سياستهاي توليد محصول سالم مديريت تلفيقي آفات و بيماريهاي گياهيIPM شناسايي آستانه‌ي خطر آفات بهترين راهكار كاهش خسارت محصول

واضح آرشیو وب فارسی:ايسنا: سياستهاي توليد محصول سالم مديريت تلفيقي آفات و بيماريهاي گياهيIPM شناسايي آستانه‌ي خطر آفات بهترين راهكار كاهش خسارت محصول

خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: مسائل راهبردي ايران

اشاره:
آن‌چه كه درپي مي‌آيد بخش اول گزارش كارگاه بررسي «سياست‌هاي به‌كارگيري مديريت تلفيقي آفات و توليد محصول سالم» است كه در سرويس مسائل راهبردي دفتر مطالعات ايسنا برگزار شد.
اين كارگاه كه با حضور جمعي ازفعالين توليد محصول سالم در دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران برگزار شد، راهكارهاي جايگزين كردن روش‌هاي مبارزاتي زيستي كم خطر با آفت‌كش‌هاي شيميايي مورد بررسي قرار گرفت.
به گزارش خبرنگار سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، در اين نشست احمد طاهري با بيش از 30 سال سابقه در بخش اجرا و تحقيقات كشاورزي و مسوول كميته‌ي توليدكنندگان محصول سالم انجمن علمي كشاورزي بوم شناختي ايران و مديرعامل تشكل توسعه پايدار دشت گرمسار، مريم رحمانيان كارشناس موسسه‌ي توسعه پايدار محيط زيست و نماينده‌ي كميته‌ي بين المللي برنامه ريزي براي حاكميت غذا(IPS) در خاورميانه و دكتر خديجه رضوي دكتراي توسعه‌ي روستايي و رئيس موسسه‌ي توسعه‌ي پايدار محيط زيست حضور داشتند.

واژگان:
IPMيا مديريت تلفيقي آفات:
اين رويكرد پايدار بر كنترل آفات بوسيله‌ي تلفيق ابزارهاي بيولوژيكي، زراعي، فيزيكي و شيميايي در مسيري كه مخاطرات اقتصادي،‌ بهداشت و زيست محيطي را به حداقل برساند توجه بسياري دارد، IPM از شناخت آفت، محصول و شرايط زيست محيطي براي انتخاب بهترين تلفيق استراتژي‌هاي مديريتي استفاده مي‌كند.

اسپور قارچ:
سلول‌هاي جنسي قارچ‌هاست كه از نظر شكل، رنگ، اندازه، تعداد سلول نحوه‌ي تشكيل و غير متنوع مي‌باشند و از روي خصوصيات آنها مي‌توان شناخت، اسپور قارچ‌ها از نظر شكل، رنگ، اندازه، تعداد سلول نحوه تشكيل و غيرمتنوع مي‌باشند و از روي خصوصيات آنها مي‌توان شناخت، اسپور قارچ‌ها به دو طريق جنسي و غير جنسي تشكيل مي‌گردند.

*IPM(مديريت تلفيقي آفات و بيماري‌هاي گياهي)*
*بهترين راهكار مديريتي براي كاهش مواد شيميايي در عرصه‌ي كشاورزي*

خبرنگار:
مديريت تلفيقي آفات يا IPM امروزه به عنوان يكي از روش‌هاي موثر در كاستن مصرف نهاده‌هاي شيميايي و توليدات غذايي سالم مطرح است؛ شما يكي از توليدكنندگان محصول سالم در كشور هستيد و 4 محصول توليدي شما (گوجه فرنگي، خيار گلخانه‌اي، فلفل و خربزه درختي) تائيده‌ي عدم وجود باقيمانده‌ي سموم و موادشيميايي را كسب كرده‌است، براي خوانندگان توضيح دهيد كه چه طرح‌هايي براي ‌مديريت تلفيقي آفات و بيماري‌ها (IPM) به اجرا در آورده‌ايد؟

طاهري:
يكي از موضوعات كاري مهم در كشاورزي به كارگيري روش مديريتي IPM است. به باور من بايد در شروع كار، نگرش‌ انجام كارگروهي را در ميان كشاورزان و جوامع روستايي بوجود آورد زيرا اكثر اين افراد نگرش و افكارشان فردي‌ست و با اين ديدگاه نمي‌توان كار مفيد و سودمندي در بخش كشاورزي انجام داد؛ پس از آن مشكلات بخش كشاورزي را بايد الويت بندي كرد، به باور من مهم‌ترين مشكل مربوط به آلودگي‌ها و پس ماند‌هاي سموم است كه ما سعي كرديم از پيشروي آلودگي مواد شيميايي در بخش كشاورزي تا حد ممكن بكاهيم.
متاسفانه هر روز سموم جديد و متنوعي وارد بازار مي‌شوند و مصرف روز افزون اين مواد بسيار نگران كننده است اين درحالي‌ست كه اين موضوع براي تعداد بي شماري از توليدكنندگان بي اهميت است بنابراين ما سعي كرديم موضوع كاهش آلاينده‌ها را در اولويت كاري خود قراردهيم.

دكتر رضوي:
مديريت تلفيقي (IPM) حدود 35 سال پيش براي اولين بار در دانشگاه بوعلي همدان و هم‌چنين در استان لرستان مطرح و قرار بر آن شد كه در دانشگاه شمال كشور مركزي به منظور پيگيري و اجراي اين نوع از مديريت تاسيس شود كه متاسفانه اين طرح اجرا نشد.
پس از آن كارشناسان FAO به‌منظور اجراي طرحي دراين باره (بر روي گياه برنج) با ما ارتباط برقرار كردند و در ادامه توانستيم طرح‌هايي را در استان سمنان، بر روي آفت سن گندم و هم چنين محصول پسته‌ي دامغان و سيب زميني شاهرود اجرا و كارگاه‌هاي بي‌شماري نيز برگزار كنيم.
بر اساس طرح‌هاي پيشنهاد شده از سوي سازمان خواروبارجهاني (FAO) طرح‌هايي به‌صورت پايلوت بر روي محصولات انگور، خرما و برنج و هم چنين محصولات گلخانه‌اي ورامين و جواد آباد اجرا شد.
البته نمي توان ادعاي توليد محصولات ارگانيك را داشت اما مي توانيم بگوييم كه محصولات ما سالم هستند.

رحمانيان:
متاسفانه مصرف سموم در كشورما بسيار بالاست هم اكنون IPM يكي از رشته‌هاي مديريتي داراي اهميت و فعاليت بالا در جهان است. در كشورما نيز چند NGO در اين زمينه فعاليت مي‌كنند. دولت و معاونت ترويج نيز بودجه‌ي مختصري براي اجراي IPM اختصاص داده‌اند.
طرح اجراي مديريت تلفيقي در توليد خيار گلخانه‌اي را با همكاري آقاي طاهري و سازمان ملل چند سال پيش انجام داديم؛ هم‌چنين طرح‌هايي در ارتباط با توليد پسته داشتيم.

خبرنگار:
وجود چه مشكلي در عرصه‌ي كشاورزي منجر شد كه شما به توليد محصولات سالم بدون مصرف سم و كود شيميايي گرايش پيدا كنيد؟

طاهري:
پيش از انقلاب سبز، به‌دليل مصرف كم كود و مواد شيميايي، مشكلات بخش كشاورزي بسيار كمتر بوده است، متاسفانه افزايش انواع امراض و آفات در اوج مصرف سموم و كودهاي شيميايي مشاهده شده‌اند؛ ما نيز مدتي بود به اين نتيجه رسيديم كه با وجود مصرف سموم، آفات و بيماري‌هاي گياهي از بين نمي‌روند، بنابراين تصميم گرفتيم از روش‌هاي ديگري براي برطرف كردن مشكلات پيش رو استفاده كنيم.

رحمانيان:
در حدود 40 ـ 30 سال پيش محققين سازمان‌ها و موسسات تحقيقاتي متوجه شدند كه استفاده از بذور اصلاح شده و سموم جديد توليد محصولات را بالا مي‌برد؛ بنابراين تكنولوژي توليد بذر، سموم و كودهاي شيميايي را به كشورهاي جهان سوم وارد و از آن به‌عنوان انقلاب سبز ياد كردند.
در كشورما نيز هم‌زمان با اصلاحات ارضي، انقلاب سبز مطرح شد و آمريكايي‌ها استفاده از سموم و كودهاي شيميايي را در كشور ترويج دهند كه متاسفانه اين روند هم چنان ادامه دارد.

*پيدايي آفات مقاوم نتيجه‌ي مصرف بي‌رويه‌ي نهاده‌هاي شيميايي در عرصه‌ي كشاورزي*

طاهري:
استفاده از اين سموم و تكنولوژي‌هاي نوين منجر به پيدايي آفات و بيماري‌هاي جديد در اراضي كشاورزي مي شود. براساس تجربيات و علوم كشاورزي به اين نتيجه رسيديم، پس از آن كه سمپاشي به منظور نابودي آفات انجام شد درصد كمي از اين آفات از خود مقاومت نشان داده و از بين نمي روند، در واقع آنها ژن مقاومت به اين نوع از سم را دارند و با توجه به آن كه گونه‌هاي فاقد اين ژن از بين رفته اند بنابراين گونه‌هاي مقاوم جفت گيري كرده و قادر هستند ژن مقاومت را به نسل‌هاي جديد منتقل كنند؛ اين موضوع بسيار خطرناك است چراكه اين آفات مقاوم با سموم قديمي از بين نمي روند بنابراين كشاورزان از سم بيشتري براي نابودي آنها استفاده خواهند كرد و يا مجبور هستند سموم جديدي را در مزارع خود امتحان كنند.

خبرنگار:
استفاده از مبارزات بيولوژيك يكي از راهكارهاي بسيار مهم است كه نقش بسيار مهمي در كاهش مواد شيميايي مي‌تواند ايفا كند؛ آيا شما از حشرات مفيد و پارازيته به هنگام شيوع آفات و بيماري‌هاي گياهي در مزارع خود استفاده مي‌كنيد؟

طاهري:
كشاورزان در گذشته بر اين باور بودند كه هر جنبنده و موجود زنده‌اي را غير از محصول هدف آفت بدانند، اين درحالي ست كه برخي از حشرات علاوه برآن كه به محصولات كشاورزي آسيب نمي رسانند، مي توانند در به تعادل رساندن جمعيت آفات و امراض گياهي نيز مفيد باشند.
لازم به توضيح است ما استفاده از روش مديريت تلفيقي را با مبارزه‌ي سن گندم شروع كرديم به نحوي كه در طي مدت يك سال توانستيم مناطق زمستان گذراني اين آفت را شناسايي كنيم و درنهايت 5 ـ 4 روش IPM جديد را اعمال كنيم.
ما بايد توانايي تشخيص آستانه‌ي خطر را در زمان شيوع آفت داشته باشيم و بتوانيم بهترين شيوه‌ي مديريتي را اجرا كنيم. با توجه به آن كه در برخي از مواقع آفت در مزارع كشاورزي وجود دارد اما نيازي به سم پاشي نيست زيرا استفاده از اين مواد بسيار خطرناك و هزينه‌هايي كه براي سمپاشي درنظر گرفته مي شود از منظر اقتصادي مقرون به صرفه نيست.
هم چنين با شناسايي عوامل پارازيته و دشمنان طبيعي موجود در منطقه مي‌توانيم روش مبارزه‌ي بيولوژيك را با روش‌هاي شيميايي جايگزين كنيم.
از ديگر روش‌هاي به كار رفته در مديريت تلفيقي تنظيم زمان كاشت محصول به شيوه‌اي‌ست كه پيش از شيوع آفت بتوانيم محصولات را برداشت كنيم كه استفاده از بذور زودرس و يا كشت زودهنگام در اين مواقع توصيه مي شود و با شناسايي آستانه‌ي حمله و خطر آفت مي توانيم اقدام مناسبي را اعمال كنيم؛ با توجه به شيوه‌هاي مبارزاتي مطرح شده مي‌توان مصرف سموم شيميايي را تاحد ممكن كاهش داد.

خبرنگار:
در صحبت‌هاي خود به اين موضوع اشاره كرديد كه در توليد برخي از محصولات همانند گندم و جو از سم شيميايي استفاده نمي‌كنيد، براي خوانندگان توضيح دهيد به هنگام مواجه شدن با آفات و بيماري‌هاي گياهي در مراحل كاشت، داشت و برداشت چه سياست‌هايي را در اين باره اعمال مي كنيد؟

طاهري:
پيش از كشت گندم و جو برنامه ريزي مي كنيم، براي نمونه ابتدا منطقه را شناسايي و از زمان ريزش محصول و حمله‌ي نهايي آفت آگاه مي شويم، آفت هميشه وجود دارد، ما مي توانيم برداشت محصول را پيش از حمله‌ي نهايي آفت انجام دهيم.
هم چنين از زنبورها كه دشمنان طبيعي سن گندم هستند مي توانيم در مبارزات بيولوژيك استفاده كنيم. گفتني ست مراحل 3 و 4 پورگي در سن گندم بيشترين آسيب را به مزرعه وارد مي كند ما بايد پيش از آن كه آفت به اين سن برسد، محصول مان را برداشت كنيم. سن‌ها معمولاً به محصولات دير كشت حمله مي‌كنند، بنابراين محصولات ما آلوده خواهند شد و محصول سن زده را كارخانجات نخريده و براي دام نيز قابل مصرف نخواهد بود.
بنابراين كشاورزان تشويق به يادگيري روشي مي شوند كه بدون به كارگيري از نهاده‌هاي شيميايي بتوانند محصول سالم و بدون آفت زدگي را توليد و برداشت كنند، علاوه بر آن‌كه به‌دليل عدم سمپاشي در هزينه‌ها صرفه جويي شده و براي بهره‌برداران مقرون به صرفه است.
بايد به اين نكته توجه داشت كه بيشتر كشاورزان به‌دليل عدم آگاهي نسبت به مسائل زيست محيطي بي توجه بوده و تنها به جنبه‌هاي اقتصادي توليد محصولات اهميت مي دهند.
لازم به توضيح است به دليل آن كه گندم محصول استراتژيك و نان غذاي اصلي مردم است دولت سعي دارد راندمان توليد گندم و كيفيت آن را حفظ كند بنابراين در طرح مبارزه با سن گندم نهادهاي منطقه‌اي و دولت همكاري‌هاي مناسبي دراين باره داشتند.
باوجود سازگاري بالا و چرخه‌ي زندگي سن گندم، اين آفت توسط سم تماسي از بين مي‌رود. (سموم 2 نوع‌اند:1 ـ سيستماتيك كه جذب شيره پرورده مي‌شوند 2 ـ تماسي كه در سطح گياه قرار مي گيرند)

*اجراي مديريت تلفيقي در توليد محصولات گلخانه‌اي از اهميت بالايي برخوردار است*

خبرنگار:
علاوه بر مبارزه با سن گندم، طرح مديريت تلفيقي را در ارتباط با چه محصولات ديگري اجرا كرده‌ايد؟

طاهري:
مديريت گلخانه‌ها نيز درعرصه ي كشاورزي و باغباني از اهميت بالايي برخورداراست؛ حدود 5 ـ 4 سال است كه گلخانه‌ها توسعه‌ي قابل توجهي داشته‌اند. شايد براي خوانندگان جالب باشد كه بدانند ميان سال هاي 80-1379 تعداد گلخانه‌هاي دشت گرمسار 5 ـ 4 بودند و پس از گذشت دو سال اين تعداد به 90 تا 120 گلخانه رسيد. الگوي غذايي مصرف كنندگان به شيوه‌اي تغيير كرده بود كه آنها در تمام وعده‌هاي غذايي خود از محصولات گلخانه‌اي استفاده مي‌كردند.
با درنظر گرفتن استقبال بي نظير از محصولات گلخانه اي، اما متاسفانه درمحيط هاي توليد اين محصولات دو عامل مساعد براي رشد آفات و بيماري‌ها يعني گرما و رطوبت وجود دارد اين درحالي ست كه هوا به ميزان مورد نياز جريان ندارد بنابراين گلخانه محيط بسيار مناسبي براي رشد عوامل بيماري زا به‌ويژه قارچ‌هاست؛ توليد كننده درك و آگاهي مناسبي از آفات و امراض گياهي ندارد و اين موضوع منجر به پيدايي مشكلاتي در محيط هاي گلخانه‌اي مي‌شود.
متاسفانه بيشتر كشاورزان ما از مبارزات شيميايي پيش از بروز و شيوع آفات و بيماري‌ها استفاده مي كنند به شيوه‌اي كه پيش از كشت محصول خود سموم را با ميزان مشخص و در برخي از مواقع دلخواه باهم مخلوط مي كنند و مزارع خود را سمپاشي مي كنند؛ اين در حالي ست كه توليدكنندگان ما بايد بتوانند آستانه‌ي خطر را بشناسند تا بتوانند تصميمات درستي در ارتباط با زمان و شيوه ي مبارزه بگيرند.
يكي ديگر از مشكلات اراضي كشاورزي استفاده‌ي توليدكنندگان از سموم قارچ كش‌ و آفت كش با دوره‌ي كارنس بالاست، بسياري از توليدكنندگان خيار گلخانه‌اي اين محصول را از هنگام گلدهي تا ميوه دهي سمپاشي مي كنند كه با توجه به آن‌كه آفات در بخش زيرين برگ هستند و محصول در هنگام سمپاشي و پس از آن در معرض مستقيم باد و آفتاب وجود ندارند بنابراين هيچ گونه عامل طبيعي براي كاهش اثر سموم وجود ندارد.
مصرف اين سموم علاوه بر آن‌كه تاثيري در كنترل جمعيت آفات موجود در گل‌خانه ندارند منجر به جذب بخش عمده‌اي از آن توسط گياه و هم چنين ورود به آب و خاك و بدن توليد كننده و كارگر سم پاش مي شود.
اين مواد منجر به آسيب رساندن به بدن توليدكنندگان و مصرف كنندگان و هم چنين آلودگي منابع آب سفره‌هاي زيرزميني و خاك مي شوند؛ شايان ذكر است با آزمايش خاك‌هاي كشاورزي مي توان مواد موثره سمومي را پيدا كرد كه سال‌هاي بسياري ست كه در كشور مصرف نشده‌اند.
در گذشته مردم از سم DDT به عنوان معجزه گر در بخش كشاورزي ياد مي كردند اين درحالي ست كه درحال حاضر استفاده از اين سم ممنوع بوده و از محصولات سرطان زا محسوب مي‌شود.
در حال حاضر ما از راهكار مديريت تلفيقي آفات (IPM ) براي توليدات خود استفاده مي كنيم و توانسته ايم در اين باره ساير كشاورزان در شهرستان‌هاي ديگر را نيز با خود همراه كنيم.

خبرنگار:
در گفته‌هاي خود به اين موضوع اشاره كرديد؛ با توجه به آن‌كه محيط گلخانه بسته مي‌باشد، شرايط بسيار مناسبي را براي شيوع آفات و بيماري‌هاي گياهي فراهم مي‌كند، شنيده‌ها حاكي از آن است كه مصرف مواد شيميايي در توليد محصولات گلخانه‌اي بسيار بالاست و باتوجه به آن‌كه بيشتر اين محصولات مصرف تازه خوري دارند در بسياري از مواقع توليدكننده پس از استفاده از نهاده‌هاي شيميايي و بدون توجه به گذراندن دوره‌ي كارنس در اين محصولات آنها را برداشت كرده و به بازار عرضه مي‌كند، بنابراين مديريت تلفيقي محصولات گلخانه‌اي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است شما در توليد محصولات گلخانه‌اي از چه راهكارهايي براي كاهش نهاده‌هاي شيميايي استفاده مي‌كنيد؟

طاهري:
ما فعاليت خود را با مديريت گلخانه‌ و آفات گلخانه‌اي آغاز كرديم، از عوامل مهمي كه منجر به پيدايي آفات و بيماري در گلخانه مي شود گرما و رطوبت است كه بايد به درستي كنترل شوند.
باتوجه به آن‌كه آفتاب‌دهي براي ضدعفوني خاك محصولات گلخانه‌اي فايده ندارد بنابراين كشاورزان در بيشتر مواقع براي نابودي آفات گلخانه اي از قارچ كش و سموم خطرناك شيميايي در خاك استفاده مي كنند.
گفتني‌ست به دليل آن‌كه محيط گلخانه محدود و محصور است پس مانده‌ي سموم و قارچ كش‌ها در خاك ‌باقي مانده و با گذشت زمان خاك آلوده‌تر مي‌شود.
متاسفانه در برخي از موارد مشاهده مي شد با وجود آن‌كه كشاورزان از قارچ‌كش به ميزان زياد استفاده مي كردند اما هم چنان بيماري‌هاي گلخانه‌اي همانند بوته ميري كه عامل آن در خاك است، گلخانه را از چندين جهت آلوده مي كرد.
در اين مواقع ما به كشاورزان متذكر مي شديم كه باتوجه به وضعيت موجود گلخانه (آلودگي 90 ـ 80 درصدي محصولات) تنها مي‌تواند از سموم شيميايي ديگر يا دز بالاتر استفاده كند.
مديريت كشاورزي بايد به صورت پايه‌اي و اساسي باشد، به شيوه‌اي كه مي توانيم با برنامه‌ريزي مناسب در جهت كاهش توانمندي‌هاي آفات و بيماري‌ها حركت كنيم. با توجه به آن كه اسپورهاي قارچ يا عوامل بيماري زاي قارچ بوته ميري در خاك باقي مي ماند در زماني كه پيش از كشت خاك هوادهي نشود، رطوبت فراوان بوده و خاك زه‌كش مناسب نداشته باشد بنابراين اسپور داخل خاك فعال شده و شروع به رشد و تكثير خواهد كرد.
ما براي مديريت بيماري بوته ميري تصميم گرفتيم در يك واحد 400 متري در 10 تيمار، همراه با شاهد كار را شروع كرديم، بنابراين تركيبات گوناگوني را توانستيم فراهم كنيم؛ در ابتدا عوامل و عناصر خاك را تحت كنترل قرارداديم و از ماسه‌ي شسته و كود حيواني موجود در منطقه استفاده كرديم.
گفتني ست هنگامي كه كشت محصول در گلدان انجام شود به دليل محدود شدن فضا، اسپورها نمي‌توانند به راحتي منتقل شوند و ديگر محصولات را آلوده كنند به عبارت ديگر هر گلدان نقش يك واحد را پيدا كرده و چنان‌چه دچار مشكل شود مي‌توانيم گلدان را از گلخانه خارج كنيم تا بيماري شيوع پيدا نكند؛ هم چنين هوادهي خاك نيز پيش از كشت محصول مي تواند نقش بسزايي در نابودي اسپورهاي باقيمانده در خاك و رشد تغذيه‌ي ريشه هاي گياهي داشته باشد.
از سويي با اصلاح ساختار گلخانه آن‌را به شيوه‌اي طراحي كرديم تا بتوانيم دماي مناسب را در اختيار بوته‌ها قراردهيم؛ مديريت دريچه‌ها و هوادهي خاك و محيط گلخانه كمك مهمي در تنظيم رطوبت خاك و فضاي گلخانه و جلوگيري از تنش حرارتي داشت.
با تاسيس اتاقك استريلي توانستيم رفت و آمد افراد را كنترل و مانع از انتقال آلودگي توسط اين افراد به محوطه شويم. ما علاوه بر آن كه پس مانده‌ي فرعي در ارتباط با محصولات گلخانه‌اي نداشتيم، بلكه در انتهاي كار كاهش 65 ـ 60 درصدي مصرف آب و هم‌چنين كاهش مصرف كودهاي محلول و شيميايي از دستاوردهاي ما بود كه اين موضوع توانست تاثير بسيار مثبتي بر روي كشاورزان داشته باشد.
از سوي ديگر در تعداد بسياري از گلدان‌ها كمپوست را جايگزين كودهاي قديمي كرديم؛ اين امر منجر به آن شد كه علاوه بر استفاده‌ي بهينه از آب و كود، بستر نيز آلوده نشود.
هنگامي‌كه بستر رشد، زه‌كش مناسب داشته باشد، منجر به حركت و نفوذ آب از ميان ذرات خاك و در نهايت خروج آب‌هاي اضافي محبوس و بازگشت آن به چرخه‌ي بازيافت مي‌شود؛ گفتني ست زه‌كش مناسب علاوه بر صرفه جويي در مصرف آب محيط را براي رشد و تكثير قارچ‌هاي بيماري‌زا نامساعد خواهد كرد.
بايد درنظر داشت افزايش آبياري منجر به شيوع بيماري‌هاي قارچي در زمين‌هاي كشاورزي مي‌شود، اين درحالي ست كه عدم آبياري نيز موجب تنش خشكي و در نتيجه تنش محصول و گل همراه است و باعث پايين آمدن راندمان مي‌شود و اين موضوع براي توليد كننده مطلوب نيست.

خبرنگار:
الگوها و روش‌هايي را كه براي اعمال مديريت تلفيقي به‌كار مي‌بريد داخلي و بر اساس شرايط كشور طراحي مي شوند يا از الگو و مدل‌هاي بين المللي دراين باره استفاده مي كنيد؟

طاهري:
الگوها ابتكار كشاورزان و كارشناسان داخلي است.

ادامه دارد...

گفت وگو: مهندس مرجان طاووسي
خبرنگار مهندسي كشاورزي سرويس مسائل راهبردي ايران

يکشنبه|ا|18|ا|اسفند|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايسنا]

[مشاهده در: www.isna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 2490]