دانستني‌هاي لازم فقهي براي عمل/27

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: دانستني‌هاي لازم فقهي براي عمل/27
خبرگزاري فارس: به مناسبت هفته وقف، در يادداشت فقهي اين هفته، احكام وقف بيان مي‌شود.

شريعت مبين اسلام، ساز و كارهاي مختلفي براي كمك‌رساني به ديگران به خصوص نيازمندان قرار داده است. يكي از اين روش‌ها سنت حسنه «وقف» است. در نوشتار اين هفته و به مناسبت هفته «وقف» برخي از مسائل اين سنّت نيكو بيان مي‌شود‌.

*تعريف وقف
وقف آن است كه انسان مالى را به صورت مخصوص به موارد و مصارف معيّنى، اختصاص دهد.
مثلاً زميني را براي ساختن مسجد، بيمارستان، مدرسه و يا محل فرهنگي اختصاص مي‌دهند.

*انواع وقف
وقف به دو نوع كلي تقسيم مي‌شود.
1.وقف خاص: بدين معني كه واقف (كسي كه وقف مي‌كند) موقوفه را براي اشخاص خاصي مثلاً براي اولاد خود يا براي خاندان خاصي وقف مي‌كند. (البته وقف براي خاندان پيامبر يا سادات از اين دسته نيست)
2.وقف عام: در اين مورد واقف چيزي را براي مؤمنين يا مسلمانان، اهل شهر يا روستايي خاص، سادات، علما يا طلاب وقف مي‌كند.

*آثار وقف
وقتي كسي چيزي را براي افرادي وقف كرد (چه وقف عام و چه وقف خاص) ملكيت آن از دست خودش خارج مي‌شود. حتي اگر بر اولاد خود وقف كند، اولادش هم مالك آن نمي‌شوند، بلكه فقط حق استفاده از آن را دارند.
بنابراين اموال و املاك موقوفه اي قابل بخشش يا فروش نيستند و به ارث هم نمي‌رسند.
همچنين اموال وقف شده بايد به صورتي مصرف شود كه واقف معين نموده است و تغيير و مصرف آن به گونه ديگر جايز نيست.
بر خلاف تصور عمومي، لازم نيست موقوفه فقط زمين يا مسجد يا بيمارستان باشد. بلكه وقف هر چيزي كه عين آن با استفاده از بين نمي‌رود صحيح است. براي مثال وقف كردن چند كيلو ميوه صحيح نيست چون با خورده شدن از بين مي‌رود، اما وقف زمين و باغ براي استفاده از ميوه و محصول آن اشكال ندارد.
همچنين وقف خودرو براي استفاده اي خاص بي اشكال است. مثلاً مي‌توان اتومبيل را براي كارهاي مسجد يا حسينيه يا براي حمل و نقل فقرا يا عموم مسلمانان وقف كرد.
وقف فرش، لامپ، مهر نماز و مانند آن‌ها نيز صحيح است.

*شرايط وقف كردن
علاوه از آنكه شخص وقف كننده بايد بالغ و مكلف باشد و بتواند در اموال خود تصرف كند، بايد با اختيار خود وقف كند. علاوه از اين بايد قصد قربت هم داشته باشد.
وقف بايد هميشگي باشد، به اين معني كه نمي‌توان چيزي را مثلاً براي پنج سال وقف كرد بلكه وقف از هنگام اجراي صيغه وقف يا تحويل آن مال به صاحبان وقف، براي هميشه واقع مي‌شود. حتي نمي‌توان ابتداي آن را هم از زمان اجراي صيغه دورتر قرار داد. مثلاً نمي‌تواند بگويد كه اين مال را وقف كردم كه از جمعه آينده وقف باشد بلكه از هنگام اجراي صيغه وقف، آثار وقف بودن بار مي‌شود.
مورد استفاده وقف بايد از امور مشروع باشد؛ بنابراين نمي‌توان چيزي را براي كار حرام وقف كرد.
وقف بدون ذكر نوع استفاده باطل است. مثلاً نمي‌تواند بگويد زمين خود را وقف كردم و هيچ كاربردي براي آن معين نكند. البته اگر بگويد در راه خدا و براي فقرا يا سادات وقف كردم، مي‌توان هر استفاده اي از آن زمين برد و منفعت آن را براي فقرا يا سادات قرار داد. مثلاً امكان دارد آن زمين را اجاره دهند و پول اجاره را به آنان بدهند، يا خانه‌هايي در آن زمين براي فقرا يا سادات احداث كنند.
اگر زمين يا مالي را في سبيل الله وقف كند، مي‌توان هر كاري را كه مورد نياز مسلمانان باشد در مورد آن موقوفه انجام داد.
اگر غير مسلماناني كه در كشور اسلامي زندگي مي‌كنند، چيزي را وقف كنند بايد طبق نظر واقف در باره آن عمل شود مگر اينكه براي كار حرامي وقف كرده باشند.

*نكته:
اگر كسي بخواهد مال خود را براي مدتي خاص وقف كند مي‌تواند اين كار را در ضمن يك عمل ديگر به نام «حَبس» انجام دهد كه آثار وقف را ندارد. مثلاً استفاده از فلان زمين يا مال را براي مدت ده سال منحصر در مسجد بودن قرار مي‌دهد. در اين صورت از اين مكان براي مدت ده سال به عنوان مسجد بودن استفاده مي‌شود و بعد از ده سال دوباره به ملكيّت شخص حبس كننده برمي گردد. در واقع اصلاً آن زمين مسجد نبوده بلكه استفاده اي مانند مسجد از آن مي‌شده است.
زمين يا اموال وقف شده حتماً بايد به كساني كه براي آن‌ها وقف شده (موقوف عليهم) تحويل شود تا وقف صحيح باشد.

*صيغه وقف
در وقف حتماً لازم نيست صيغه بخوانند بلكه اگر اموال يا زمين را به قصد وقف بودن به تحويل درآورد كافي است. مثلاً اگر بعد از تحويل زمين به مؤمنين، كسي در آن دو ركعت نماز بخواند، وقف حاصل شده است.
البته اگر بخواهند صيغه هم بخوانند بايد به هر زباني كه مي‌تواند بگويد كه فلان زمين يا مال را براي كار مخصوصي وقف نمودم؛ سپس بايد آن را تحويل موقوف عليهم بدهد.

*احكام كساني كه چيزي براي آن‌ها وقف مي‌شود
هيچ كس نمي‌تواند چيزي را براي خودش وقف كند. البته اگر چيزي را براي فقرا وقف كند و بعد از مدتي خودش هم فقير شود، مي‌تواند مانند ديگر فقرا از آن مال استفاده كند.
تمام يا بعضي از كساني كه اموال براي آن‌ها وقف مي‌شود بايد در قيد حيات باشند؛ بنابراين نمي‌توان براي كساني وقف كرد كه هيچ كدام از آنان هنوز به دنيا نيامده‌اند. ولي اگر مثلاً براي اولاد خود وقف كند و در حال حاضر هم اولادي داشته باشد، و بعداً هم فرزندان ديگري براي او متولد شود اشكال ندارد و وقف مال همه فرزندان است.

*متولي وقف
كسي اموال يا زمين‌هايي را وقف مي‌كند، مي‌تواند شخص يا اشخاصي را براي اداره آن موقوفات تعيين كند. مثلاً بگويد كه امور اين مسجد را فلان شخص بر عهده داشته باشد. چنانچه مي‌تواند خودش را به عنوان متولي تعيين كند.
واقف مي‌تواند براي بعد از مرگ متولي اول هم متوليان ديگري تعيين كند مثلاً بگويد متولي اول وقف فلان آقا و بعد از مرگ او شخص ديگري باشد. حتي مي‌تواند يك نسل از افراد را مثلاً اولاد و نوه و نتيجه هاي خود را تا ابد متولي قرار دهد.
اگر براي وقف متولي تعيين نكند، حاكم شرع (حكومت اسلامي) براي آن موقوفه متولي تعيين مي‌كند.
حدود اختيارات متولي دقيقاً مطابق آن است كه واقف اشاره كرده يا منظور نظر او بوده است. متولي همواره بايد بر طبق مصلحت موقوفه و صاحبان حق آن، رفتار كند.
اگر متولي خيانت كند، ضامن است و در اين صورت حاكم شرع (حكومت اسلامي) شخص امين ديگري را همراه او قرار مي‌دهد تا مراقب او باشد و اگر اين كار امكان نداشت شخص ديگري را به جاي او معين مي‌كند.
البته اگر در وقف خاص متولي تعيين نشود، امور آن را همان افرادي بر عهده مي‌گيرند كه مال براي آن‌ها وقف شده است.
واقف (وقف كننده) مي‌تواند مبلغي از عوايد موقوفه را به عنوان اجرت براي متولي تعيين كند؛ البته اگر هم اجرتي تعيين نكند متولي مي‌تواند به اندازه زحمتي كه در آن موقوفه متحمل مي‌شود، براي خود اجرت بردارد.
تغيير متولي بدون اينكه خيانت بكند، جايز نيست.
متولي مي‌تواند براي اداره امور وقف كسي را وكيل كند يا از ديگران كمك بگيرد.
اگر واقف كسي را براي متولي شدن تعيين كند، آن شخص مي‌تواند آن مسئوليت را قبول نكند؛ اما اگر قبول كرد ديگر نمي‌تواند آن را به شخص ديگري واگذار كند يا از مسئوليت وقف كناره گيري كند.

*وظيفه متولي
متولي وظيفه دارد امور موقوفه را طبق نظر واقف انجام دهد و نمي‌تواند كاري انجام دهد كه مدّ نظر واقف نبوده است.
تمام كارهاي او بايد به مصلحت موقوفه و اشخاص صاحب حق باشد.
وظيفه نگهداري و تعمير اموال وقف شده بر عهده متولي است.
اگر موقوفه خراب شود از وقف بودن خارج نمي‌شود بلكه بعد از تعمير آن دوباره از آن استفاده مي‌شود.
اگر موقوفه اي توسط دولت تملّك شود و براي احداث خيابان و مانند آن استفاده شود، بايد پول آن در محل ديگري به همان مصرفي برسد كه مورد نظر واقف بوده است. مثلاً اگر مسجد بوده بايد با پول آن در محل ديگري مسجد بنا كنند.
اگر اموال وقف شده مثل فرش مسجد به قدري كهنه شود كه استفاده از آن ممكن نباشد يا استفاده بيشتر به ضرر آن مال باشد، مي‌توان با اجازه متولي آن را فروخت و مبلغ آن را براي فرش مسجد استفاده كرد.
اگر متولي بدون رعايت مصلحت يا در خلاف نظر واقف، كاري و عقدي در مورد موقوفه انجام دهد، آن عقد باطل است. مثلاً اگر موقوفه را به مبلغ ناچيزي اجاره دهد، عقد اجاره باطل است.

*توصيه‌هايي به واقفين عزيز
وقف كردن از جمله كارهاي مستحبي و صدقات جاريه است كه ثواب آن حتي بعد از مرگ واقف هم به او خواهد رسيد. براي آنكه اين سنّت حسنه اثرات و فايده هاي بيشتري داشته باشد، توصيه‌هايي براي واقفين عزيز ذكر مي‌شود.
- وقف خود را كاملاً قانوني و تحت نظارت اداره اوقاف انجام دهند.
- قبل از وقف كردن اموال با يك روحاني، درباره احكام و شرايط آن مشورت كنند.
- حد الامكان شرايط وقف را به حدي سخت و پيچيده قرار ندهند كه اداره آن با مشكل مواجه شود.
- متولي و حدود اختيار او را كاملاً مشخص كنند تا از اختلافات بعدي پيشگيري شود.
- هر چند وقف كردن قسمت زيادي از اموال و دارايي‌ها صحيح است، اما خوب است كه حقوق و مصلحت ورثه هم رعايت شود؛ به اين معني كه مقدار وقف به حدي زياد نباشد كه باعث دل آزاري ورثه شود.

نويسنده: حجت‌الاسلام مرتضي كيواني

انتهاي پيام/ك

دوشنبه|ا|3|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 294]