پنجره‌اي‌ رو به تهران 1404

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: پنجره‌اي‌ رو به تهران 1404
مديريت- عباس ثابتي‌راد:
يك روز زمستاني در حوالي نياوران. برف سرگشته كه در دامنه كوه پرسه مي‌زند تهران را زيبا كرده است؛ منظره‌اي دل‌انگيز از اين شهر گمشده در دود و غبار. اما اين همه ماجرا نيست.

مهندس محمدتقي‌امانپور روبه‌رويت نشسته و چشم‌اندازي زيباتر را از تهران پيش رويت مي‌گشايد؛ تهراني كه مي‌تواند بسيار زيباتر باشد. باور نمي‌كني كه در ساختماني 4‌طبقه در ضلع‌جنوبي پارك نياوران، در جايي به نام مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران، نقشه راه اين شهر 200 ساله، تو را به آينده‌اي پراميد پرتاب كند. انگار اين شهر بزرگ در اينجا در حال تبديل‌شدن به شهري است رؤيايي. تهران در اين ساختمان كوچك با همه آنچه در بيرونش است، فرق دارد انگار. تهران 1392 و كمي آن‌سوتر تهران 1404 شهري است خلاق، نوآور، اميدبخش و سرزنده. انگار چند سال بعد بايد در جايي مثل اين صفحات بنويسيم: « به تهران جديد خوش آمديد.»

* تهران به تعبير شهرسازان يك شهر عام است چراكه كمتر توانسته با توجه به الگوهاي اقليمي و طبيعي خود توسعه يابد. اين شهر از پس سال‌ها حيات، شهري نشده كه شهروندانش از زندگي در آن راضي باشند.

از زمان مديريت دكتر قاليباف، نگاه توسعه در شهر تهران براساس دستاوردهاي پژوهشي بوده است. در حقيقت اين خواست وي مبتني بر رهنمود مقام معظم رهبري مبني بر پژوهش‌محور‌بودن تمام فعاليت‌هاي ارگان‌ها و سازمان‌ها بوده است. در پي اين خواست، مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران وارد عرصه شد.

شهردار تهران هنگامي كه يك سال‌و‌نيم پيش فعاليت مركز مطالعات را وارد مرحله‌اي تازه كرد، در حكم خود به مواردي اشاره كرد كه بسيار داراي اهميت بود. وي در آن حكم تحقق مديريت پايدار شهري را به‌عنوان اصلي‌ترين هدف مركز مشخص كرد. وي بر استفاده از كاربست‌ها، تحقيقات و بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي مطالعاتي براي شناخت مشكلات شهر تاكيد كرد و ايجاد كارآمدي به وسيله پژوهش و تحقيق را يادآور شد.

شهردار تهران همچنين محورهايي را برشمرد كه در فعاليت‌هاي مركز مي‌توانست راهگشا باشد: ايجاد كارگروه‌هايي تحت عنوان كميته‌ها و مطالعات راهبردي كه بتوانند بستري باشد براي همفكري انديشمندان و خردمندان شهر؛ طراحي مدل‌هاي توسعه‌اي براي شهر؛ تاكيد بر آموزش‌هاي كاربردي؛ سياستگذاري بر طرح‌هاي كلانشهري؛ مشاركت فعال در پياده‌سازي‌ و اجراي طرح جامع شهر تهران.

اين موارد به‌عنوان اصلي‌ترين محورهاي مركز كه از سوي ارشدترين مقام اجرايي شهر مورد تاكيد قرار گرفت مي‌توانست اهداف مركز را بيش از پيش مشخص كند.

* اين محورها به نوعي مسير فعاليت‌هاي آينده مركز مطالعات را مشخص مي‌كردند؟

در واقع همه اين اهداف نوعي نقشه راه بود چراكه مجموعه اين سياست‌ها باعث توسعه علم و دانش در مجموعه مديريت شهري مي‌شود. بر اين اساس منشور علمي شهرداري تهران تعيين شد؛ منشوري كه نقشه راه توسعه علمي تهران براي رسيدن به شهري زيبا و دوست‌داشتني و با خدمات طراز نوين و مركزي فعال براي توسعه فعاليت‌هاي فرهنگي اقتصادي دانش محور در منطقه مي‌شد. اين منشور در واقع چهارچوبي متين براي نقشه جامع علمي در حوزه مديريت شهري بود.

بر اين اساس فعاليت مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران بر اين محورها استوار شد. از طرفي براي آنكه كارهايي كه در مركز مطالعات انجام مي‌شود هم شكلي جذاب داشته باشد و هم داراي محتواي علمي باشد، ما از يك عنوان استفاده كرديم: «جهاد علمي در حوزه مديريت شهري». اين نام ، يك شعار با محتواي خوب و در عين حال تاثير‌گذار بود.

* منظورتان از جهاد علمي در حوزه مديريت شهري چيست؟

آنچه بايد در تهران اتفاق بيفتد توسعه پايدار شهري است؛ به اين معنا كه تمامي فعاليت‌هايي كه در سطح شهر رخ مي‌دهد را از رويكرد سليقه‌اي خارج كرده و آنها را تحت يك الگوي واحد و علمي درآوريم؛ الگويي برآمده از مدل توسعه پايدار. اين مدل ويژگي‌هاي مختلفي دارد. در واقع براي تحقق مديريت پايدار شهري بايد براي شهر مدلي در نظر گرفته مي‌شد تا براساس آن شهر بتواند افقي روشن داشته باشد. توليد دانش و علم از سويي و تحت نظامي مشخص درآوردن آن از سوي ديگر مي‌تواند مديريت شهري را به نهادي تبديل كند كه همه فعاليت‌هايش برآمده از خرد باشد. بر اين اساس استقرار مدل توسعه پايدار طي يك دوره زماني متضمن آن است.

* با توجه به اين موارد مي‌توان گفت كه تحقق مديريت پايدار شهري، مهم‌ترين دستاورد جهاد علمي در مديريت شهري است؟

همين‌طور است. مديريت پايدار شهري، نظامي هماهنگ و مبتني بر دانش است كه مي‌تواند حيات يك شهر را تضمين كند.

* لطفا كمي در اين باره توضيح دهيد.

اين الگو ويژگي‌هاي مختلفي دارد. اول اينكه نگاهي سيستمي به تمامي فعاليت‌ها دارد؛ يعني اجازه نمي‌دهد كه هيچ فعاليتي در سطح شهر بدون ارتباط با ديگر فعاليت‌ها انجام شود يا در نگاه بدبينانه تر، بدون درنظرگرفتن هدفي به انجام برسد. در اين مدل توسعه پايدار هر اقدامي با توجه به تاثير بر يك مجموعه و همچنين تحقق يك هدف مورد توجه قرار مي‌گيرد. از سويي اين مدل، يك الگوي مفهومي هم دارد. در واقع منظور از مدل مفهومي همان مدل شماتيك است كه با مراجعه به آن مي‌توانيم محورها را بشناسيم.

مي‌توان گفت كه بخشي از مدل شماتيك توسعه پايدار شهري، چشم‌انداز شهر تهران است كه به تصويب شوراي شهر نيز رسيده است. همچنين براي دستيابي به اهداف توسعه پايدار شهري، وظايف و ماموريتي براي مركز پيش‌بيني شده است كه بايد انجام شود. مجموعه اين فعاليت كه تحت عنوان مديريت يكپارچه شهري گرد آمده اين وظايف و ماموريت‌ها را شامل مي‌شود. در برنامه سوم و چهارم توسعه كشور در مواد 136 و 137 پيش‌بيني شده است كه دستگاه‌هاي اجرايي دولتي 23‌وظيفه خود را كه به شهرداري مرتبط است، واگذار كنند.

در واقع‌اين مواد مبين اين نكته است كه شهرداري به نهادي تبديل خواهد شد كه مجموعه ‌اي از فعاليت‌ها را انجام خواهد داد؛ يعني اين نهاد تمام امور شهر را در اختيار خواهد گرفت. بنابراين در بخش ماموريت اين مدل كه از آن سخن رفت، ايجاد مديريت يكپارچه شهري يك هدف اصلي است. در واقع با تحقق اين موارد در شهر تهران يك مدير ارشد شهري وجود خواهد داشت كه همه فعاليت‌هايي كه در سطح شهر صورت مي‌گيرد و خدماتي كه به شهروندان ارائه مي‌شود بايد تحت نظر وي باشد.

ترديدي نيست كه در صورت تحقق اين ايده، بسياري از معضلات شهري حل خواهد شد. به‌عنوان مثال اگر شهروندي ساكن يك منطقه باشد و بخواهد به دلايل مختلف از جمله كمبود فضاهاي آموزشي يا نبود مدارس دولتي فرزندش را در منطقه‌اي ديگر به مدرسه بفرستد (اتفاقي كه در حال حاضر شاهد وقوع آن هستيم) شهرداري با تخصيص امكانات با توجه به شرايط هر منطقه مي‌تواند از اين امر جلوگيري كند و به شهروندان كمك كرده و از سفرهاي زائد شهري و بروز مشكلات مختلف جلوگيري كند.

اگر مديريت واحد شهري تحقق يابد تنها سفرهاي شهري حذف نخواهد شد؛ با اين روش مي‌توان از فضاهاي مختلف آموزشي و رفاهي و خدماتي براي همپوشاني فعاليت‌هاي يكديگر استفاده كرد. با چنين رويكردي به اين نتيجه مي‌رسيم كه بسياري از فضاهاي آموزشي، مذهبي، ورزشي و خدماتي و رفاهي با تحقق مديريت واحد شهري مي‌توانند كمبود فضاهاي مختلف را جبران كنند. در واقع با اين روش تهران نه‌تنها در بخش‌هاي خدماتي و آموزشي دچار كمبود نمي‌شود بلكه مي‌تواند با تخصيص فضاهاي مختلف و تبديل آن به يكديگر، بستر مناسبي براي فعاليت‌هاي شهري فراهم آورد.

* آيا اين موضوع در حال حاضر به‌صورت پيشنهاد از سوي شهرداري نمي‌تواند تحقق يابد؟

شهرداري تهران هم اكنون نمي‌تواند با اين ايده وارد اين عرصه شود؛ تنها مي‌تواند به‌عنوان نهادي با كمك‌هاي داوطلبانه در اين امور حضور داشته باشد. اما اگر مديريت شهري تحقق يابد شهرداري مي‌تواند حتي در توسعه فضاهاي آموزشي نيز مؤثر باشد. تصور كنيد كه شهرداري به جاي عوارض‌گرفتن از پيمانكاران، آنان را وادار كند كه مدارس سطح شهر را نوسازي كنند و يا در صورت ساخت مدارس توسط آنان، تراكم به آنان بدهد. اين سياست آيا موجب گسترش فضاهاي آموزشي و خدماتي و يا رفاهي نخواهد شد؟

اما موضوعي ديگر كه در تحقق توسعه پايدار شهري بايد مورد توجه قرار گيرد تدوين استراتژي‌ها، سياست‌ها و راهبردهاست. اين سياست‌ها منطبق بر چشم‌انداز شهري است به گونه‌اي كه ارتباط لازم ميان فعاليت‌هاي مختلف را برقرار مي‌كند؛ ايجاد دسترسي‌هاي متناسب در سطح شهر و حذف تمامي آنچه موجب بحران‌هاي مختلف از جمله آلودگي‌هاست. در واقع اين سياست علاوه بر حذف بحران‌هاي محيطي و شهري، تناسب را به شهر بازمي‌گرداند. آنچه مي‌توان گفت اين است كه اين راهبردها روش‌هايي است براي استفاده بهتر از منابع در سطح شهر و تداوم بهره‌وري از آنان.

حتي در اين بخش مي‌توان به ابعاد مختلف انساني مناطق مختلف توجه كرد؛ يعني كار شهرداري تنها توسعه معابر نخواهد بود بلكه به نيازهاي فرهنگي، اجتماعي و انساني شهروندان نيز توجه خواهد شد؛ همان چيزي كه شهردار محترم به آن اشاره كرده است كه شهرداري بايد از يك نهاد خدماتي به يك نهاد اجتماعي تبديل شود. فراموش نكنيم كه توسعه پايدار مبناي توسعه خود را نيازهاي انسان و تامين بهينه آن مي‌داند. در واقع توسعه پايدار يك توسعه انسان محور است.

بخش چهارم محورهاي تحقق توسعه پايدار شهري توجه به امر برنامه‌ريزي است. ما در مركز به اين موضوع هم توجه كرده‌ايم كه تمام برنامه‌هاي بلندمدت، ميان‌مدت و كوتاه‌مدت شهرداري را مورد توجه قرار دهيم.

* ‌ آيا به قوانيني كه به جاي مانده از 40 سال پيش است هم فكري كرده‌ايد؟

‌ در بخش پنجم محورهاي تحقق توسعه پايدار شهري به اين موضوع توجه شده است. در اين بخش تنها قوانين كالبدي شهر مورد بازنگري قرار نخواهد گرفت. بلكه تمامي قوانين اعم از حوزه شهروندي و ترافيكي و كالبدي در اين بخش مورد بازنگري و تدوين قرار خواهد گرفت. اما نكته‌اي كه از تدوين قوانين بسيار ضروري‌تر است، تدوين دستورالعمل‌هاي اجرايي است. ما بايد شهروندان را از چگونگي انجام قوانين مطلع كنيم. اين موضوع به‌عهده دستورالعمل‌هاست. در واقع دستورالعمل‌ها يكي از مسائل كليدي براي اداره تمامي فعاليت‌هاي شهري است.

شكي نيست كه كشورما به لحاظ تدوين دستورالعمل‌ها چندان غني نبوده است. وضع قوانين به تنهايي نمي‌تواند ضامن اجراي قوانين شود. بلكه اين دستورالعمل‌ها هستند كه شهروندان را از چگونگي انجام وظايفشان مطلع مي‌كنند و راهكارهايي مناسب پيش روي آنان مي‌گذارند.

اما در محور هفتم ساماندهي تمامي فعاليت‌هاي شهري است. در مدل توسعه پايدار اين بخش اقداماتي كه در يك شهر رخ مي‌دهد را راهبري مي‌كند. اينكه كدام بخش از شهر به بزرگراه نياز دارد يا در كجاي شهر پل بزنيم و در يك كلام همه آنچه فعاليت‌هاي عمراني و خدماتي شهر است، در اين بخش پيش‌بيني مي‌شود.

در اين بخش هر پروژه با زمان‌بندي و چگونگي تامين منابع و كيفيت و جنس مصالح به كار رفته در هر پروژه تعيين مي‌شود. در واقع اين بخش امكان نظارت بر تمامي طرح‌ها حتي بر كوچكترين بخش آن‌را امكانپذير مي‌كند.يك مدل توسعه پايدار بخش ديگري دارد با عنوان پايگاه اطلاعاتي هوشمند؛ يعني تمامي اين بخش‌ها كه در نقشه راه يك شهر براي دستيابي به توسعه پايدار شهري وجود دارد، بايد از يك پايگاه اطلاعاتي بهره گيرد. يعني تمامي وضعيت موجود شهر تهران در اين پايگاه بايد گردآوري شود تا با مراجعه به آن بتوان به داده‌هاي مختلف در مورد آن دست يافت.

اما بخش اصلي توسعه پايدار كه در حال تدوين است، سيستم خبره است كه مي‌توان از آن به‌عنوان موتور هوشمند الگوي توسعه پايدار ياد كرد. با اتكا به اين سيستم مي‌توان كل بخش‌ها را به كار انداخت.

تمامي اين بخش‌ها درصورت طراحي به حال خود رها نخواهند شد. بلكه بخشي با عنوان پايش در اين مدل پيش‌بيني شده است تا درصورت بروز هر گونه مشكل در مدل، راه‌حل متناسب ارائه شود. تمامي اين بخش‌ها‌ الگوي تحقق توسعه پايدار شهري در تهران است.

* آيا همين بخش‌ها و تدوين آنها كافي است. آيا نگاهي به تجارب شكل گرفته در ساير شهرها شده است؟

ما در قدم اول مركزي را در اروپا با عنوان مركز مديريت دانش دانشگاه زيگن‌ به مشاوره گرفتيم و با آن قراردادي به امضا رسانده‌ايم تا آنان با توجه به تجاربشان به ما كمك كنند. چرا كه تحقق توسعه پايدار شهري كاري آسان نيست. بنابراين در مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران 3 برنامه اصلي طراحي كرديم كه راهبرد اصلي محورهاي توسعه پايدار شهري است: اول اينكه يك نظام مطالعاتي جامع براي شهر ايجاد كنيم،‌ نمي‌شود چنين مدل پيچيده‌اي را طراحي‌ و پياده كنيم‌ در حالي كه فرهنگ شهرداري، همچنان براساس الگوهاي سنتي به پيش رود.

بنابراين نظام مطالعاتي بايد محقق شود تا نيازهاي مطالعاتي خود را اعلام كند. اين نظام مطالعاتي به‌گونه‌اي پيش خواهد رفت كه در يك دوره 10 ساله در شهرداري تهران هيچ فعاليتي بدون پشتوانه پژوهشي قوي انجام نشود. اين نظام مطالعاتي در حدود 20 دستورالعمل اجرايي خواهد داشت كه تاكنون 9 دستورالعمل تهيه شده و 6 دستورالعمل هم چاپ شده است.دومين گام براي پياده‌سازي‌ اين مدل ايجاد اتاق‌هاي فكر است. حدود 30 كميته مطالعات راهبردي در مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران، اتاق فكر ما براي پياده‌سازي‌ اين مدل است. هر كميته هم بين 20 تا 30 نفر عضو دارند. در اين اتاق‌هاي فكر فرهيختگان و دانشگاهيان و افراد با تجربه ملي هستند تا روش‌هاي اداره بهتر شهر را مورد كنكاش قرار دهند.

ضمنا همين افراد راهبردهاي توسعه پايدار را هم تدوين مي‌كنند. سومين قدم پايگاه دانش مديريت شهري است. در اين قسمت راه‌هاي ارائه دستاوردهاي علمي به مردم پيش‌بيني مي‌شود. عمده راه‌هاي ارائه هم در قالب نشست‌ها، كارگاه‌هاي آموزشي و يا به‌صورت نشريه خواهد بود. در حال حاضر هم تلاش داريم كه يك نشريه علمي خبري و يك نشريه علمي پژوهشي در آينده راه اندازي كنيم، تا دستاوردهاي پژوهشي را ارائه كند. اميدواريم در 1404 شهري داشته باشيم تا براساس مدل‌هاي توسعه بتواند خدمات بايسته‌اي را به شهروندانش ارائه كند.

شنبه|ا|17|ا|اسفند|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 439]