گندم، از خودكفايي تا واردات!

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: گندم، از خودكفايي تا واردات!

با تغيير اقليم كره زمين و كاهش بارش در اغلب نقاط آن زنگ خطر براي بخش كشاورزي در كشورها به صدا درآمده است.‌

با توجه به نقش اساسي كشاورزي در اقتصاد و تامين امنيت غذايي كشور، ضرورت دستيابي به كشاورزي پايدار درحالي به شدت احساس مي‌شود كه عدم مكانيزاسيون و برهم ريختن نظام كشت در اين بخش مخاطراتي را پيش روي كشاورزي قرار داده است.

خودكفايي گندم با برهم زدن نظام كشت به عنوان يكي از مخاطرات عمده كشاورزي ايران در حال حاضر مطرح است.

به گواه كارشناسان دستيابي به خودكفايي گندم درسال گذشته حاصل بارندگي خوب آن سال زراعي و جابجايي در كشت بوده است.

در عين حال اين طرح سال گذشته درحالي به ثمر رسيد كه اغلب كارشناسان از اجرا و تداوم آن ابراز نگراني كرده‌اند. به عقيده آنان تداوم خودكفايي و تعميم آن به ديگر محصولات بدون سرمايه‌گذاري زيربنايي و مهندسي كردن بخش و با توجه به قلت بارش‌ها قابل توجيه نيست.

از سوي ديگر نگراني‌ها زماني مضاعف مي‌شود كه محمدرضا اسكندري - وزير جهادكشاورزي و محمدرضا جهانسوز - معاون امور توليدات گياهي وي بار ديگر از خودكفايي گندم بدون فراهم ساختن زمينه‌ها و بكارگيري فناوريهاي نوين در آبياري و كاهش مصرف آب در اين بخش سخن گفته‌اند.

در همين حال وزير اسبق كشاورزي و رئيس خانه كشاورز مي‌گويد: خودكفايي در توليد گندم بدون سرمايه‌گذاري در بخش كشاورزي حاصل شده و صرفا از طريق جابجايي در توليد برخي محصولات بوجود آمده است.

دكتر عيسي كلانتري در پاسخ به سوال خبرنگار ما پيرامون تبعات خودكفايي در توليد گندم، مي‌گويد: برخي از خودكفايي گندم به عنوان يك دستاورد خوشحالند ولي نمي‌دانند هزينه اين كار چقدر است.

وي با بيان اينكه ايران در يكي از بحراني‌ترين نقاط كشاورزي جهان قرار گرفته است، مي‌گويد: بيلان منفي آبهاي زيرزميني كشور به سالانه 7 ميليارد مترمكعب افزايش يافته است.‌

به گفته وي، 7/2 ميليون هكتار از 6 ميليون هكتار زراعت آبي سالانه زير كشت گندم قرار دارد و ترويج كشت اين محصول در كنار كشت دوم طي سالهاي اخير به 40 درصد بيلان منفي آب دامن زده است.

دكتر كلانتري مي‌افزايد: مجريان طرح افتخار مي‌كنند كه در توليد گندم خود كفا شده اند حال آنكه براي توليد اين مقدار محصول 4 ميليارد مترمكعب آب استفاده شده كه 8/2 ميليارد مترمكعب از اين مقدار از سفره‌هاي زيرزميني برداشت شده است.

به گفته وي، درآمد حاصل ازصدور 400 هزار تن گندم80 ميليون دلار بود كه پس از كسر 30 ميليون دلار ارزبري توليد، تنها 50 ميليون دلار سود نصيب كشور شد.

وي مي‌افزايد: آنها افتخار مي‌كنند كه گندم، صادر شده ولي با اين كار 280 قسمتي از منابع آبي كشور كه جزء بيلان منفي برداشت‌ها هم هست، را به قيمت 50 ميليون دلار صادر كرده‌اند.

كلانتري مي‌افزايد: به بهانه خودكفايي و صادرات گندم به8/2 ميليارد مترمكعب بيلان منفي آب دامن‌زده ‌شده است درحالي كه كشورهاي مهم صادركننده و خودكفاي گندم از جمله كانادا، اروپا، استراليا، آرژانتين و آمريكاي شمالي 80 درصد اين محصول را از طريق كشت ديم توليد كرده و آن را صادر مي‌كنند كه به منابع آبي‌شان لطمه نمي‌خورد. اما در ايران 70 درصد توليد از طريق كشت آبي صورت مي‌گيرد و براي آنهايي كه مي‌دانند 400 هزار تن گندم به چه قيمتي صادر شده اين موضوع غم‌انگيز است.

وزير اسبق كشاورزي مي‌گويد: كشور چين تا 10 سال پيش 132 ميليون تن گندم توليد مي‌كرد. اما به علت از دست دادن منابع آبي آن را به 94 ميليون تن كاهش داد.

هند نيز در سالهاي اخير 15 ميليون تن كاهش توليد داشت و عربستان هم سطح توليد را از 2/4 به يك ميليون تن كاهش داد. حتي آمريكا در ناحيه با كشت اين محصول پرمصرف 35درصد از اراضي كشت آبي خود را از دست داد. حالا مي‌خواهيم همان كار را ادامه دهيم كه اين كار كاملا اشتباه است.

كلانتري مي‌افزايد: دغدغه‌ها، خودكفا شدن براي 2 ميليون تن گندم است. اگر در شرايط بارندگي عادي بخواهيم اصول توليد را از لحاظ فني رعايت كنيم و به توليد ساير محصولات لطمه‌اي نزنيم حداكثر نياز به واردات 2 ميليون تن گندم خواهيم داشت و نمي‌دانم چه كسي به خاطر عدم واردات اين مقدار و افتخار جلوه دادن خودكفايي گندم، تمام توازن محصولات كشاورزي، نظام كشت و محيط زيست را به هم ريخته و گراني مواد غذايي و سوءتغذيه را برمردم تحميل كرده است.

جاي خالي سياست صحيح در كشاورزي ايران‌

وي با تاكيد براينكه كشور مسير و سياست صحيحي را براي كشاورزي انتخاب نكرده است، مي‌افزايد: راه صحيح اين است كه ابتدا براي بهره‌وري بيشتر در كشاورزي سرمايه‌گذاري كنيم و از امكانات بهتر و منطقي‌تر استفاده كنيم.

در اين صورت خودكفايي ماندگار و پايدار دور از دسترس نيست. ولي بدون سرمايه‌گذاري صحبت از خودكفايي كردن يعني خود را به خواب زدن، سر خود را كلاه گذاشتن و منابع را هدر دادن.

وي مي‌گويد: در واقع خودكفا شدن به هر قيمتي مطلوب نيست و نبايد منابعمان را كه غيرقابل جايگزين است به اين راحتي پايمال كنيم.‌

در پاسخ به اين نظرات،فريد اجلالي، معاون آب، خاك و صنايع وزارت جهادكشاورزي با رد افت 40 درصدي آب منابع زيرزميني به خاطر كشت گندم مي‌گويد: من روشي با عنوان كشت در مسير بارندگي يا كشت پاييزه طراحي كردم كه براساس آن به جاي اينكه سد بسازيم تا از آب آن در بهار و تابستان استفاده كنيم، محصولاتي را كشت كنيم كه از بارندگي‌هاي پاييز و زمستان استفاده شود كه اتفاقا گندم هم در صدر آنهاست.

وي با ذكر اينكه كشت گندم از لحاظ مصرف آب مزيت مطلق كشور است، مي‌گويد: گندم در فصل مهر و آبان كاشته مي‌شود و در فصل كم آبي فقط يك تا دو بار به آبياري نياز دارد.

اجلالي با بيان اينكه نظر كارشناسان مبني برافت قسمتي از آبهاي زيرزميني به خاطر كشت گندم را به هيچ‌وجه قبول ندارم، خاطرنشان مي‌سازد: گندم و هر كشت ديگر پاييزه جزو كشت‌هاي اولويت‌دار كشور است و مصرف آب آن بسيار كم است.

معاون وزير جهادكشاورزي درحالي از نياز به يك تا دو بار آبياري براي كشت گندم جهت رد نظر منتقدين افت آبهاي زيرزميني استفاده مي‌كند كه دكتر ارژنگ جوادي - رئيس موسسه تحقيقات فني و مهندسي كشاورزي و نايب رئيس انجمن مهندسي كشاورزي آسيا - در اين باره به خبرنگار ما مي‌گويد: دفعات آبياري به طور متوسط 7 تا 10 بار است كه در برخي مناطق اين دفعات به 12 بار هم مي‌رسد.

علي اوصانلو - يك كشاورز از منطقه شمالغرب كشور هم مي‌گويد: در مجموع براي توليد گندم در اين منطقه به طور متوسط به 8 بار آبياري نياز است تا اين محصول آماده برداشت شود.

مهندس جعفري - از كارشناسان زراعت جهادكشاورزي در اين منطقه هم مي‌گويد: براي توليد گندم كشت پاييزه بنابرقانون علم زراعت و در اين منطقه از كشور كه از بارندگي مناسب برخوردار است، بايد از زمان كاشت تا برداشت و به غير از بارندگي‌ها 7 بار آبياري انجام داد.

دكتر عيسي كلانتري نيز با بيان اينكه كشت پاييزه طرح جديدي نيست و در ايران 5 هزار سال سابقه دارد، مي‌گويد: كشت گندم در كنار كشت دوم باعث افت 40 درصدي منابع آبهاي زيرزميني مي‌شود.

به گفته وي درگذشته كه يك كشت وجود داشت، تناوب هم رعايت مي‌شد اما با اضافه شدن كشت گندم به اين كشت كه ناشي از حمايت و تشويق دولت و براي نائل شدن به خودكفايي در توليد گندم بود بيلان منفي توسعه يافت و به 40 درصد افزايش يافت.

وي با بيان اينكه به خاطر مشكلات و معضلات موجود در حقيقت بخش كشاورزي كشور آسيب‌ديده است، مي‌افزايد: وقتي كسي مي‌گويد، گندم براي توليد به يك تا دو بار آبياري نياز دارد، اين نشان از عدم آگاهي وي دارد. دولت نيز به بخش كاملا بي‌توجه است. به عنوان مثال امسال 2500 ميلياردتومان اعتبار براي كمك به كشاورزان آسيب‌ديده از خشكسالي اختصاص يافت كه تا بحال 20 ريال هم پول به دست كشاورزان نرسيده و اين رقم در جاهايي ديگر هزينه شد كه حتي منجر به واكنش نمايندگان مجلس هم شده است.‌

دكتر خليليان معاون برنامه‌ريزي و امور اقتصادي وزارت جهادكشاورزي در پاسخ به اين سوال كه آيا كشت محصولاتي مانند گندم و ذرت بدون انتقال مديريت و مكانيزاسيون به مزرعه به خصوص در دشت‌هاي با بيلان منفي آب صحيح است، مي‌گويد: بله اشكال دارد. ما بايد به سمت اجراي طرحهاي زيربنايي آب و خاك، آبخيزداري، توسعه مكانيزاسيون و انتقال‌يافته‌هاي تحقيقاتي به مزارع برويم تا روند بيلان منفي را به مثبت تبديل كنيم.

وي در پاسخ به سوالي مبني براينكه با عدم استقرار طرحهاي زيربنايي و مكانيزاسيون و زمانبر بودن اجراي آن، آيا تداوم خودكفايي به منابع آبي ضربه نخواهد زد، مي‌افزايد: براي تغيير وضعيت به زمان نياز داريم. سياستهاي حمايتي ما به سمت حمايت از مناطق با كشت اصولي است ولي اعمال آن زمانبر است. طي سه سال گذشته از كشت زراعي در اراضي شيب دار هيچ نوع حمايتي نشده است و آنها را تحت پوشش هيچ خدماتي قرار نداده‌ايم. در ضمن سعي كرده‌ايم كارهاي زيربنايي را در مناطقي كه امكان زراعت دارند اما داراي بيلان منفي هستند توسعه دهيم.

كاستي‌هاي مديريتي پشت سيماي خشكسالي‌

كلانتري با بيان اينكه متاسفانه بسياري از سوءمديريت‌ها در اين بخش به خشكسالي نسبت داده شده و اين كاستي‌ها در پشت سيماي خشكسالي پنهان مي‌شود، مي‌افزايد: سال گذشته كه بهترين سال بارندگي كشور طي نيم قرن اخير بود، عملكرد گندم آبي كمترين رقم نسبت به سالهاي گذشته را داشت. به اين دليل كه تناوب زراعي رعايت نمي‌شد، بيماري‌هاي خاكزي توسعه يافت و اين امر امسال هم ادامه داشت به گونه‌اي كه هم‌اكنون به علت عدم تناوب، بيماري‌هاي خاكزي در جنوب و غرب كشور غوغا مي‌كند.

كلانتري با استناد به مصاحبه تلويزيوني وزيركشاورزي كه گفته بود مي‌گويد: درحالي كه وقتي توليد محصولي همچون گندم در سال جاري به كمتر از 50 درصد كاهش مي‌يابد آن را به خشكسالي نسبت مي‌دهند! او مي‌افزايد: هر دو موضوع نادرست است. نه اين 50درصد صحيح است و نه آن 5 درصد چرا كه اگر 50 درصد خسارت وارده اعلام مي‌شود، اين از خشكسالي نيست از سوءمديريت ناشي مي‌شود. چرا كه در سال زراعي 79 - 78 در بدترين سال خشكسالي حاكم 5/9 ميليون تن توليد گندم داشتيم.

وي با بيان اينكه آمارهاي ارائه شده توسط متوليان بخش كشاورزي نادرست است،‌ مي‌گويد: به عنوان مثال در همين سالهايي كه اعلام مي‌شد در توليد گندم خودكفا شده‌ايم، سالانه يك ميليون تن گندم واردكشور شده است.

وي مي‌افزايد: امسال هم خريد گندم داخلي 5/11 ميليون تن پيش‌بيني شده بود كه محقق نشد و هيچگونه آماري هم در اين باره ارائه نمي‌شود درحالي كه سال گذشته هر روز آمار خريد اعلام مي‌شد. به اين ترتيب در سال جاري بايد 8 ميليون تن گندم وارد كشور شود. در كنار آن حداقل بايد 2 ميليون تن جو، 5/3 ميليون تن ذرت، 2/1 ميليون تن روغن‌نباتي و 5/1 تا 2 ميليون تن شكر وارد شود و درحالي كه كشور ظرفيت توليد 5/1 ميليون تن شكر را دارد تنها 400 هزار تن توليد شد.

وي پيرامون تبعات خودكفايي در محصول گندم مي‌گويد: همين است كه مي‌بينيم توليد ساير محصولات كاهش‌يافته و اقتصاد كشاورزي كشور به هم ريخته است. ايران امروز يكي از گرانترين كشورها در زمينه قيمت مواد غذايي در جهان است. اين درحالي است كه درآمد سرانه مردم كشورمان يك‌سوم ميانگين جهاني است ولي مردم محصولات غذايي را بايد گرانتر از نرخ جهاني تهيه كنند.

ضمن آنكه به رغم ادعاهاي موجود امسال بايد 12ميليارددلار مواد غذايي وارد كشور شود كه اين رقم در هيچ يك از سالهاي دهه 70 از 4 ميليارددلار تجاوز نكرد.‌

به گفته وي، هم‌اكنون 25 درصد سوءتغذيه در كشور داريم، آمار تولد كودكان عقب مانده ذهني بالا رفته و گراني، سلامت مردم را نشانه گرفته است. اكنون بهترين گوشت و مرغ در ديگر كشورها بسيار ارزانتر از ايران است. حتي ما در زمينه ميوه نسبت به دنيا به شدت مزيت نسبي داشتيم درحالي كه درحال حاضر ميوه وارداتي ارزانتر از نوع داخلي است.

عيسي كلانتري مي‌گويد: اگر خودكفايي گندم با مكانيزه شدن حاصل شده بود، مصرف آب به گونه‌اي كاهش مي‌يافت كه درست يكسال پس از خودكفايي و به علت كاهش بارندگي‌ها مجبور به واردات نمي‌شديم و بنابراين خودكفا شدن در اين محصول حاصل بارندگي خوب سال 85 بود نه ثمره به كارگيري دانش‌فني در مزارع.

كشاورزي در ايران آنقدر سنتي است كه 90 درصد آب شيرين كشور در بخشي مصرف مي‌شود كه حداكثر بهره‌وري آن 30 درصد است و بهتر است كه دغدغه مديران اين بخش افزايش كارايي و بهره‌وري آب باشد نه خودكفايي!

بي‌توجهي به سند چشم‌انداز

در همين رابطه دكتر حسن روحاني عضو مجتمع تشخيص مصلحت نظام نيز بي‌توجهي به رهنمودهاي سند چشم‌انداز و سياست‌هاي برنامه چهارم، واردات بي‌رويه محصولات كشاورزي، عدم توجه به رفع موانع توليد و عدم حمايت لازم از توليدگران را از عوامل اصلي عقب ماندن در توليد محصولات كشاورزي مي‌داند و مي‌افزايد: در آغاز كار دولت نهم وزير جهادكشاورزي در جريان راي اعتماد مجلس به نمايندگان ملت قول داده بود كه كشور تا سال 87 در توليد گندم، جو، برنج، ذرت و شكر به خودكفايي كامل برسد.‌

روحاني مي‌افزايد: درحالي كه درسال 85 واردات گندم 155/1 ميليون تن بود، در سال 87 به 6 ميليون تن افزايش يافت. واردات ذرت نيز در سال 86 به 683/2 ميليون تن رسيد. درحالي كه در سال 83 تنها 190 هزار تن شكر وارد كشور شده بود و هيچ كمبودي نداشتيم، واردات شكر در سال 85 دوميليون و 481 هزار تن و در مورد برنج در سال 85 يك‌ميليون و 216 هزار تن و در سال 86 يك ميليون و 67 هزار تن واردات داشته‌ايم. در مورد حبوب هم كه در سال 83 يكصد هزار تن محصول صادر كرديم در سال 86 به واردكننده يكصد هزار تن حبوبات مبدل شديم.

نماينده مردم تهران در مجلس خبرگان با بيان اينكه از مطرح كردن مساله كم آبي در سال گذشته زراعي به عنوان يك دليل يا بهانه هم كه بگذريم در سال 85 كه سال بسيار پر آبي بود هم واردكننده محصولات كشاورزي بوديم كه هيچ توجيهي نداشت.

فقط خودكفايي‌

در اين باره مدير گروه زراعت دانشگاه علوم تحقيقات مي‌گويد: متاسفانه مسئولان وزارت جهادكشاورزي تمام توجهشان را به خودكفايي گندم و كلزا متوجه كرده‌اند و همين امر علاوه برجايگزيني گندم به جاي كشت ساير محصولات، حتي موجب هجوم كشاورزان به مراتع شده است.

دكتر قربان نورمحمدي مي‌افزايد: در سفري كه از شهر زنجان به سوي تخت سليمان داشتم مراتع را مشاهده مي‌كردم كه به زير كشت گندم برده‌‌اند. درحالي كه از نظر علمي در شيب‌هاي بيش از 6 تا 8 درصد نبايد شخم زده و چيزي كاشته شود. زيرا گياهان و گونه‌هاي مرتعي از بين مي‌رود و خاك نيز فرسايش مي‌يابد و در نهايت مراتع نابود مي‌شوند.

به گفته اين استاد دانشگاه، در كشور 120 ميليون راس دام داريم كه تعداد زيادي از آنها به مراتع وابسته‌اند و با كشت گندم علوفه‌هاي مراتع نابود شده و دامهاي وابسته به مرتع در معرض تهديد و گرسنگي قرار خواهند گرفت.

وي با ذكر اينكه پس از اجراي اين طرح به واردكننده حبوب از ديگر كشورها تبديل شده‌ايم، مي‌گويد: بايد تعادل در توليدات را رعايت كنيم و چنانچه دچار كمبود شديم با واردات كاستي‌ها را جبران كنيم نه اينكه با كشت گندم، به واردكننده ديگر محصولات تبديل شويم.

وي مي‌گويد: در برخي استانها همچون كردستان استعداد طبيعي براي توليد حبوب وجود دارد. منتها با اختصاص اين مناطق به كشت گندم علاوه برواردات، استعداد سرزمين را نيز ناديده گرفته‌ايم.‌

دكترنورمحمدي خاطرنشان مي‌سازد: مراتعي كه شخم‌زده و به زير كشت رفته‌اند چنانچه دو يا سه سال خشكسالي پيش آيد علاوه برفرسايش و نابودي تنوع گياهي به تپه‌هاي ماسه‌اي تبديل خواهند شد كه عوارض بسيار سنگيني را براي كشور در پي خواهد داشت.

گزارش: محمد داودبيگي‌

پنجشنبه 14 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 92]