خار توران شاهرود؛ دومين ذخيره گاه زيستي جهان‌

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: خار توران شاهرود؛ دومين ذخيره گاه زيستي جهان‌

ذخيره‌گاه زيست كره توران بزرگترين ذخيره‌گاه زيست كره ايران است كه بعد از سرنگتي قاره آفريقا واقع در كشور تانزانيا دومين منطقه بيوسفر جهان به شمار مي‌آيد.‌

اين ذخيره‌گاه در فاصله 140 كيلومتري جنوب شرقي شهر شاهرود و 28 كيلومتري جنوب شرقي بيارجمند و در شمال مركزي كوير ايران واقع است. اين منطقه با كوير شنزار و پستي و بلنديهاي جذاب شن‌هاي روان كوير مركزي هم‌مرز است و در شرق، اين منطقه به روستاي طرود و سهل و كوه كفتري و از آنجا به شرق بيارجمند محدود مي‌شود. وسعت منطقه 1470640 هكتار است.

منطقه حفاظت شده توران با مصوبه شماره 35 سال 51 شوراي عالي حفاظت محيط زيست رسميت يافت و با مصوبه شماره 75 سال 55، منطقه حفاظت‌شده و پناهگاه حيات وحش توران نام گرفت و پس از تحقيقات لازم در سال 81 با مصوبات شوراي عالي حفاظت محيط زيست، 118 هزار هكتار از منطقه خار توران به عنوان پارك ملي شناخته شد كه اين محدوده به علت وجود استعدادهاي فراوان و بالقوه زيست محيطي به عنوان زيستگاه نمونه اعلام شد.

مهمترين و پرحجم‌ترين آب موجود در منطقه كه اغلب جريان آن به صورت فصلي است كال شور است كه از ارتفاعات بينالود استان خراسان سرچشمه مي‌گيرد و به كوير مركزي منتهي مي‌شود. چشمه‌هاي مهم منطقه نيز شامل: ابواليحبي، غريبه، نيستانه، پروبال، پونيدر، ماجراد، شور آب الكم، گوراب، گرماب، شاه چشمه، بغلو، اسبه، چشمه عزيز، سيتل، تجور و گلستانه است.

در اين منطقه براي تأمين آب و حوش در خشكساليها 5 دستگاه پروانه بادي پيش‌بيني شده است.

از منابع آبي ديگر سنگابهاي طبيعي در محل كوههاي سنگلاخي و گياهان آبدار كويري است كه در تأمين آب موردنياز حيوانات وحشي و اهلي منطقه از جمله شتر و گوسفند نقش مهمي ايفا مي‌كند. همچنين در نقاط مهمي از زيستگاههاي ذخيره‌گاه، آب‌انبارهايي براي ذخيره آب پيش‌بيني شده است كه به وسيله تانكرهاي پلي اتيلين در محل استتار شد‌ه‌اند يا به وسيله مصالح سيمان و آجر به صورت آب انبار ذخيره درنظر گرفته شده‌اند.

در اين منطقه بيش از 375 گونه گياهي از 48 خانوار وجود دارد كه حدود 60 درصد آنها گياهان يك‌ساله‌اند، بيشترين درصد پوشش گياهان منطقه را خانواده كمپوزيته با 56 گونه تشكيل مي‌دهد. گياهان بارز اين منطقه را از قيچ، درمنه، تاغ، گز، اسپند، باريچه، وشق، كما (انفوزه)، پرند، كاروانكش، بروموس، علف مار، تبل باد، سريش، تلخ بيان، خارخسك، علف، شور و هندوانه ابوجهل شامل مي‌شود.‌

پوشش گياهي اين منطقه و تپه‌هاي ماسه‌اي حاشيه آن به علت چراي بي‌رويه و بوته كني شديد به شدت تخريب شده است و به صورت تپه‌هاي ماسه‌اي فعال روستاهاي مجاور را تهديد مي‌كند، منطقه خار توران شاهرود با بيش از يك ميليون و 400 هزار هكتار وسعت، بزرگترين ذخيره‌گاه زيست كره كشور به شمار مي‌آيد و گونه‌هاي نادر جانوري و گياهي را در خود جاي داده است.‌

گونه‌هاي جانوري منطقه‌

جانوران وحشي به عنوان مصرف‌كنندگان، سلامت اكو سيستمها را باتوجه به روابط پيچيده موجود بين آنها و محيطي كه در آن زيست مي‌كنند تضمين مي‌كنند. از ديگر ارزشهاي آنها ميراث طبيعي ژن بومي منطقه است كه مي‌توان موضوع مطالعه و بهره‌گيري اقتصاد در حال و آينده شود. همچنين‌نبايد از جانوران وحشي به عنوان منبعي ارزشمند براي تماشا، تفريح، جذب اكوتوريسم غافل شد. منطقه خار توران به دليل وجود ويژگيهاي منحصر به فرد، پوشش گياهي ويژه، عوارض جغرافيايي پست و اقاليم و غيره باعث پديد آمدن يك اكوسيستم متنوع و مملو از گياهان و جانوران و حشرات شده است. در حال حاضر مي‌توان اين منطقه را به عنوان يكي از ذخيره‌گاههاي ژني كشور دانست كه صرف هزينه‌هاي بيشتر در حفظ و احيا از اين ميراث ارزشمند، باعث بقاي نسل محيط طبيعي در كشور خواهد شد.

جانوران ذخيره‌گاه زيست‌كره خارتوران شامل: گرگ، شغال، روباه معمولي، كفتار، گورخر (زيرگونه ايراني)، يوزپلنگ، كاراكال، پلنگ، گربه وحشي يا دشتي، جبير،‌ آهو، پازن (زيرگونه ايراني) و قوچ وحشي است.

هوبره، زاغ بور (پرنده يك ميليون دلاري)، بحري، دليجه، كبك، تيهو، بلدرچين، عقاب‌ دشتي، چاغ لق، كبوتر چاهي، ياكريم، شاه بوف، سبز قباي هندي، دم جنبانك، سنگ چشم و گنجشك نيز از جمله پرندگان اين منطقه به شمار مي‌آيند.

خزندگان اين منطقه نيز براي خود سهم قابل توجهي دارند كه شامل راسته لاك‌پشت‌ها و خانواده اگاماها، سمندرها و اسكينك‌ها است. از ديگر خانواده‌ خزندگان مي‌توان به بزمچه‌ها اشاره كرد. همچنين از راسته مارها در ايران 17 خانواده و كلا 72 گونه مار وجود دارد.

ذخيره‌گاه زيست‌كره نوران با وجود اين ويژگيهاي منحصر به فرد، قابليت جذب توريسم داخلي و خارجي را در رشته‌هاي تخصصي متفاوت دارد و با اندكي برنامه‌ريزي و حفاظت بيشتر مي‌تواند سالانه دهها گردشگر و پژوهشگر داخلي و خارجي را به منطقه بكشاند.

اما با تمام اين توانمندي منطقه خار توران را بايد دشت فراموش شده در ايران دانست.

اين سرزمين شگفت كه روزگاري مامن بي‌مانندي براي حيات وحش به شمار مي‌آمد، امروزه با شكار بي‌رويه و افسار گسيخته‌اي مواجه است كه شايد تا چند سال آينده نسل گورخر و يوزپلنگ در اين منطقه براي هميشه از بين برود.

اجراي طرح فنس كشي‌

اقدام جديد محيط زيست مبني بر اجراي طرح فنس كشي براي حفاظت حيات وحش منطقه با واكنش‌هاي مختلفي همراه بوده است. در اين گزارش تلاش شد تا با درج ديدگاههاي مختلف نتيجه‌گيري را به مسئولان و كارشناسان واگذار كنيم تا اگر مشكلي در كار وجود دارد بررسي شود و سريعا در رفع آن اقدامي به عمل آيد.

يكي از معتمدين و چهره شناخته شده بومي منطقه، مي‌گويد: از چندي پيش محيط زيست تصميم گرفت براي حفظ گورخرهاي باقي مانده ايستگاه و محيط بسته‌اي را با فنس كشي به وجود آورد كه در حال حاضر لوازم كار در منطقه تخليه شده است.

وي مي‌افزايد: اين اقدام اخير محيط زيست براي ساخت ايستگاه كه مي‌توانست با حداقل تخريب صورت گيرد متأسفانه با تخريب حداقل 10 هكتار از بهترين گونه‌هاي مرتعي درختچه قيچ و درمنه كه از منابع مهم غذايي براي حيات وحش و حتي دامها به شمار مي‌رود همراه است.

در حاليكه اگر اهالي منطقه يك شاخه از درختچه‌هاي خشك را براي آتش بشكنند به آنها اتهام تخريب محيط زيست زده مي‌شود.

وي مي‌گويد: اين كار در حالي صورت گرفت كه اهالي آماده بودند تا طرح را بدون دخالت ماشين و با حداقل خسارت اجرا كنند.

يك عضو موسسه شاهوار زيست به نمايندگي از ديگر اعضاي اين جمعيت مي‌گويد: مدتي است كه چند دستگاه ماشين آلات جاده‌سازي در پارك ملي توران در نزديكي ايستگاه دلير مستقر است و در كمترين زمان ممكن جاده‌اي به طول تقريبي 15 كيلومتر و به عرض 3 تا 4 متر ساخته‌اند كه اين جاده از نقطه‌اي به نقطه ديگر امتداد ندارد بلكه به شكل مستطيل به دور محوطه‌اي كشيده‌اند كه با پرس و جو مشخص شد اين جاده را براي اجراي عمليات فنس‌كشي و ايجاد محوطه‌اي بسته به منظور نگهداري چند راس گورخر ساخته‌اند تا آن چند راس گورخر باقيمانده نيز نابود شوند.

وي مي‌گويد: اين تجربه در يزد ناموفق بود و با اجراي آن چند هكتار از مراتع بياباني كه پوشيده از گياهان بوته‌اي و درختچه‌اي ويژه آن مناطق بودند در نتيجه خاكبرداري و جاده‌كشي نابود شدند و صحنه‌هاي تأسف‌باري در آن دشت زيبا پديد آمد.‌وي مي‌گويد: به جاي ايجاد جاده با بولدوزر و در نتيجه تخريب فراوان به راحتي مي‌توانستند از نيروي انساني كمك بگيرند تا هم تخريب و نابودي مرتع كمتر شود و هم براي مردم بومي كارآفريني شود.

و اما مديركل محيط زيست استان سمنان با اشاره به ساخت و تجهيز ساخت سايت پرورش گورخر آسيايي در شاهرود، مي‌گويد: متأسفانه اين گونه جانوري (گورخر) در معرض انقراض است و در استان و منطقه توران فقط چند راس باقي مانده است كه اميدواريم با حركت‌هاي احيايي كه در دستور كار داريم، هم زيستگاه احيا شود و هم گونه گورخر آسيايي از خطر انقراض نجات يابد.

ابراهيمي اعتبار اين طرح را 300 ميليون تومان اعلام كرد و گفت: به زودي عمليات نصب‌پايه‌ها و فنس در اين منطقه آغاز خواهد شد.او با اشاره به اين‌كه مركز تحقيقات زيست محيطي ذخيره‌گاه بيوسفر توران در طرود با پيشرفت فيزيكي 85 درصد در حال ساخت است، افزود: 100 درصد تجهيزات اين مركز خريداري شده است.

مديركل محيط زيست استان سمنان درباره آبرساني و تأمين علوفه حيات وحش باتوجه به خشكسالي چند سال اخير، گفت: سالي را كه پشت سر گذاشتيم سال بسيار خشكي بود ولي ما براي تأمين آب حيات وحش چه در خوش ييلاق و چه در منطقه توران مشكل خاصي نداشتيم و فقط بحث تأمين علوفه بود كه با حمايتهاي مهندس رحيمي فرماندار شاهرود اعتبار خوبي پيش‌بيني شد و توانستيم، علوفه حيات وحش منطقه را تأمين كنيم.

ابراهيمي شمار محيط‌بانان مناطق حفاظت‌شده و استان را پايين‌تر از نرم جهاني اعلام كرد و ‌گفت: براي تجهيز محيط‌بانان به رايانه و دستگاههاي پيشرفته كارهاي لازم انجام شده است.

مديركل محيط زيست استان سمنان با تأكيد بر اهميت آموزش محيط‌بانان و نقش آن در حفاظت از محيط زيست، مي‌افزايد: محيط‌بانان به تدريج در حال فراگيري آموزشهاي لازم براي تجزيه و تحليل آسيبهاي وارده به منطقه هستند تا با ارائه گزارشهاي علمي و منطقي در اتخاذ تصميم‌هاي درست مديريتي همكاري كنند و اين امر در احيا و حفظ منابع بسيار اهميت دارد.

وي شاهرود را بزرگترين شهرستان كشور از نظر مسائل زيست محيطي و داشتن بيشترين سطح مناطق تحت مديريت محيط زيست مي‌داند و مي‌گويد: شاهرود خيلي براي ما و كشور مهم است ما در اين شهرستان، ميزبان گونه‌هاي گياهي و جانوري در معرض انقراض هستيم، بنابراين تكليف است كه همه دست به دست هم دهيم و محيط زيست را حفظ كنيم، محيط زيست متعلق به همه مردم است و مهمتر اين‌كه متعلق به نسلهاي آينده است و بايد اين اموال الهي را پاك و سالم به دست آيندگان برسانيم.

تجربه كاري محيط زيست يزد

بي‌شك هدايت و نگهداري جانوران وحشي به داخل يك محيط بسته هر چند براي حفظ آنان از دست شكارچيان بي‌فكر ،مي‌تواند موثر باشد اما گروهي معتقدند اين امر بر جريان زندگي عادي حيات وحش نيز تأثير مي‌گذارد. در اين رابطه بهتر ديديم از محيط زيست استان يزد كه از نظر تنوع گونه‌هاي زيستي و فراواني جمعيت حيات وحش در كشور اهميت دارد پرسش‌هايي در زمينه فنس‌كشي، تأثير آن بر زاد و ولد حيوانات، و برنامه كاري آنها داشته باشيم كه از طريق همكار خوبمان خانم عسگري خبرنگار اطلاعات در يزد اين پرسش‌ها را براي محيط زيست اين استان ارسال كرديم. هر چند متأسفانه فقط به دو پرسش پاسخ دادند اما در نامه خود آورده‌اند: در استان يزد تاكنون براي حفاظت از مناطق حفاظت‌شده فنس‌كشي انجام نشده است ليكن به صورت محدود براي تكثير و پرورش بعضي گونه‌ها مانند گورخر، گوزن زرد و جبير در اسارت عمليات فنس‌كشي در سطح محدودي انجام شد.

آنها گفته‌اند: پيشنهادهايي براي فنس‌كشي بخشهايي از منطقه حفاظت‌شده كالمند -‌ بهادران براي حفظ جمعيت مناسب آهو وجود دارد كه در دست بررسي كارشناسي است.‌

اين اداره پاسخ داده است كه در حال حاضر چند سايت تكثير و پرورش گورخر ايران با عنوان ايستگاه تحقيقاتي گوراب و چند سايت تحقيقاتي ويژه گوزن زرد ايراني، جبير، هوبره و يوزپلنگ در مناطق مختلف اين استان فعاليت دارند.

نقش مردم در حفظ خار توران‌

فرماندار شاهرود نيز يكي از افتخارات اين شهرستان را وجود منطقه خار توران مي‌داند و مي‌گويد: جاذبه‌هاي محيط زيست براي شاهروديها خيلي ارزشمند است و اينطور هم نيست كه كسي احساس كند مسئولان ديدشان نسبت به محيط زيست يك ديد تخريب است بلكه ما حتي راضي نيستيم كه شاخه درختي بشكند.

به گفته رحيمي دولت در بخش سخت‌افزاري خيلي سرمايه‌گذاري كرده است و بايد به مردم اطلاع داد كه در منطقه شما گورخر آسيايي در معرض انقراض است و اگر هم گردشگر وارد اين شهرستان مي‌شود علاوه بر جاذبه‌هاي تاريخي به خاطر وجود اين مناطق است، پس حيوانات نادر را براي پخت قورمه، نكشيد.

وي فرهنگ‌سازي در اين زمينه‌ را بسيار بااهميت مي‌داند و مي‌گويد: بايد در اين مناطق كاري كرد كه اگر يك نفر تفنگ به دست به سمت منطقه رفت هنوز 100 متر وارد منطقه نشده مردم پليس و محيط‌بانان را خبر كنند. چرا كه آن شكارچي براي ضربه‌زدن به سرمايه منطقه دست به اين كار مي‌زند. لذا اگر يك خار توراني بداند كه حفظ منطقه برايش ارزش و منفعت دارد، خود او بهترين محيط‌بان خواهد بود و قطعا محيط زيست را حفظ خواهد كرد.

به هر حال حفظ چنين منطقه ارزشمندي در ايران مستلزم تلاش همه جانبه‌اي است كه بايد از سوي مسئولان صورت گيرد. ارائه برنامه‌هايي علمي و كارشناسي و پياده‌كردن آن در منطقه، استفاده از تجربيات مناطق ديگر در داخل و خارج كشور، و برخورد جدي و بدون گذشت با شكارچيان سودجو از كارهايي است كه بايد با شتاب بيشتري به جلو حركت كند.

و بايد بدانيم شكارچي هنگامي كه تفنگ به دست مي‌گيرد و گورخري را شكار مي‌كند فقط به تفريح مي‌انديشد. اما نمي‌داند كه با شكار هر گورخر، منطقه باارزشي در جهان را از وجود همين تعداد انگشت شمار گورخر نادر تهي مي‌كند. لذت خودنمايي شكار حيوانات كمياب او را وسوسه مي‌كند تا جرمي را مرتكب شود كه هيچ بها و جريمه‌اي قادر به جبران آن نيست.

عكس وگزارش: محمد رضائيان‌

يکشنبه 22 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 400]