كارشناسان در گفتگو با مهر:حضور كمرنگ ادبيات انقلاب در دانشگاهها/ رشته ادبيات انقلاب تاسيس شود

واضح آرشیو وب فارسی:مهر: كارشناسان در گفتگو با مهر:حضور كمرنگ ادبيات انقلاب در دانشگاهها/ رشته "ادبيات انقلاب" تاسيس شود
بررسي مخازن كتابخانه‌هاي 5 دانشگاه بزرگ ايران نشان از آن دارد كه تا كنون تنها 24 پايان‌نامه در رابطه با ادبيات انقلاب اسلامي انجام شده است.با توجه به كمبود پايان نامه‌ها درباره ادبيات انقلاب خبرگزاري مهر با اساتيد دانشگاه در رشته ادبيات گفتگو كرده است كه از نظر مي‌گذرد.

به گزارش خبرنگار مهر، با جستجو در بخش پايان‌نامه‌هاي پنج دانشگاه ايران از جمله دانشگاه شهيد بهشتي، فردوسي مشهد، تربيت مدرس و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقيقات تنها مي‌توان 24 عنوان پايان نامه در رابطه با ادبيات انقلاب اسلامي يافت كه به نظر مي‌رسد با توجه به اهميت موضوع انقلاب اسلامي مي‌بايست كارهاي بيشتري در اين عرصه صورت مي‌گرفت.

جستجو در كتابخانه‌هاي اين پنج مركز دانشگاهي نشان از آن دارد كه از مجموع عناوين دانشگاه تربيت مدرس 9 عنوان، دانشگاه فردوسي مشهد پنج عنوان، شهيد بهشتي و دانشگاه تهران هر كدام چهارعنوان و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقيقات دو عنوان به موضوع ادبيات انقلاب اسلامي اختصاص يافته است.

13عنوان از اين پايان‌نامه‌ها به بررسي شعر در ادبيات انقلاب اسلامي اختصاص دارد و ادبيات داستاني و نمايشي در رتبه‌هاي بعدي قرار دارند. اين پايان نامه‌ها عمدتاً در دهه 70 دفاع شده است.

دانشجويان دانشگاه تربيت مدرس در پايان نامه‌هاي خود به ادبيات داستاني، نمايشنامه، شعر و جريان ادبي انقلاب اسلامي پرداخته اند كه عبارتند از:1- "بررسي تحول مضامين در داستانهاي كوتاه از پيروزي انقلاب اسلامي تا پايان دفاع مقدس" پديدآورنده ليلا سليماني‌خواه 2-"تاثير انقلاب اسلامي در تبيين نقش زن در ادبيات داستاني بانوان و مقايسه آن با دوران پيش از انقلاب اسلامي" پديدآورنده زهرا موسوي 3-"شخصيت زن در آثار شماري از نمايشنامه‌نويسان بعد از انقلاب" پديدآورنده اعظم رحمان بروجردي 4-"طبقه‌بندي، نقد و تحليل جريانهاي شعري معاصر از انقلاب ‎۵۷ تا ‎۱۳۸۰"، پديدآورنده قدرت الله طاهري 5-"نقد و تحليل ادبيات انقلاب اسلامي از طلوع امام تا عروج امام بخش شعر"، پديدآورنده منوچهراكبري 6 -"بررسي نقش ايدئولوژي‌ها در انقلاب‌اسلامي با تكيه بر تحليل محتواي شعارهاي انقلاب"، پديدآورنده عليرضا سبزه‌كار 7 -"بررسي و تحليل نقش و جايگاه نجيب‌الكيلاني در داستان نويسي اسلامي معاصر"، پديدآورنده صديق زودرنج 8 -"تحليل گرايشهاي عمده رمان نويسي از انقلاب اسلامي تا امروز (۷۸-‎۱۳۵۷)"، پديدآورنده حسين هاجري و 9 -"پژواك انقلاب اسلامي ايران در شعر معاصر عرب (شام)"، پديدآورنده جلال مرامي.

عناوين پايان نامه‌هايي كه در اين باره در دانشگاه فردوسي مشهد دفاع شده اند نيز عبارتند از: 1-"سير غزل سياسي - اجتماعي در شعر پس از انقلاب"، پديدآورنده مجتبي جوادي‌نيا 2 -"تجلي عاشورا در شعر معاصر پس از انقلاب"، پديدآورنده حسين تركمانيان 2 -"جلوه‌هاي عرفان در شعر عصر انقلاب اسلامي با نگاهي ويژه بر شعر عرفاني امام خميني (ره)"، پديدآورنده فريبرز فريبرزي 3 -"بررسي علل و نتايج تحول و گسترش واژگاني پس از انقلاب اسلامي در ايران"، فاطمه گمنامي و 4"نگاهي بر شعر پس از انقلاب"، پديدآورنده سعاد پورديوان چاري.

عناوين پايان نامه‌هايي كه در اين باره در دانشگاه تهران دفاع شده اند نيز عبارتند از: 1 -"سخن همدلانه و رقابت جويانه در ادبيات زنان پس از انقلاب"، شيوا رويگردان 2 -"بررسي نظريه ادبيات اسلامي ونگاهي به آثار منتخب ادبيات نمايشي قبل وبعد از پيروزي انقلاب اسلامي در قلمرو فرهنگ اسلامي"، علي اكبر اروسي 3- "رئاليسم در ادبيات نمايشي ايران بعد از انقلاب 1357"، پديدآورنده امير فدايي و 4 -"بررسي غزل انقلاب"، پديدارآورنده قربان وليئي.

عناوين پايان نامه‌هايي كه در اين باره در دانشگاه شهيد بهشتي دفاع شده اند نيز عبارتند از: 1 -"فراز و فرودهاي شعر دهه اول انقلاب ( با تأكيد بر شعر حميد سبزواري، علي معلم، قيصرامين پور، سيدحسن حسيني و طاهره صفارزاده)"، پديدآورنده فاطمه محمودي 2 -"بررسي سير ترجمه در ايران از آغاز انقلاب مشروطه تاانقلاب اسلامي ايران"، پديدآورنده وجيه سعيد 3 -"بررسي و تحليل شعر استان مازندران بعد از انقلاب اسلامي "، پديدآورنده حسن وسكري و 4 -"نقش ادبيات در روند به وجود آمدن انقلاب اسلامي"، پديدآورنده محسن بذرافشان.

عناوين پايان نامه‌هايي كه در اين باره در دانشگاه آزاد واحد علوم تحقيقات دفاع شده اند نيز عبارتند از: 1 -"نقد و بررسي درون‌مايه‌هاي عمده‌ي شعر پس از انقلاب"، پديدآورنده علي اكبرفدائي و 2 - "نقد و بررسي شعر مقاومت شامل (شهيد و شهادت) در ادبيات انقلاب اسلامي"، پديدآورنده احمدرضا زارعيان بغدادآبادي.

با بررسي عناوين پايان نامه هاي ادبيات انقلاب اسلامي 13 عنوان به بررسي شعر در ادبيات انقلاب اسلامي اختصاص دارد و در واقع بيشترين سهم پژوهش به شعر انقلاب اسلامي اختصاص دارد. همچنين در اين بين بررسي ادبيات داستاني و ادبيات نمايشي در رتبه هاي بعدي قرار مي گيرند. اين پايان نامه ها بيشتر در دهه 70انجام و به دفاع رسيده است.

بر همين اساس و با توجه به كمبود پايان نامه‌ها درباره ادبيات انقلاب خبرگزاري مهر با اساتيد دانشگاه در رشته ادبيات گفتگو كرده است كه از نظر مي‌گذرد.

كمبود پايان‌نامه "ادبيات انقلاب" ناشي از شكاف ميان دانشگاه و جامعه است

عباسعلي وفايي درباره دلايل كم بودن تعداد پايان‌نامه‌هايي با موضوع "ادبيات انقلاب اسلامي" گفت: چندين عامل مي‌تواند در اين امر اثرگذار باشد. يكي اينكه بالاخره هنوز زمان زيادي از شكل‌گيري فضاي ادبيات انقلاب نگذشته است و اين نوع ادبيات زمان زيادي را بايد طي كند تا به تعالي و ترقي برسد.

وي افزود: متاسفانه در دانشگاههاي ما ادبيات معاصر در وجه كلي خودش مظلوم واقع شده است. در مقطع كارشناسي تنها 4 واحد درسي وجود دارد كه آن هم بيشتر به صورت تاريخ ادبيات ارائه مي‌شود و عمدتاً هم به ادبيات پيش از انقلاب مي‌پردازد و نسبت به شاعران نوظهور پس از انقلاب اقبال چنداني ديده نمي‌شود.

رئيس شوراي گسترش زبان و ادبيات فارسي اضافه كرد: در مقطع كارشناسي ارشد وضعيت بدتر از ليسانس است و هيچ واحد درسي در زمينه ادبيات معاصر تدريس نمي‌شود تا بتواند ذهن دانشجو را درگير كند. متاسفانه همكاران دانشگاهي ما دِين خودشان را به ادبيات معاصر ادا نكرده‌اند.

وفايي اضافه كرد: اين در حالي است كه اگر فقط به عنوان نمونه شعر دوره اخير را بررسي كنيد به شاعران مهمي برمي‌خوريد كه تعدادي از آنها كم از برخي شاعران كلاسيك ما ندارند. به همين دليل يكي از خلاهاي مربوط به نبود پايان‌نامه‌هاي ادبيات انقلاب آشكار مي‌شود كه به عدم ارتباط ميان دانشگاه و جامعه ارتباط دارد.

اين استاد زبان و ادبيات فارسي گفت: توليدكننده آثار معمولاً بيرون از دانشگاهند و دانشگاه به صورت متعارف محل تعليم است اما اين موضوع نبايد به شكافي ميان نويسندگان خارج از دانشگاه و دانشگاهيان منجر شود. چه بسيار اساتيدي كه از جريانات روز ادبي بي‌خبر‌ند و بايد اذعان كرد كه اين جريانات ادبي برخلاف محافل دانشگاهي در توليدات ادبي نقش بسزايي داشته‌اند.

وي بر لزوم حضور نويسندگان در دانشگاهها تاكيد كرد و گفت: خوشبختانه نويسندگان خود احساس مسئوليت مي‌كنند و به مناسسبتهاي مختلف در دانشگاهها حاضر مي‌شوند اما بايد اين ارتباط بيشتر شود.

رئيس مركز گسترش زبان و ادبيات فارسي (وابسته به وزارت علوم) نقش اين وزارتخانه را در توجه به ادبيات معاصر به ويژه موضوع ادبيات انقلاب در دانشگاهها، مهم برشمرد و گفت: وزارت علوم مي‌تواند با تصميمگير‌هايي كارشناسي شده درباره پرداختن دانشگاهها و دانشجويان به ادبيات انقلاب و ابلاغ اين تصميمات به دانشگاهها به صورت واحدهايي درسي در رشد آن بكوشد.

وفايي ظرفيت ادبيات پس از انقلاب را مطلوب ارزيابي كرد و گفت: اگر به ديده انصاف به اين موضوع نگاه كنيم به اين نكته مي‌رسيم كه الان نويسندگان و شاعران جوان زيادي داريم كه با آثاري كه منتشر كرده‌اند ظرفيت ادبيات ما را نشان داده‌اند و اين ادبيات الان در وضعيتي است كه مي‌توان درباره آن پايان‌نامه نوشت.

فقدان منابع پژوهشي انقلاب مهمترين دليل كمبود پايان‌نامه‌هاي دانشجويي

خسرو آقاياري معتقد است كه فاصله ايجاد شده بين دانشگاهها و ادبيات معاصر و فقدان منابع پژوهشي از مهمترين دلايل كمبود پايان‌نامه‌هاي دانشجويي با موضوع ادبيات انقلاب اسلامي است.

خسروآقاياري، پژوهشگر و نويسنده ادبي ضمن تاكيد بر اهميت پژوهش در ادبيات انقلاب اسلامي گفت: پژوهش در حوزه ادبيات انقلاب اسلامي بسيار ضروري است و بايد به وسيله نظريه‌پردازي و نقد كه متاسفانه به فراموشي سپرده شده‌اند به اين مسئله مهم توجه بيشتري مبذول شود.

وي با انتقاد از فاصله ايجاد شده بين ادبيات معاصر و دانشگاهها ابراز داشت: دانشگاههاي ما از ادبيات معاصر عقب مانده‌اند و براي جبران اين امر بايد نهادهاي مدني و پژوهشي در اين حوزه تاسيس شود.

آقاياري با اشاره به اين موضوع كه نقد و پژوهش از وظايف پژوهشگران ادبي است گفت: يكي ديگر از مشكلات اين است كه پژوهش در حوزه ادبيات را به خود هنرمندان و صاحبان قلم واگذاركرده‌ايم و تلاشي نيز براي مرتبط كردن آن با دانشگاه انجام نداده‌ايم. هنرمندان بايد به خلاقيت بپردازند و اين كار پژوهشگر است كه به تحقيق در اين زمينه بپردازد ولي متاسفانه به دليل نبود نهادي پژوهشي اين امر را تنها بر دوش شاعران و نويسندگان گذاشته‌ايم.

وي با تاكيد بر اين موضوع كه تا وقتي كه نهادهاي پژوهشي در كنار دانشگاه تشكيل نشود اين مشكل همچنان وجود خواهد داشت گفت: يكي ديگر از مهمترين مشكلات فقدان منابع پژوهشي و كمبود اسناد است. متاسفانه اين اسناد محدود به چند كتابخانه شده است. ادبيات انقلاب اسلامي با توجه به حجم و كيفيت كارهاي انجام شده تبديل به يك ژانر شده است و نياز به پژوهش بيشتر دارد.

دانشگاههاي ما آمادگي پذيرش ادبيات انقلاب اسلامي را ندارند

حسن ذوالفقاري گفت: دانشگاههاي ما آمادگي پذيرش موضوعاتي مانند ادبيات انقلاب اسلامي ندارند. من شخصاً اطلاع دارم كه چنين موضوعاتي توسط دانشجويان مقاطع مختلف به عنوان موضوع پايان‌نامه پيشنهاد مي‌شود اما در دانشگاهها به آن پرداخته نمي‌شود.

حسن ذوالفقاري استاد زبان و ادبيات فارسي درباره دلايل كم بودن تعداد پايان‌نامه‌هايي با موضوع ادبيات انقلاب اسلامي گفت: اين نكته نشانگر موضوعي اساسي است و آن اينكه دانشگاههاي ما آمادگي پذيرش چنين موضوعاتي را ندارند. من شخصاً اطلاع دارم كه چنين موضوعاتي توسط دانشجويان مقاطع مختلف به عنوان موضوع پايان‌نامه پيشنهاد مي‌شود اما در دانشگاهها به آن پرداخته نمي‌شود.

وي درباره دليل اين نوع برخورد با پايان‌نامه‌هاي با موضوع ادبيات انقلاب در دانشگاهها افزود: يكي از دلايل مي‌تواند اين باشد كه دانشگاهها تخصص لازم در اين زمينه را ندارند و طبيعي هم هست كه به پايان‌نامه‌هاي با آن نوع موضوعات نپردازند. ديگر اينكه برخي دانشگاهيان معتقد‌اند اين موضوع (ادبيات انقلاب) هنوز به قوام و نظام خاصي نرسيده كه بشود به آن در قالب پايان‌نامه‌ پرداخت.

ذوالفقاري اضافه كرد: البته اين مسئله مختص به ادبيات انقلاب نيست. ما در پرداختن به ديگر حوزه‌هاي ادبيات هم در قالب پايان‌نامه با افت و خيزهايي مواجهيم. به هر حال هنوز رشته‌هاي ادبي آنگونه كه بايد تخصصي نشده‌اند و گرايشهاي لازم در اين زمينه به وجود نيامده تا پايان‌نامه‌اي در آن زمينه نوشته شود.

عضو هيئت علمي دانشگاه تربيت مدرس گفت: البته اخيراً در دانشگاه كرمان مقطع فوق ليسانس رشته "ادبيات پايداري" راه اندازي شد و درست است كه در اين موضوع قرار است بيشتر واحدهاي ادبيات مقاومت تدريس شود اما پيش زمينه اين موضوع همان ادبيات انقلاب است.

وي تاكيد كرد: واقعيت اين است كه 30 سال زمان كمي براي بررسي يك پديده نيست و اكنون ديگر مي‌توان درباره ادبيات انقلاب مطالعه كرد و پايان‌نامه نوشت. البته نبايد اين نكته را نيز فراموش كرد كه با وجود تعدد آثار ادبي منثور و منظوم در موضوع انقلاب اسلامي عمده اين آثار ذوقي نوشته شده و جنبه‌هاي توصيفي در آنها بر جنبه‌هاي تحليلي مي‌چربد.

ذوالفقاري با انتقاد از عدم تجديد چاپ آثار با موضوع ادبيات انقلاب كه مورد توجه مخاطبان سه دهه قبل نيز بوده‌اند گفت: نسل جديد دانشجويان براي انجام تحقيق علمي و انجام پايان‌نامه‌ها در اين موضوع نيازمند نقدهايي علمي‌ هستند چرا بايد 16، 17 سال بگذرد آنوقت اثري مانند "رجعت سرخ ستاره" (نوشته علي معلم) تجديد چاپ شود. نقدهايي كه درباره شاعران و نويسندگان بعد از انقلاب اسلامي نوشته شده نقدهايي احساسي و ژورناليستي است و با چارچوبهاي يك نقد ادبي سازگار نيست.

آمار دقيقي درباره تعداد پايان‌نامه‌هاي ادبيات انقلاب وجود ندارد

رئيس دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران معتقد است پايان‌نامه‌هاي زيادي درباره ادبيات انقلاب اسلامي نوشته شده اما هنوز محاسبه دقيقي درباره تعداد آنها صورت نگرفته است.

منوچهر اكبري رئيس دانشكده ادبيات وعلوم انساني دانشگاه تهران با رد اين ادعا كه تا كنون پايان‌نامه‌هاي كمي در اين عرصه نوشته شده گفت: پايان‌نامه‌هاي زيادي درباره ادبيات انقلاب اسلامي نوشته شده اما هنوز محاسبه دقيقي درباره تعداد آنها صورت نگرفته است. خوشبختانه دانشجويان ما رويكرد مثبتي به ادبيات انقلاب دارند و همين رويكرد موجب شده هزاران پايان‌نامه درباره ادبيات انقلاب اسلامي و "عرفان و فلسفه در اشعار امام راحل" نوشته شود.

اكبري در ادامه خاطرنشان كرد: دفتر تنظيم و نشر امام خميني (ره) تا كنون بسياري از اين پايان‌نامه‌ها را كه از نظر محتوايي غني و ارزشمند بوده‌اند در قالب كتاب منتشر كرده است.

بيشتر از 1000 پايان نامه درباره ادبيات انقلاب نوشته شده است

رئيس دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران در ادامه گفت: برخي عنوان مي‌كنند پايان‌نامه‌هاي دانشجويي نسبت به ادبيات انقلاب اسلامي بي‌اعتنا بوده ولي اين ناشي از محاسبات نادرست است. به يقين مي‌گويم در مورد انقلاب بالاي هزار پايان نامه نوشته شده است.

وي افزود: در سالهاي جنگ كه من دانشجوي دوره دكتراي ادبيات بودم رساله دكترايم را به "نقد و تحليل شعر دفاع مقدس" اختصاص دادم اما آيا شما مي‌توانيد ادبيات دفاع مقدس و انقلاب را از هم جدا كنيد؟ امسال در دانشكده ادبيات دانشگاه تهران، هشت پايان‌نامه به پژوهش درباره ادبيات انقلاب و دفاع مقدس اختصاص دارد و دانشجويان مشغول به پژوهش در اين مورد هستند. يكي از اين پايان‌نامه‌ها درباره تاثير جنگ بر ادبيات كودك و نوجوان است.

پژوهشهاي علمي هنوز با عظمت ادبيات انقلاب فاصله دارند

رئيس دانشكده ادبيات دانشگاه تهران با بيان اينكه نسبت به عظمت ادبيات انقلاب بايد پژوهش بيشتري در اين عرصه انجام شود يادآور شد: بيش از 40 پايان نامه دانشجويي درباره اشعار قيصر‌امين پور كه مهمترين چهره ادبيات انقلاب است كار شده است اما معتقدم كه به اندازه عظمت ادبيات انقلاب كار پژوهشي انجام نشده و بايد استادان و دانشجويان توجه بيشتري نسبت به اين حوزه داشته باشند.

وي با بيان اينكه گذشت زمان در توجه به ادبيات انقلاب موثر است خاطرنشان كرد: تا كنون سه دهه از عمر ادبيات انقلاب مي‌گذرد و بعضي از آثار بايد يك عمر نسبي ازشان بگذرد تا موضوع تحقيق قرار بگيرد.

اكبري در پايان تخصصي شدن ادبيات انقلاب اسلامي در دانشگاهها را در شناخت اين نوع ادبيات موثر دانست و تاكيد كرد: در دانشكده‌هاي ادبيات بايد يك گرايش را به ادبيات انقلاب اختصاص دهيم و اين امر به شناخت دقيق ما از ادبيات انقلاب كمك مي‌كند.

رشته " ادبيات انقلاب" در دانشگاه‌ها تاسيس شود

ابراهيم خدايار استاد زبان و ادبيات فارسي درباره دلايل كم بودن تعداد پايان‌نامه‌هايي با موضوع "ادبيات انقلاب اسلامي" گفت: علت اصلي آن نبود رشته و يا گرايش ادبيات انقلاب دردانشگاه‌هاست. به همين دليل است كه دانشجويان علاقه ‌مند نمي‌توانند در اين موضوع پژوهش كنند.

وي افزود: از سوي ديگر اين كمبود به نوعي ديگر در خارج از دانشگاه وجود دارد؛ جوايزي مانند كتاب سال دفاع مقدس هنوز بخش پايان‌ نامه ندارند و به اين مسئله كم‌توجهي شده است. اين نوع جوايز مي‌توانند مسئله ادبيات انقلاب را برجسته كنند و مسئولان كتاب سال دفاع مقدس بايد بخش پايان‌نامه را هم به جايزه ‌شان اضافه كنند تا از آن طريق بتوان به ادبيات انقلاب هم توجه كرد.

عضو هيئت علمي دانشگاه تربيت مدرس اضافه كرد: مسئله ديگر گذشت زمان است؛ به هر حال بايد زمان بگذرد تا درباره موضوعي به شكل علمي تحقيق كرد. اين مسئله فقط به ادبيات انقلاب اسلامي هم ارتباط پيدا نمي‌كند درباره ادبيات معاصر هم اين مشكل وجود دارد.

خدايار با ارزشمند توصيف كردن اقدام مسئولان دانشگاه كرمان در تاسيس رشته "ادبيات پايداري" آن را زمينه ‌ساز توجه بيشتر به ادبيات انقلاب خواند و گفت: بهترين راه براي حل مشكل نپرداختن دانشگاه‌ها به موضوع ادبيات انقلاب اسلامي، تاسيس رشته آن است. ادبيات انقلاب مي‌تواند زيرمجموعه ادبيات پايداري باشد و تاسيس اين رشته در دانشگاه شهيد باهنر كرمان اقدام بسيار خوبي بود.

وي تاكيد كرد: نهادهايي مانند بنياد حفظ آثار و نشر ارزشهاي دفاع مقدس و بنياد شهيد و امور ايثارگران هم مي‌توانند به عطف توجه به موضوع ادبيات انقلاب كمك كنند؛ در واقع اين نهادها مي‌توانند با سياستگذاري و ارائه پيشنهاداتي به دانشگاه‌ها، ميزان توجه به موضوع را افزايش دهند. انجمن‌هايي هم كه در زمينه ادبيات فعاليت‌ مي‌كنند، مي‌توانند راهگشا باشند و به كارهايي كه انجام خواهد شد، جهت دهند.

اين استاد زبان و ادبيات فارسي گفت : حمايت نهادهايي مانند بنياد حفظ آثار و ارزشهاي دفاع مقدس از پايان‌نامه‌هايي با موضوع ادبيات انقلاب و چاپ آنها در قالب كتاب براي دانشجويان بسيار اميدواركننده خواهد بود. اين موضوع ظرفيت توجه دارد؛ رمان، داستان، اشعار و خاطره ‌نگاري‌هاي بسياري در اين زمينه چاپ شده است و دانشجويان مي‌توانند علاوه بر آنها از كتابخانه‌هاي تخصصي كه وزارت علوم در همين حوزه تاسيس كرده، استفاده كنند.

خدايارچشم انداز ادبيات انقلاب اسلامي را روشن توصيف كرد و گفت: تاسيس رشته ادبيات انقلاب اسلامي در دانشگاه‌ها مي‌تواند اين چشم‌انداز را روشنتر كند و حمايت نهادهايي مانند بنياد حفظ آثار و نشر ارزشهاي دفاع مقدس و بنياد شهيد و امور ايثارگران، موجب تقويت اين رشته خواهد شد.

كيفيت پايان‌نامه‌هاي ادبيات انقلاب از كميتشان مهمتر است

عبدالجبار كاكايي هم با اشاره به 27 عنوان پايان نامه انجام گرفته در حوزه ادبيات انقلاب اسلامي اين تعداد را خوب ارزيابي كرد و گفت: اين تعداد رقم قابل ملاحظه در حوزه پژوهش در ادبيات انقلاب اسلامي است اما وقتي ارزشمند است كه تبديل به كتاب شود.

وي در ادامه افزود: ما بايد پژوهشهاي مرتبط با ادبيات انقلاب اسلامي را وارد كتابهاي درسي مدارس و دانشگاه‌هاي خود كنيم تا به اين وسيله علاوه بر افزايش شناخت دانش‌آموزان و دانشجويان خود، شاخكهاي آنها را براي بررسي اين موضوعها حساس‌تر كنيم.

اين شاعر معاصر همچنين به كمبود آثار پژوهشي در حوزه ادبيات اجتماعي ده 60 اشاره كرد و گفت: به تعداد انگشتان دست نيز كتابي در اين مورد وجود ندارد، حال آنكه اگر پايان‌نامه‌هاي مرتبط به ادبيات انقلاب اسلامي تبديل به كتاب شده بود ما منابع گرانقدري در اين حوزه و همچنين وضعيت اجتماعي ادبيات دهه 1360 داشتيم.

كاكايي با بيان آنكه پژوهش در مورد ادبيات دهه 1360 كه آنرا با اسم ادبيات انقلاب اسلامي از اهميت زيادي برخورار است، افزود: پژوهش را نمي‌توان به نهادهاي خصوصي و يا دولتي سفارش داد بلكه اين نياز بايد در جامعه پژوهشي ايجاد شود كه در اين صورت قطعا آثار خوبي ايجاد مي شود.

وي در پايان گفت: يكي از نكاتي كه ما گاه فراموش مي‌كنيم، توجه به آثاري است كه منتشر شده‌اند. آثار بسيار خوبي تاكنون در مورد ادبيات انقلاب اسلامي خلق شده كه پايان‌نامه‌ها بخشي از آنهاست. ما بايد آثار اين حوزه را سامان ببخشيم و آثار خوب را معرفي و زمينه انتشار مجدد آنها را فراهم كنيم.

ادبيات دفاع مقدس غني تر از ادبيات انقلاب است

حسين بيات مولف كتاب "چشم‌انداز ادبيات انقلاب اسلامي" نيز درباره محورهاي اصلي گفتگوهايي كه در اين كتاب با صاحبنظران صورت گرفته است گفت: اين گفتگوها معمولاً با يك بحث كلي در مورد رسالت ادبيات آغاز شده و نظر مصاحبه‌شونده در مورد اين مسئله بيان شده كه ادبيات بايد متعهد باشد يا خير و اگر متعهد است، تعهد آن چيست و چگونه است.

ادبيات ما علاوه بر "وظيفه"، "تعهد" هم دارد

وي افزود: در مكتب هنر براي هنر وظيفه ادبيات ايجاد زيبايي است و فقط موضوع هنري بودن آن مطرح است. اما بيشتر كارشناسان اين نظر را داشتند كه ما نبايد تنها به وظيفه اكتفا كنيم. ادبيات ما علاوه بر وظيفه تعهدي هم دارد و آن اين است كه در راستاي ارزشهايي قرار گيرد كه نويسنده يا شاعر در نظر دارد.

اين نويسنده اضافه كرد: علاوه بر رسالت ادبيات ما به تاريخچه ادبيات انقلاب اسلامي هم پرداختيم و در اين زمينه اغلب اين اختلاف نظر پيش مي‌آمد كه ادبيات انقلاب تنها پس از انقلاب شكل گرفته است يا آن دسته از آثاري را كه قبل از انقلاب و در چارچوب خط مشي و اهداف انقلاب بوده‌اند را نيز مي‌توان ادبيات انقلاب تلقي كرد كه عموم دوستان به نظر دوم معتقد بودند.

وي گفت: پس از بحث تاريخچه هم سوالاتي در مورد نويسندگان يا شاعران و آثار برجسته مطرح شده كه دوستان اين نويسندگان و آثار را نام برده و آنها را نقد كرده‌اند. در نهايت هم آينده ادبيات انقلاب و جهاني شدن آن و به طور كلي آسيب‌شناسي و راهكارهاي احتمالي مطرح شده است. البته ما سعي كرد‌يم از قالبهاي كليشه‌اي مصاحبه‌ها خارج شويم تا از همه مصاحبه ‌شوندگان سوالات يكسان پرسيده نشود و در واقع مصاحبه را پوياتر پيش ببريم.

اگر بخواهيم آثارمان قابليت جهاني شدن داشته باشد بايد هر چه بيشتر آنها را بومي كنيم

حسين بيات در پاسخ به اين سوال كه "چه راهكارهايي براي جهاني شدن و ترجمه آثار ادبيات انقلاب اسلامي به زبانهاي ديگر در اين كتاب پيشنهاد شده است؟" گفت: معمولاً دو نظرگاه در اين زمينه داريم. عده‌اي معتقد‌اند به دليل اينكه ادبيات ما خاص سرزمين و فرهنگ و شرايط اجتماعي كشور ماست چندان ضرورتي ندارد كه آن را به كشورهاي ديگر صادر كنيم و حتي اگر خود آنها هم خواستار ترجمه شدن اين آثار باشند، ممكن است نتوانند چندان با آن ارتباط برقرار كنند.

وي ادامه داد: اما در نقطه مقابل بسياري معتقدند كه به طور كلي ادبيات پايداري مربوط به هر كشوري كه باشد مخاطب خاص خود را پيدا مي‌كند و ما گاهي در حوزه ترجمه آثار كوتاهي كرده‌ايم. براي اين نظر مثالهايي هم زده مي‌شود كه نشان مي‌دهد آثار نويسندگاني كه به زبانهاي ديگر ترجمه شده با استقبال رو‌برو شده و هر جا كه در جشنواره‌اي حضور داشته مورد توجه قرار گرفته است.

بيات افزود: به عنوان راهكار اين مسئله مطرح شده است كه اگر بخواهيم آثارمان قابليت جهاني شدن داشته باشد بايد هر چه بيشتر آنها را بومي كنيم و من هم اين نظر را قبول دارم كه آثاري كه جهاني شده‌اند، ضرورتاً به زبان جهاني سخن نگفته‌اند و نبايد حتماً به نياز مردم كشورهاي مختلف جهان بپردازند. مردم به اين سبب به آثار آمريكاي لاتين علاقه دارند كه به اصالتهاي بومي مردم آن سرزمين پرداخته است. بنابراين بومي‌سازي و نزديك شدن به ارزشهاي ملي و مذهبي به جهاني شدن هر چه بيشتر آثار كمك مي‌كند.

نويسنده كتاب "چشم‌انداز ادبيات انقلاب اسلامي" همچنين در پاسخ به اين سوال كه "آيا در اين كتاب دستاوردهاي ادبيات انقلاب اسلامي و ويژگيهاي منحصر به فرد آن مورد بررسي قرار گرفته است؟" گفت: به هر حال انقلاب اسلامي مثل هر تحول عميق ديگري بر شؤون مختلف زندگي مردم از جمله ادبيات تاثير گذاشته است. ادبيات ما به طور كلي در دو حوزه فرم و محتوا متحول شده اما اين تحول در حوزه محتوا شديدتر صورت گرفته است. اين تحول گاهي منجر به شعارزدگي شده و توجه زياد به محتوا باعث شده است كه به لايه‌هاي ساختاري و فرماليستي توجه نشود.

با وقوع جنگ فرصت توجه به زيبايي‌هاي صوري براي نويسندگان و شاعران فراهم نشد

وي اضافه كرد: در دهه 70 نوآوريها و تلاشهاي نويسندگان براي اينكه قالبها و فرمهاي جديد را تجربه كنند به ثمر نشسته است. اما در دهه 60 كه از آن به عنوان دهه محتوا ياد مي‌كنند، با پيش آمدن جنگ تحميلي فرصت توجه به زيباييهاي صوري براي نويسندگان و شاعران وجود نداشته است. ولي در دهه 70 تجربه‌هاي مكرر شاعران و نويسندگان باعث شد كه در زمينه فرم هم به دستاوردهايي برسيم.

بيات تاكيد كرد: درباره جنگ اين موضوع مطرح است كه ادبيات جنگ و پايداري هم زيرمجموعه ادبيات انقلاب اسلامي قرار مي‌گيرد و تفاوت عمده آنها هم در اين است كه انقلاب يك پيشامد دفعي بود كه در سال 57 به نتيجه رسيد بر خلاف جنگ تحميلي كه 8 سال طول كشيد و نويسندگان هر روز مطلب تازه‌اي براي بيان كردن داشتند.

وي در پايان گفت: در واقع جنگ تحميلي مواد خام بيشتري را براي خلق آثار در اختيار نويسندگان و شاعران قرار مي‌داد به همين دليل ادبيات جنگ نسبت به ادبيات انقلاب اسلامي بسيار پربارتر و غني‌تر است.

ادبيات معاصر وارد دانشگاهها نشده است

كاووس حسنلي استاد ادبيات و زبان فارسي دانشگاه شيراز نيز گفت: ادبيات انقلاب اسلامي نسبت به ادبيات كلاسيك ايران نوپا است و در دانشگاهها نيز فقط دو واحد درسي در رابطه با ادبيات معاصر تدريس مي‌شود.

اين عضو هئيت علمي دانشگاه دليل اين امر را رويكرد سنتي دانشگاهها دانست و گفت: رويكرد دانشگاهها سنتي است و از همين رو در آنها به ادبيات معاصر و طبعا به ادبيات انقلاب پرداخته نمي‌شود كه البته در چند سال اخير اين وضعيت كمي تغيير كرده است.

حسنلي همچنين يكي ديگر از دلايل كمبود پژوهشهاي ادبيات انقلاب را آغاز جنگ تحميلي عنوان كرد و گفت: ادبيات دفاع مقدس به دليل اولويتي كه داشت بر ادبيات انقلاب اسلامي سايه انداخت و سبب شد تا عرصه پژوهش نيز اين مسئله تداوم داشته باشد.

وي با اشاره به تفاوت زبان فارسي با ادبيات فارسي گفت: بين دانشي به نام زبان فارسي و ادبيات فارسي تفاوت زيادي وجود دارد كه متاسفانه در دانشگاهها اين دو يكي شده‌اند. ما حتي بايد در عرصه انقلاب اسلامي نيز اين مرزهاي علمي را رعايت كنيم.

اين استاد دانشگاه افزود: در رشته ادبيات به حوزه زبان توجه كمي صورت گرفته و دانشجويان ادبيات فارسي مشخصا به ادبيات مي‌پردازند و از زبان فارسي خيلي آگاهي ندارند در حالي كه براي خلق اثر موفق بايد هر دو مبحث مورد توجه باشد. به عنوان نمونه نمي‌توان در عرصه خاطره‌نگاري با آنكه تنها بحث ادبيات مطرح است به دانش زبانشناسي فارسي بي‌تفاوت بود.

وي در پايان گفت: هميشه دانشكده‌هاي ادبيات پاسدار شرايط گذشته بوده‌اند و به ضرورت تحول زباني و شرايط امروز كمتر توجه كرده‌اند در صورتي كه بايد گذشته و حال را با هم مورد توجه قرار داد.

ادبيات معاصر جايگاه واقعي خود را در دانشگاهها پيدا نكرده است

محمدرضا تركي شاعر و استاديار زبان و ادبيات فارسي در دانشگاه تهران هم گفت: ادبيات معاصر ما هنوز در دانشگاهها جايگاه واقعي خود را نيافته و طبيعي است كه ادبيات انقلاب هم كه قسمتي از ادبيات معاصر محسوب مي‌شود در اين ميان كمتر مورد توجه قرار گيرد.

وي افزود: البته سوء‌تفاهمها و سوء‌برداشتهايي هم در اين زمينه وجود دارد و عده‌اي تا نام ادبيات انقلاب به ميان مي‌آيد به جاي آنكه به ياد ادبيات عدالت‌طلب و آرمانگراي مردمي بيافتند به ياد نوعي ادبيات سياسي خاصي مي‌افتند كه ممكن است از جنس ادبيات انقلاب هم نباشد.

اين استاد دانشگاه ادامه داد: برخي نيز با زدن برچسبهايي مثل ادبيات دولتي و امثال آن قصد دارند اينگونه از ادبيات را بايكوت كنند. چنين نگاهي طبعا مفهومي به نام ادبيات انقلاب را برنمي تابد چرا كه ادبيات انقلاب از جنس مردم و آرمانخواهي است.

تركي در ادامه خاطرنشان كرد: ادبيات انقلاب در بعضي دانشگاهها از جمله در دانشگاه تهران به عنوان يك گرايش تخصصي در مقاطع تحصيلات تكميلي مطرح شده است. اگر اين گرايش به طور واقعي و به دور از ظاهرسازيهاي اداري و جنبه‌هاي شعاري عملي شود مي‌توان انتظار داشت كه مطالعات و پژوهشها در اين زمينه بيشتر شود.

وي بي توجهي استادان زبان و ادبيات فارسي نسبت به ادبيات معاصر را از ديگر مشكلات اين حوزه خواند و تصريح كرد: جو حاكم بر دانشكده‌هاي ادبيات و سر فصلهاي دروس اين رشته به گونه‌اي است كه ادبيات معاصر مورد غفلت واقع مي‌شود.

اين استاد دانشگاه در پايان تاكيد كرد: ادبيات معاصر ذهنيت استادان ما را آنچنان كه بايد مشغول نكرده است. بسياري از استادان ادبيات با رمان خواندن بيگانه‌اند و شعر جديد براي آنها محلي از اعراب ندارد. اين وضعيت ريشه در گذشته‌ها و جو حاكم بر دانشكده‌هاي ادبيات ما دارد كه باعث شده استادان محترم ما با ادبيات معاصر كمتر انس داشته باشند.

پژوهش در زمينه ادبيات انقلاب نيازمند زمان بيشتري است

دكتر احمد تميم داري، استاد زبان و ادبيات فارسي دانشگاه علامه طباطبايي و عضو هيئت علمي شوراي گسترش زبان و ادبيات فارسي هم گفت: ادبيات انقلاب در دانشگاههاي ايران نديده گرفته نشده است بلكه اين ويژگي رشته‌هاي ادبيات است كه تحول ادبي را در همان بدو پيدايش مطالعه نمي‌كنند و اگر عمر ادبيات انقلاب را از اول دهه 40 حساب كنيم اين نوع ادبيات عمري 50 ساله دارد و 50 سال براي پژوهش دانشگاهي كمي زود است.

وي افزود: همه دانشگاههاي دنيا تحولاتي را كه در حوزه هنر بويژه داستان نويسي، شعر و نثر نويسي ايجاد مي‌شود در همان دوره اوليه موضوع پژوهش قرار نمي‌دهند بلكه بايد سالها از آن بگذرد و به صورت ادبيات كلاسيك مطرح شود تا كساني كه در حوزه ادبيات كلاسيك تخصص دارند به شيوه‌اي آكادميك به تحقيق در آن حوزه بپردازند.

براي پژوهشهاي دانشگاهي ادبيات انقلاب بايد به پختگي لازم برسد

تميم‌داري با بيان اينكه تا نتيجه يك تحول درعرصه ادبيات كاملا خود را بروزندهد پژوهش دقيق امكانپذير نيست خاطرنشان كرد: هزاران شاعر و نويسنده در يك دوره مشخص ظاهر مي‌شوند كه اغلب آنها به فراموشي سپرده مي‌شود و تنها شاخصترين آنها ماندگار مي‌شوند. بنابراين براي شناخت دقيق از ادبيات انقلاب بايد صبر كرد تا مشخص شود كه كدام نويسنده و شاعر در ذهن مخاطبان رسوب مي‌كند و به عنوان سرمشق و الگو قرار مي‌گيرد.

لزوم ايجاد رشته ادبيات معاصر در دانشكده ادبيات

اين استاد دانشگاه نبودن گرايش تخصصي ادبيات معاصر در دانشكده‌هاي ادبيات را از ديگر دلايل كم‌توجهي به ادبيات انقلاب عنوان و تصريح كرد: بعد از گذشت صد سال از مشروطه تنها چند سالي است كه ادبيات اين دوره به صورت درسي دو واحدي در دانشكده‌هاي ادبيات مطالعه مي‌شود آن هم به شكلي كه آثار ادبي اين دوره به دليل برخي ويژگيها نديده گرفته مي‌شود.

وي با بيان اينكه ادبيات دانشگاهي ما از زمان عقب مانده است گفت: شاعران قديمي ايران آنقدر زياد هستند كه سيطره خود را در رشته‌هاي زبان و ادبيات فارسي انداختند براي همين بايد براي ادبيات معاصر دپارتمان جداگانه‌اي درست كنيم و يك گرايش به ادبيات معاصر اختصاص دهيم.

تميم داري در ادامه يادآور شد: انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامي دو رويداد مهم در صد سال اخير محسوب مي‌شوند ولي شعرهاي اين دوره اغلب در دانشگاهها مورد توجه قرار نمي‌گيرد. مثلا شعرهاي ميرزاده عشقي و حتي بالاتر از آن شعرهاي ملك‌الشعراء بهار به دليل اينكه روزنامه‌اي و مربوط به رويدادهاي اجتماعي هستند با استقبال دانشجويان و استادان روبرو نمي‌شود در كل تنها شعرهايي كه جوهره هنري دارند ماندگار خواهند بود.

لزوم حمايتهاي دولت از دانشجويان

اين استاد دانشگاه در ادامه با بيان اينكه يكي ديگر از دلايل نبود پژوهشهاي دانشجويي نبود حمايت از سوي دولت است گفت: دولت بايد با حمايت و تشويق دانشجويان و استادان زبان و ادب فارسي آنها را به فعاليتهاي پژوهشي ترغيب كند. با اين حمايت دانشجويان و استادان احساس خواهند كرد كه نظام انقلابي به آنها ارج و بها مي‌دهد و براي فعاليت انگيزه پيدا خواهند كرد.

وي افزود: امروز سازمانهاي فرهنگي ارتباط محدودي با دانشجويان دارند در صورتي كه بايد تعاملات بين دانشگاه و سازمانهاي فرهنگي گسترده باشد. امروز تنها سازمان ارتباطات فرهنگ و هنر اسلامي و وزارت ارشاد هستند كه تا حدودي با دانشجويان ارتباط دارند.

تميم داري در پايان تاكيد كرد: سازمانهاي فرهنگي، مراكز تحقيقاتي، مجلس شوراي اسلامي و حوزه‌هاي علميه با امكانات ويژه‌اي كه در اختيار دارند بخشهاي پژوهشي دانشگاهها را فعال كنند چرا كه پيشرفت پژوهشهاي ادبيات انقلاب در گرو فعال سازي دانشگاههاست.

دوشنبه|ا|21|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مهر]

[مشاهده در: www.mehrnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 2354]