آموزش گام به گام ساخت بهترین شهرهای علم.پرور دنیا

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: آموزش گام به گام ساخت بهترین شهرهای علم.پرور دنیا

امروزه تولید علم در دنیا از اهمیت زیادی برخوردار است، اما توزیع کیفیت و کمیت دانش تولیدی در دنیا یکسان نیست. تاکنون فکر کرده اید که چطور می توان یک شهر نمونه را از نظر علم و دانش بنیان نهاد؟
محمود حاج.زمان: وقتی.که پل اورساند که شهر کپنهاگ دانمارک و مالمو سوئد را به هم متصل می.کرد، در سال 2000 / 1379 افتتاح شد، منافع زیادی برای طرفین به دنبال داشت. سوئدی.ها یک ارتباط زمینی با بقیه قاره اروپا به دست آوردند، شهروندان کپنهاگ به خانه.های ارزان.تر نزدیک شهر دسترسی پیدا کردند و همکاری.های اقتصادی رو به رشد نهاد. اما کریستین ماتیسن، جغرافی.دان دانشگاه کپنهاگ مزیت دیگری را کشف کرد: ارتباط بین نواحی تحقیقاتی جوان. وی می.گوید: «همه راجع به جابه.جایی کالا و ارتباطات اقتصادی صحبت می.کردند. اما ما می.گفتیم که مزیت دیگر برقرای ارتباط بین محققان است.»
به گزارش نیچر، اکنون و با گذشت 10 سال به نظر می.رسد که این ارتباطات محکم شده است. پل باعث تشویق تاسیس منطقه اورساند شده است، یک معاهده آزاد شامل نه کشور، 165 هزار دانشجو و 12 هزار محقق. به گفته ماتیسن همکاری بین کپنهاگ و استان.های جنوبی سوئد دو برابر شده است. این همکاری.های باعث جذب حمایت.های مالی چندملیتی از اتحادیه اروپا شده است.
موسسان محلی ادعا می.کنند که این ناحیه به یک مرکز تحقیقاتی در شمال اروپا تبدیل خواهد شد و ساخت پل تا حدودی به این مساله کمک کرده است. از نظر ماتیسن، این پل همچنین الهام.بخش آغاز یک پروژه تحقیقاتی منحصر به فرد است: بررسی رشد و ارتباطات گروه.های مولد علمی از نظر جغرافیایی در سراسر دنیا.
اغلب فعالیت.های تحقیقاتی در شهرهای بزرگ متمرکز شده است. بر اساس بررسی ماتیسن، 75 گروه مولد علمی دنیا در بین سال.های 2006 تا 2008 / 1385 تا 1387، به تنهایی 57 درصد تحقیقات را انجام داده.اند که حاصل آن 3.9 میلیون مقاله است.
برخی ادعا می.کنند که با انجام یک تحقیق همه جانبه و بررسی تمام جزئیات، می.توان عوامل ایجاد گروه.های علمی موفق را شناسایی کرد. به این ترتیب می.توان به برنامه.ریزان شهری و سیاست.گذاران، برای ساخت مراکز مفید و سودآور در نقاط دیگر کمک کرد. در یک مقاله منتشر شده در سال 2009 / 1388، کوئن فرانکن و همکارانش در دانشگاه اوتریخت هلند پیشنهاد کردند که مطالعاتی از این قبیل که به طور کمی نقشه گروه.های علمی در دنیای فیزیکی را تهیه می.کند، بهتر است تحت یک حوزه عمومی با عنوان علم.سنجی مکانی (Spatial Scientometrics) انجام شود.
بسیاری از تحلیل.ها و تحقیقات انجام شده در این زمینه، به مطالعات موردی و جداگانه استناد می.کند. اما ماتیسن در مقابل می.خواهد که از اطلاعات برای تهیه یک برآورد مقایسه.ای جهانی از شهرهای مختلف استفاده کند تا میزان موفقیت را افزایش دهد؛ کاری که به هیچ عنوان ساده نیست. اگرچه کشورهای مختلف و سازمان.های بین.المللی مانند سازمان توسعه و همکاری.های اقتصادی، کشورها را از نطر بودجه تحقیقاتی، کیفیت تحقیقات و تعداد دانشمندان بررسی می.کنند؛ هیچ اطلاعات سازمان یافته و منظمی در مقیاس شهری وجود ندارد. این حقیقت که جغرافی.دانان هرگز در خصوص بهترین نحوه تعریف مرزهای یک کلان.شهر توافق نداشته.اند، مشکل را دو چندان می.کند. تعاریف متضاد از مفاهیمی همچون شهرهای علم.پرور (Science Cities) و گروه.های نوآور، اغلب باعث بحث.های بیهوده بین تحلیل.گران می.شود.
با توجه به همه.گیر شدن اقتصاد جهانی، جمع.آوری و کنار هم گذاشتن چنین اطلاعاتی بسیار مهم است. خوزه لوبو، متخصص آمار و اقتصاددان دانشگاه ایالتی آریزونا می.گوید: «جامعه.شناسان، باستان.شناسان، تاریخ.دانان و جغرافی.دانان سال.های زیادی است که مشغول بحث و جدل در این باره هستند که شهرها موتور محرک ماشین نوآوری هستند. اما چیزی که مشکل است، ایجاد ارتباط بین داده.ها و نمونه.های موفق تاریخی است تا سیاست.گذاران بتوانند از آن استفاده کنند.»
کیفیت و کمیت
ماتیسن و گروهش، کره زمین را بر اساس فاصله دسترسی با یک سفر 40 دقیقه.ای از مرکز یک شهر، به نواحی شهری تقسیم کردند. در این روش، آکسفورد و ردینگ در انگلستان یک ناحیه شهری محسوب می.شوند، همانطور که آمستردام، لاهه، روتردام و اوتریخت در هلند نیز یک ناحیه واحد در نظر گرفته می.شوند. با اختصاص دادن آدرس نویسندگان مقالات تحقیقاتی به هر ناحیه، آنها جدولی بر اساس رتبه شهرها از نظر خروجی علمی به دست آوردند.
در بالای جدول ماتیسن شهرهای توکیو، لندن، پکن، ناحیه خلیج سان.فرانسیسکو، پاریس و نیویورک قرار دارند. رتبه.بندی مشابهی در این خصوص توسط مجله نیچر، بر اساس اطلاعات پایگاه Elsevier تهیه شده است. هر دو رتبه.بندی شهرهایی را برجسته می.کند که در آنها تولیدات علمی رو به رشد است. به طور خاص، پکن که 0.76 درصد از تولیدات علمی دنیا را در سال 1996 / 1375 تولید می.کرد، در سال 2008 / 1387 سهم خود را به 2.74 درصد افزایش داده است. سایر نواحی دارای رشد سریع شامل تهران، استانبول، سئول، شهر سنگاپور و سائوپائولو هستند.

نتایج به دست آمده، شکوفایی توسعه اقتصادی آسیا و خاورمیانه و فهرستی در حال گسترش از مجلات خارجی زبان را نشان می.دهد. اما این نتایج لزوما کیفیت تحقیقات منتشر شده را نشان نمی.دهد. برای بررسی کیفیت تحقیقات، پایگاه Elsevier تحلیلی را بر مبنای میانگین تعداد ارجاعاتی که یک مقاله تحقیقاتی برای یک شهر جذب کرده، انجام داده است. این روش تصویر کاملا متفاوتی را ایجاد می.کند. بوستون، کمبریج و ماساچوست با داشتن بیش از دو برابر میانگین جهانی ارجاعات به ازای هر مقاله، در بالای جدول قرار می.گیرند. شهرهای ایالات متحده حاکم بلامنازع جدول کیفیت هستند و تنها شهر غیر آمریکایی در 10 شهر اول، کمبریج انگلستان است. شهرهایی که در دهه گذشته بیشترین بهبود کیفیت نسبی مقالات را داشته.اند شامل آستین تگزاس و شهر سنگاپور هستند. شهر سنگاپور سهم خود را از 15 درصد زیر میانگین، به 22 درصد بالای میانگین رسانده است. با این وجود، پکن نیز با اندکی تخفیف در جدول کیفیت قرار می.گیرد، مقالات این شهر در دوره پنج ساله منتهی به سال 2008 / 1387، 63 درصد میانگین جهانی ارجاعات را داشته.اند.
درس.هایی از بوستون
از نظر کیفیت علمی، بوستون در تحلیل.های مختلفی در راس قرار می.گیرد که توضیح آن از جهاتی ساده است. لوبو در این باره جمله جالبی می.گوید: «سه یا چهار تا از بهترین دانشگاه.های جهان را بردارید، آنها را در یک شهر ساحلی قرار دهید و حالش را ببرید!» اما نسخه.برداری از فرمول این ناحیه مساله متفاوتی است. چطور یک شهر می.تواند شروع به تقلید از شهر دیگری بکند که بیشترین منابع مالی تحقیقاتی را در ایالات متحده جذب می.کند و در طی چندین قرن ساخته شده است؟
اگرچه داشتن دانشگاه.های برتر تحقیقاتی با بودجه.های کلان شبیه ساختن یک جامعه علمی پرطراوت است، اما چیزی که از آن سخت.تر است، حفظ دانشمندان نخبه و برتر برای مدتی طولانی در یک منطقه است. به کمک مطالعات موردی، مری والشاک، جامعه.شناس دانشگاه سان.دیه.گو کالیفرنیا، سه عامل مهم را که باعث می.شود شهرها برای دانشمندان جذابیت داشته باشد مشخص کرد. نخست اینکه باید به دانشمندان اطمینان داد که آنها آزادند تا روی ایده.های خودشان کار کنند. عامل بعدی دادن ابزار و زیرساخت.های لازم برای انجام این کار است. منابع مالی عمومی، کلید دستیابی به دو هدف اول است اما شرکت.های خصوصی محلی و خیرین که ساختمان.ها یا کرسی.های تحقیقاتی جدید را فراهم می.کنند، می.تواند به این کار کمک کند. به گفته والشاک شما می.توانید اتفاق افتادن همه اینها را در آستین و سیاتل مشاهده کنید.
عامل سوم والشاک یک سبک زندگی جذاب است. ریچارد فلوریدا، جامعه.شناس و اقتصاددان دانشگاه تورنتو کانادا، دانشمندان را بر اساس «طبقه.بندی خلاق» دسته.بندی کرده است: متفکران خلاق، با استعداد و پرجنبشی که یک شهر باید بتواند آنها را با طرح.های شهری هوشمندانه و خوشایند تطمیع و جذب کند. چیزهایی که برای این مجموعه جذاب به نظر می.رسد، همیشه واضح نیست. کوین استولاریک، متخصص آمار دانشگاه تورنتو پیشنهاد می.کند که در خصوص فناوری زیستی - بوستون اکنون قطب علمی فناوری زیستی در دنیا محسوب می.شود- مراکز تحقیقاتی و دانشگاه.ها یا بیمارستان.ها باید آنقدر به هم نزدیک باشند که یک فنجان قهوه هنگام رفتن از یکی از آنها به دیگری داغ بماند. اما فرهنگ بالا و قهوه داغ برای جذب دانشمندان کافی نیست.

یک بازار کاری متزلزل نمی.تواند متفکران خلاق را در خود نگه دارد. علاوه بر این، عموما سعی می.شود تا شهرها محلی با قابلیت زندگی مناسب برای همگان باشند. به گفته پیتر هال، جغرافی.دان کالج دانشگاهی لندن، ونکوور و مناطق شهری مشابه در کانادا و استرالیا اغلب هیچ تناسبی با خلاقیت برجسته ندارند.
حتی با داشتن مواد اولیه مناسب -آزادی عمل، منابع مالی و سبک زندگی- برای جذب و نگهداشتن دانشمندان، تضمینی وجود ندارد که کار آنان ثروت اقتصادی تولید کند. لوبو خاطر نشان می.کند که نیومکزیکو به لطف آزمایشگاه.های ملی لس.آلاموس و ساندیا، احتمالا بالاترین تعداد سرانه فیزیک.دانان را در ایالات متحده دارد؛ اما از آنجایی.که تحقیقات به خودی خود برای تجاری.سازی مناسب نیستند، به زحمت یک موتور محرکه اقتصادی به شمار می.رود. از طرف دیگر، بوستون زیربنایی قوی در علوم پایه دارد که شرکت.ها و صنایع را جذب می.کند، عاملی که باعث خلق ثروت می.شود و دانشمندان نخبه بیشتری را جذب می.کند.
حالت فنری اقتصاد بوستون که زاییده نیروی کار متنوع است، کلید این چرخه پرمنفعت است. دانش صرفا آخرین عضو در سری باز تولید اقتصادی شهر بوستون است: بزرگ.ترین شهر تاریخ اولیه مستعمره آمریکا تا مرکز دریانوردی و کشتیرانی جهانی در قرن نوزدهم، و وضعیت فعلی آن به عنوان یک قطب فناوری زیستی. داستان.های مشابهی درباره موفقیت منطقه سان.فرانسیسکو گفته می.شود، با آب و هوای فریبنده، فرهنگ سرمایه.گذاری دلیرانه و قوانینی که طرفدار کارمندان خلاق است. برای مثال در کالیفرنیا، اجبار کارمندان به گذراندن یک دوره انتظار قبل از رفتن به شرکت رقیب غیرقانونی است، قانونی که به افراد و ایده.ها اجازه می.دهد آزادانه این طرف و آن طرف بروند.
تولید ثروت
هنگامی.که نوبت ساخت شهری می.رسد که بتواند با استفاده از علم و فناوری ثروت تولید کند، خصوصیات اندکی لازم به نظر می.رسد. به طور کلی، هر چه شهر بزرگ.تر باشد بهتر است. لوییز بتنکورت از آزمایشگاه ملی لس.آلاموس و دبورا استرامسکی از دانشگاه کارولینای شمالی کشف کردند که حق ثبت اختراعات جدید به طور نامتناسبی به مراکز شهری بزرگ.تر اعطا می.شود. مراکز اقتصادی بزرگ مانند لندن، توکیو و نیویورک به نوعی قلعه.های علم هستند، اگرچه قدرت اقتصادی آنها عملا از منابع دیگری مانند بازارهای اقتصادی تامین می.شود.
شهرها مکان.های طبیعی برای تحقیقات کاربردی هستند. با این وجود، این سوال که آیا شهرهای بزرگ به جای اینکه تعداد بیشتری از دانشمندان را جذب کنند، برای دانشمندان نخبه و برتر ساخته می شوند، مورد بحث و جدل کارشناسان است.
البته شهرهای کوچک.تر خارج از گود نیستند. به گفته لوبو، اگرچه به طور کلی صنایع جدید در شهرهای بزرگ پدیدار می.شوند، اما پس از همه.گیر شدن می.توانند به ناحیه.ای با اجاره و دستمزد کمتر منتقل شوند. برای شهرستان.هایی که به دنبال کسب ثروت از طریق شهرها هستند، حضور دائمی یک آزمایشگاه تحقیق و توسعه خصوصی بزرگ می.تواند منافع عظیمی به دنبال داشته باشد. به گفته ماتیسن شرکت الکترونیکی فیلیپس در شهر آیندهوون هلند (با جمعیت 200 هزار نفر)، مثالی از یک شرکت خصوصی است که به واسطه همکاری با محققان، در جهت منافع یک دانشگاه محلی کار می.کند.
اما اتکاء بیش از حد به یک شرکت یا صنعت می.تواند مخاطره.آمیز باشد. آزمایشگاه.های تحقیقاتی هیولت-پاکارد (اچ.پی.) در خارج از کوروالیس اورگان باعث ایجاد شهر شده است. این شهر با جمعیت 80 هزار نفر، با ثبت هشت اختراع به ازای هر 1000 نفر جمعیت، یکی از بیشترین سرانه.های نوآوری را در آمریکا دارد. اما به گفته لوبو، اگر شرکت اچ.پی. رو به زوال برود یا ثبت اختراعات کاهش یابد، کوروالیس احتمالا سقوط خواهد کرد.

به گفته استرامسکی، شهرها به دنبال راهی برای روشن کردن موتورهای اقتصاد هستند. اما با در نظر گرفتن عدم قطعیت.ها، نباید لزوما بر نوآوری.های علمی و فنی به عنوان یک میان.بر تکیه کنند. وی می.گوید: «تعداد زیادی از شهرها ناامیدانه به دنبال راهی برای ایجاد شغل می.گردند. اگر شما روی تحقیقات فناوری زیستی سرمایه.گذاری کنید، به همان اندازه که ممکن است سود کنید، ممکن است تمام پول و سرمایه.تان را نیز از دست بدهید.»
اگر یک شهر هیچ سابقه یا تخصصی در فناوری زیستی نداشته باشد، باید مخترعان خلاق خود را از نقاط دیگر استخدام کند، دو برابر به آنها پول بدهد تا به یک مرکز دورافتاده فناوری زیستی نقل مکان کنند، و نو.آوری.هایشان را به یک صنعت تولیدی محلی مرتبط کند. صنعتی که خود آن هم باید از صفر ساخته شود. شهر بوفالو در نیویورک، یک نمونه تاریخی از شهری است که با سرمایه.گذاری در تحقیقات فناوری زیستی مرتکب یک اشتباه بزرگ شد. البته استرامسکی و دیگران در این خصوص توافق ندارند. بوفالو اگرچه نتوانست نیروی کاری ماهر خود را حفظ کند، اما هنوز در تحقیقات سرمایه.گذاری می.کند.
گرایشات ملی
عوامل زیادی خارج از کنترل طراحان شهری و سیاست.گذاران محلی هستند. با این وجود، مطالعات علم.سنجی مکانی بیشتر در خصوص تاثیر و مکان جغرافیایی گروه.های علمی می.توانند به توضیح تاثیر این عوامل کمک کند. تکامل یک ناحیه شهری مانند اورساند توسط سیاست.ها و اقتصادهای ملی و بین.المللی شکل گرفته است. اما در چند دهه اخیر، سیاست.های ملی از طریق تزریق پول و اعزام دانشمندان به شهرهای کوچک.تر برای تقویت بنیه علمی آنها، تا حد زیادی تکامل شهرهای علم.پرور را در فرانسه، اسپانیا، پرتغال، آفریقای جنوبی و روسیه تعیین کرده است.
میشل گروستی، جامعه.شناس دانشگاه تولوز فرانسه کشف کرده که پایتخت.های این کشورها نسبت به سایر شهرها از نظر انتشارات علمی عقب افتاده.اند. هنک موئد، محققق Elsevier در یک تحقیق منتشر نشده نشان داد که در فاصله سال.های 1996 تا 2010 / 1375 تا 1389، خروجی مقالات علمی پنج شهر مهم اسپانیا -والنسیا، بارسلونا، بیلبائو، سویا و زاراگوزا- همگی سریع.تر از شهر مادرید رشد کرده.اند، مساله.ای که به موازات یک گرایش سیاسی برای خودمختاری مناطق اسپانیا بود. گروستی و گروهش در حال بررسی این موضوع هستند که نحوه تمرکز یا توزیع منابع علمی در شهرهای کشورهای مختلف سراسر دنیا، در فاصله سال.های 1978 تا 2008 / 1357 تا 1387 چگونه است. به جای شمارش تعداد مقالات، وی می.خواهد جمعیت، تولید ناخالص ملی و تغییرات سازمانی را نیز در مطالعه خود در نظر بگیرد. گروستی امیدوار است که این کار آغازی برای بررسی این موضوع باشد که چرا شهرهای علم.پرور اوج می.گیرند و سقوط می.کنند، و چطور تکامل آنها توسط عوامل سیاسی و اقتصادی شکل می.گیرد.
محققانی که در این زمینه کار می.کنند می.دانند که آنها تازه در مرحله مشخص کردن الگوها قرار دارند. آنها حتی نمی.توانند در خصوص تمرکز تحقیقات در شهرهای خاصی متفق.القول باشند. ماتیسن با این گفته موافق است، اما گروستی می.گوید که شهرهای بزرگ و در حال اوج.گیری مانند پکن ممکن است باعث انحراف و عدم توازن الگو شوند.
اینکه علم.سنجی مکانی چطور می.تواند برای سیاست.گذاران و طراحان شهری سود.آور باشد، موضوعی است که نمی.توان با اطمینان در خصوص آن صحبت کرد. خیلی از پیشرفت.ها تصادفی و از روی شانس رخ داده.اند. عوامل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کماکان به کار خود برای زمین.گیر کردن بهترین طرح.ها در زمینه بهینه.سازی یک شهر برای دانش و نو.آوری ادامه می.دهند. هال عقیده دارد داده.ها و اطلاعات جهانی هرگز نمی.تواند جانشین مطالعات موردی شود. وی می.گوید: «داده.ها ممکن است نتایج جالبی را به شما نشان دهند، که می.تواند دانشگاه.هایی باشند که در شهرهای قدیمی پیشرفت نکرده.اند. اما داده.های زیاد نمی.توانند چیز زیادی به شما بگویند، اینکه چرا و چطور این اتفاق رخ داده است.»

خبر آنلاین

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 532]