‌ آستان مقدس حضرت معصومه (س)

واضح آرشیو وب فارسی:تابناک: ‌ آستان مقدس حضرت معصومه (س)
معماري بارگاه نوراني حضرت فاطمه معصومه (س) به نيمه دوم سده دوم هجري قمري بازمي گردد . به استناد كتب تاريخي، اين بنا همچنان پا برجا بود تا اينكه در ميانه سده پنجم هجري قمري توسط اميرابوالفضل عراقي از رجال دوره طغرل اول سلجوقي تجديد بنا شد . با آغاز سده دهم هجري قمري و شروع فرمانروايي سلسله صفوي، آستانه قم بيشتر مورد توجه قرار گرفت . همچنين در عصر قاجار، فتحعلي شاه به قم و آستانه مقدسه توجهي‌خاص مبذول داشت چنانكه تزئينات كنوني به همراه رواق ها و بيوتات فعلي اغلب متعلق به آن عهد است .

صحن هاي حرم مطهر

صحن نو (اتابكي: ) اين صحن زيبا داراي چهار ايوان شمالي، جنوبي، شرقي و غربي است . ايوان شمالي آن ورودي از ميدان آستانه و ايوان جنوبي ورودي از طرف قبله و ايوان شرقي ورودي خيابان ارم و ايوان غربي همان ايوان آينه است . در هر كدام از اين ايوان هاي ياد شده ظرايف و آثار هنري معماري خاصي به كار رفته است كه نظر هر بيننده هنردوست را به خود جلب مي نمايد . وجود اين ايوان‌هاي مجللبه ويژه ايوان آينه و قرار گرفتن حوض چند ضلعي در وسط صحن مطهر با خصوصيات موجود در آن زيبايي اين مكان مقدس را چند برابر كرده است . اين صحن از آثار صدراعظم است و ساخت بناي آن از سال 1295 تا 1303 هجري قمريطول كشيده است . صحن عتيق (قديم:) اين صحن واقع در شمال روضه مباركه، اولين صحن است كه در اين بارگاه مباركه بنا شده است . اين صحن را چهار ايوان زيبا فراگرفته است . ايواني با عظمت در جنوب كه همان ايوان مي باشد ورودي صحن به روضه مطهره است . ايواني در شمال كه ورودي فيضيه به صحن را تشكيل مي دهد و ايواني در غرب كه ورودي مسجد اعظم به صحن است . در شرق ايوان، ورودي صحن عتيق به صحن نو قرار دارد . اين صحن كه در عين كوچك بودن، به خاطر داشتن ايوان هاي مجلل و حجره هاي متعدد در اطراف از زيبايي خاص برخوردار است، به دستور شاه بيگي بيگم دختر شاه اسماعيل صفوي در سال 925 هجري قمري بنا شد . از سال 1377 شمسي نيز به دستور توليت آستانه مقدسه، تعميرات اساسي در اين صحن و مقابر اطراف آن شروع شده و ادامه دارد و به زودي شاهد يكي از جلوه هاي هنر اسلامي و تركيب ناهماهنگ در جهات مختلف صحن خواهيم بود . ‌

‌ ضريح مطهر

در سال 965 هجري قمري به دستور شاه تهماسب صفوي در چهار طرف مرقد، ضريح آجري آراسته به كاشي هاي هفت رنگ و كتيبه هاي معرق بنا شد كه در اطراف آن منافذي باز وجود داشت تا هم مرقد ديده شود و هم زائران نذورات خود را داخل ضريح بريزند . بعد از چند سال ضريحي از فولاد سفيد و شفاف بر روي ضريح آجري قرار داده شد . در سال 1230 هجري قمري فتحعلي شاه همان ضريح را نقره پوش كرد . اين ضريح به مرور زمان فرسوده شد و در سال 1280 هجري قمريضريحي كه از نقره ضريح سابق و نقره هاي موجود در خزانه ساخته شده بود به جاي آن نصب گرديد.اين ضريح چندين مرتبه تجديد بنا و اصلاح شد و سال‌هاي متمادي روي مرقد حضرت باقي بود تا اينكه در سال 1368 هجري قمري به دستور توليت آن زمان، شكل ضريح را تغيير دادند و ضريحي با ظرايف و شاهكارهاي هنري ويژه به جاي آن نصب نمودند . بر روي اين ضريح كه طي ساليان گذشته همچنان بر فراز تربت نوراني حضرت موجود بوده است در اسفند ماه 1380 شمسي اصلاحات و تعميرات اساسي صورت گرفت و مرمت هاي ضروري انجام شد . ‌

ايوان هاي حرم مطهر

ايوان طلا : ايوان طلا و دو ايوان كوچكتر كنار آن كه در شمال روضه مقدسه واقعند در سال 925 هجري قمري هنگام تجديد بناي گنبد و احداث صحن عتيق و گلدسته هاي آن ساخته شد . بر فراز اين ايوان، كتيبه‌اي به خط ثلث سفيد در زمينه لاجوردي گرداگرد ايوان ديده مي شود كه متن آن را حديث نوراني تشكيل مي دهد. پس از اين كتيبه، بدنه ايوان تا دو متر آراسته به كاشي هاي معرق است و بعد از آن كتيبه سراسري ديگري به چشم مي خورد و بالاي آن، مقرنس‌هاي سقف ايوان با خشت هاي طلا پوشيده شده است . دو ايوان كوتاه تر در دو طرف ايوان طلا قرار دارد كه با كاشي هاي معرق آراسته شده اند . ايوان آينه : در جانب شرقي حرم مطهر نيز ايواني مرتفع قرار دارد كه به خاطر آينه كاري آن، به ايوان آينه معروف است . پايين ديوار آن به بلندي بيش از يك متر سنگ مرمر به كار رفته و هر بدنه آن با يك قطعه سنگ آراسته شده و از بالاي آنها، بدنه ايوان تا سقف آينه كاري شده است .در كمربند ايوان كتيبه اي سراسري از سنگ مرمر وجود دارد كه به خط ثلث ، آيه اي بر آن نقش بسته است . ميان ايوان و رواق شرقي حرم، ايوانچه اي است كه مانند ايوان اصلي با آينه كاري تزئين شده و بر سردر آن حديثي به خط نستعليق مشكي ديده مي شود. اين مجموعه هنري شگفت انگيز از كارهاي ارزشمند هنرمند مشهور دوره قاجار كه همزمان با بناي صحن نو به دستور صدراعظم بنا شد .

گلدسته هاي مناره هاي صحن عتيق : در صحن عتيق بر فراز ايوان طلا، دو ماذنه استوانه اي رفيع قرار دارد . پوشش ماذنه‌ها كاشي گرهي به شكل مارپيچ است كه در ميان پيچ ها نام هاي مبارك ، و به خط بنايي خوانده مي شود . اين ماذنه ها به دستور در سال 1285 هجري قمري بنا شدند و قبه آنها در سال 1301 هجري قمري طلا كاري شد.مناره‌هاي ايوان آينه : بر فراز پايه هاي دو طرف ايوان دو ماذنه است كه از بلندترين بناهاي آستانه هستند . در بالاي ماذنه ها كتيبه اي با پهناي حدود يك متر ديده مي شود كه متن آن در دو ماذنه، آيه هاي قرآني است . پوشش هر دو ماذنه از بالا تا پايين سرتاسر كاشي گرهي است كه در ميان آنها نام‌هاي پروردگار متعال خوانده مي شود . ماذنه هاي صحن بزرگ: دو ماذنه نيز در صحن بزرگ (اتابك) وجود دارد كه در روبروي ايوان آينه واقع شده است كه تا سال هاي اخير نيز موذنين در بالاي آنها اذان و مناجات خواني داشتند .اين دو ماذنه نيز زيبايي خاصي را در صحن ايجاد نموده است .

گنبد حرم مطهر

اولين گنبدي كه پس از سايبان حصيري"موسي بن خزرج " بر فراز تربت پاك معصومه (س) بنا شد، قبه اي برجي شكل بود كه به همت حضرت زينب دختر امام جواد (ع) از مصالح آجر، سنگ و گچ در اواسط قرن سوم هجري قمريساخته شد . به مرور زمان و پس از دفن بعضي از بانوان علوي در جوار فاطمه معصومه (س) دو گنبد ديگر در كنار گنبد اول ساخته شد . اين سه گنبد تا سال 447 هجري قمريبرقرار بودند تا اينكه در همان سال وزير طغرل به تشويق مرحوم شيخ طوسي (ره) به جاي آن سه گنبد، گنبد مرتفعي را آراستهبه نقش هاي رنگ آميزي و تزئينات آجري و كاشي ، بدون ايوان و حجره ها بنا نهادند كه شامل تمام قبور سادات و آن بانوان مي شد .در سال 925 هجري قمريهمين گنبد به همت دختر شاه اسماعيل تجديد بنا و سطح خارجي گنبد با كاشي هاي معرق آراسته گرديد و ايوان رفيع با دو مناره در صحن عتيق ساخته شد . در سال 1218 هجري قمريهمزمان با سلطنت فتحعلي شاه، گنبد مطهر با خشت هايي طلايي تزئين شد كه تا سال 1379 شمسي باقي ماند. در سال 1380 به علت تخريب وضع ظاهري گنبد و براي جلوگيري از وارد شدن صدمات ديگر به ساختمان گنبد به همت توليت آستانه مقدسه حضرت آيت الله مسعودي خميني اقدام به بازسازي و تعميرات اساسي گنبد حرم مطهر شد و به اين جهت خشت هاي طلايي سابق جمع آوري گرديد. اين طرح گسترده در حال حاضر با هزينه اي بالغ بر 25 ميليارد ريال در حال انجام است . ‌

رواق ها

محدوده نزديك به ضريح مطهر را رواق مي نامند . رواق بالاسر: شامل همان محوطه اي است كه بين مسجد بالاسر تا ضريح مطهر را در بر گرفته است. فضاي اين رواق با آينه كاري و گچ كاري‌هاي بسيار زيبا آراسته شده و محل زيارت مومنين است . رواق دارالحفاظ : محوطه بين ايوان طلا و ضريح مطهر است كه از سابق در اين محل خادمين و قاريان قرآن مراسم ويژه اي داشتند . هم اكنون نيز خطبه شامگاهي خدام در اين محل انجام مي شود . رواق آينه (شهيد بهشتي: ) در بخش زنانه و پايين پاي حضرت معصومه (س) قرار دارد . با تعميراتي كه در سال‌هاي اخير در اين مكان انجام شده محل بسيار با صفا و نوراني براي زيارت خواهران فراهم آمده است . رواق پيشرو : محوطه بين مسجد طباطبايي و ضريح مطهر كه سال‌ها محل برگزاري مراسم خطبه صبحگاهي و عرض ادب خدام آستانه مقدسه است . اين سنت حسنه هم اكنون نيز ادامه دارد . ‌

مسجد بالا سر

مسجد بالاسر از زيباترين رواق هاي آستانه و محل تشكيل مجالس عمومي و نماز جماعت ودر دوران صفويه به عنوان ميهمان سراي آستانه شمرده مي شد . اين مسجد در عهد قاجاريه تجديد بنا شد و به عنوان بزرگترين مكان سرپوشيده از اماكن متبركه آستانه به شمار آمد . اين فضا در سال 1338 هجري قمري با ضميمه شدن زميني در غرب مسجد افزايش يافت و بر سه ستون قطور آجري استوار شد، زماني كه مسجد اعظم با آن وسعت و زيبايي خاص ساخته شد و از آنجا كه ديگر بناي قديمي مسجد بالاسر بين ساختمان عظيم حرم مطهر و مسجد اعظم نوبنياد نماي خوبي نداشت، متولي وقت به تجديد بناي آن اقدام نمود . ساختمان قديمي حذف و به جاي آن عمارتي رفيع با خصوصيات ويژه معماري بنا شد كه امروزه يكي از با شكوه ترين اماكن متبركه حرم مطهر محسوب مي شود. ‌
يکشنبه 6 بهمن 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: تابناک]

[مشاهده در: www.tabnak.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 279]