مي‌تواند 30 ميليون تن محصول را روانه بازارهاي جهاني كند و سالي 1200 كشتي مي‌توانند در اين اسكله‌ها پهلو بگيرند. در نتيجه در آينده نزديك عسلويه به عنوان كانون بزرگ گازي كشور قطب بزرگ پتروشيمي ايران نيز تبديل خواهد شد. ‌

با توسعه ميادين پارس شمالي، كيش، ميدان گازي فارسي و ماهشهر در كنار عسلويه مي‌توان شمال خليج فارس را به قطب بزرگ پتروشيمي جهان تبديل كرد.‌

اجراي طرح‌هاي جديد در ماهشهر در كنار طرح‌هاي قبلي مي‌تواند ماهشهر را به مكان تاثيرگذار در پتروشيمي در استان خوزستان تبديل كند.

ماهشهر در حال حاضر به بندر مهم صادراتي محصولات پتروشيمي تبديل شده و از طريق آب‌هاي بين المللي با كشورهاي مختلف و از طريق راه آهن مي‌تواند با تركيه، اروپا و آسياي مركزي ارتباط برقرار كند. اين مزيت نسبي صادراتي بزرگ براي ماهشهر موقعيت ويژه را ايجاد كرده و مي‌تواند درتوسعه صنايع پتروشيمي نقش اساسي داشته باشد. ‌

از سويي طرح پتروشيمي اروند، طرح ‌‌NF سوم بندر امام و طرح دانش محور ‌MTP سالانه در ازاي مصرف 456 هزار تن متانول قادر است 120 هزارتن پروييلن 25 هزارتن گاز مايع و 45 هزار تن بنزين توليد كند.

‌20‌ طرح ديگر علاوه بر قطب‌هاي عسلويه و ماهشهر در ساير نقاط كشور در دست اجراست و الفين سيزدهم در ايلام، پي وي سي همدان، اوره آمونياك شيراز، توسعه پتروشيمي تبريز و چند طرح مرتبط با خط لوله اتيلن غرب در زمره آنهاست ‌

چشم انداز سرمايه‌گذاري شركت‌هاي خارجي‌

بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه سرمايه‌گذاري در صنايع پتروشيمي جهان به خصوص در عربستان، و كشورهاي حاشيه خليج فارس رو به افزايش است و كار شناسان معتقدند كه با كاهش جذابيت سرمايه‌گذاري در صنايع نفت كشورهاي غربي، آمريكا و اروپا، توجه سرمايه‌گذاران به سرمايه‌گذاري در پتروشيمي ايران بيشتر خواهد شد. ‌

هم اكنون سرمايه‌گذاري در پتروشيمي عربستان، متانول هند، متانول عمان، اوره و آمونياك اندونزي، متانول ونزوئلا رو به افزايش است و مزيت‌هاي نسبي پتروشيمي ايران به خوبي خود را در گستره پتروشيمي جهان از آسياي شرقي تا آمريكاي جنوبي نشان مي‌دهد و خود نمايي مي‌كند.

همين امر باعث شده كه سرمايه‌گذاران خارجي و شركت‌هاي معتبر به ايران به عنوان يك مزيت غير قابل انكار توجه كنند و در سال‌هاي قبل نيز در چند طرح پتروشيمي ايران سرمايه‌گذاري‌هايي از سوي شركت‌هاي خارجي صورت گرفته است.‌

اگرچه ممكن است كه نوسانات و بحران‌هاي مالي، سياسي و اقتصادي، افت و خيز‌هايي را در طرح‌هاي توسعه صنايع پتروشيمي ايران ايجاد كند اما بي‌شك مزيت بزرگ نفت و به خصوص دومين ذخاير گاز جهان در ايران، كشورمان را به قطب عمده پتروشيمي جهان تبديل خواهد كرد و بر اين اساس، سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي تصميم گيران ما بايد به گونه‌اي باشد كه بتواند كه از فرصت‌هاي تاريخي بهره‌ ببريم و اين فرصت طلايي را به فرصت ‌هاي از دست رفته همچون گذشته تبديل نكنيم.‌

چالش خصوصي‌سازي‌

خصوصي‌سازي با هدف افزايش كارايي و راندمان توليد، كاهش هزينه‌ها و بهبود مديريت، آرزوي متوليان هر صنعتي است. در صنعت پتروشيمي، خصوصي‌سازي تنها به واگذاري سهام و مالكيت و مديريت خصوصي محدود نمي‌شود بلكه جذب سرمايه‌گذاري خارجي باهدف انتقال فناوري ساخت و طراحي و تحقيق و توسعه، مهمتر از انتقال مديريت و مالكيت است، زيرا استفاده از تجربه و انتقال دانش فني شركت‌هاي معتبر وبالارفتن توان مهندسي نيروي انساني در ايران، مي‌تواند در آينده بيش از هرگونه كاهش هزينه و افزايش كارايي حاصل از خصوصي سازي، سود و منافع نصيب صنعت پتروشيمي ايران كند. ‌

براين اساس، كارشناسان با توجه به تحولات بازار جهاني نفت و گاز معتقدند كه با كاهش ذخاير نفت و گاز و رشد هزينه‌هاي توليد نفت و همچنين نوسان در بازار نفت، توجه سرمايه‌گذاران به مزيت‌هاي جديد و فرصت‌هاي تازه در بازار انرژي جلب شده و پتروشيمي ايران با مزيت دومين ذخايرگاز جهان و فرصت‌هاي بزرگ سرمايه‌گذاري در استان‌هاي جنوبي حاشيه خليج فارس مي‌تواند در جذب سرمايه‌گذاران و شركت‌هاي معتبر خارجي نقش بسيار موثري ايفا كند.‌

بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه در برنامه‌هاي پنجم، ششم و هفتم توسعه اقتصادي حداقل به 38 ميليارد دلار سرمايه‌گذاري در صنايع پتروشيمي نياز است تا اهداف سند چشم انداز تحقق يابد و به رتبه اول صنايع پتروشيمي منطقه خاورميانه و غرب آسيا و توليد 34 درصد كل محصولات پتروشيمي منطقه دست يابيم. ‌

برخي كارشناسان نيز پيش بيني كرده‌اند كه اگر مشكلات تامين منابع مالي تشديد شده و جذب سرمايه‌هاي خارجي با مشكل روبه رو شود، طرح‌هاي توسعه پتروشيمي با مانع مواجه مي‌شود. ‌

تاثير پذيري صنعت پتروشيمي از فشارها واعمال نظر‌هاي سياسي، عدم تطبيق واقعيت‌هاي فني و اقتصادي با شيوه آمايش برخي طرح‌ها وبرخي مشكلات ديگر صنعت پتروشيمي را محدود مي‌كند.‌

واحدهاي پتروشيمي در سال‌هاي گذشته خوراك را با قيمت‌هاي بسيار پايين دريافت كرده‌اند و اگر قرار باشد كه طبق ابلاغيه اصل 44 واحدهاي دولتي به بخش خصوصي واگذار شود بايد به اين موضوع توجه شود، در غير اين صورت هزينه‌هاي توليد به شدت افزايش يافته و سودآوري را كم و اصل توليد را زيرسوال مي‌برد.‌

همچنين حضور بخش عمومي مانند صندوق‌هاي تامين اجتماعي، بازنشستگي و موسسات مالي سرمايه‌گذاري در جمع خريداران سهام پتروشيمي و صاحبان سهام واحدهاي پتروشيمي، زنگ خطر فقدان حضور بخش خصوصي واقعي را در آينده صنعت پتروشيمي به صدا درآورده است. ‌

چالش‌هاي اصلي صنعت پتروشيمي شامل چالش‌هاي مالي و سرمايه‌اي، چالش فني و روند ابداع و به كاربردن فناوري‌هاي روز در جريان اين صنعت، كندي روند واگذاري‌ها وفقدان بخش خصوصي واقعي در فهرست مالكان حاضر در صنعت و چالش مرتبط با هماهنگي در توسعه صنايع پايين دستي و بالا دستي پتروشيمي و... است كه بي‌توجهي به آنها سرعت رشد و توسعه و سودآوري اين صنعت را كاهش مي‌دهد ونمي توانيم از مزيت بزرگ اين صنعت در ايران بهره‌ مند شويم. ‌

تاثيركاهش قيمت نفت‌

در زمان افزايش قيمت نفت به بالاي 120 دلار پيش بيني مي‌شد كه درآمد پتروشيمي در سال جاري به 12 ميليارد دلار برسد اما پس از كاهش ناگهاني قيمت نفت و به تبع آن كاهش فروش و كاهش قيمت محصولات پتروشيمي، مجموع درآمد داخل و خارج صنعت پتروشيمي حداكثر به 9 ميليارد دلار مي‌رسد. ‌

خط لوله اتيلن غرب‌

طولاني‌ترين وبزرگترين خط لوله اتيلن در غرب ايران واقع شده و بعد از آن طولاني‌ترين خط لوله اتيلن در آمريكا قرار دارد كه 400 كيلومتر طول دارد. ‌

خط لوله اتيلن غرب ايران، خوراك را از عسلويه، گچساران، ايلام مي‌گيرد و به 12 واحد پتروشيمي خوراك مي‌دهد و 4 واحد در شرق زاگرس و 8 واحد در غرب زاگرس مصرف كننده اتيلن اين خط لوله هستند.

واحدهاي كازرون،ممسني ،چهارمحال و بختياري ، و دهدشت در شرق زاگرس و مجتمع‌هاي انديمشك، لرستان ،كرمانشاه، همدان،كردستان، مهاباد،مياندوآب،و يك واحد مستقر در ماهشهر در غرب زاگرس از اين خط لوله تغديه مي‌شوند.‌

هزينه ايجاد يك شغل مستمر و با ثبات در پتروشيمي به 360 هزار دلا ر سرمايه‌گذاري نياز دارد

فرصت طلايي براي سرمايه‌گذاري‌

طبق گفته غلامحسين نوذري وزير نفت در روز 12 بهمن 1387 صنعت نفت تا سال 1404 براي تحقق اهداف سند چشم انداز نياز به جذب 450 تا 500 ميليارد دلار سرمايه‌داخلي وخارجي دارد تا بتواند جايگاه خود را در منطقه، اوپك و بازار جهاني حفظ كند ودر شان ذخاير نفت و گاز كشور به توسعه صنعت نفت وگاز و پتروشيمي اقدام كند.

‌اين درحالي است كه كشور عربستان سعودي برنامه‌اي براي سرمايه‌گذاري 500 ميليارد دلاري در صنايع نفت و گاز و پتروشيمي و زير بناسازي اقتصاد خود در 5 سال گذشته ارائه داده تا از فرصت طلايي پيش آمده در شرايط بحران مالي و اقتصادي جهان استفاده كند و شركت‌هاي معتبر جهان كه در حال حاضر در شرايط ركود و كسادي هستند را با هزينه قراردادهاي كمتر دعوت به همكاري كند.

چون بازار جهاني با بحران مالي و كسادي مواجه است و عربستان منابع كافي براي سرمايه‌گذاري دارد و با قدرت چانه زني بالا اقدام به جلب شركت‌هاي سرمايه‌گذاري با قيمت و نرخ قراردادهاي خدماتي و صنعتي خواهد كرد.‌

از اين رو، كارشناسان معتقدند كه ايران نيز براي توسعه صنعت خود بايد از اين فرصت طلايي در حد امكان خود بايد بهره‌ ببرد و شركت‌هاي معتبر در زمينه توسعه صنعت پتروشيمي را دعوت به همكاري كند.

يکشنبه|ا|20|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 665]