چالش احياي بافت هاي فرسوده؛ برخورد سليقه اي مديران و مقاومت شهروندان

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: چالش احياي بافت هاي فرسوده؛ برخورد سليقه اي مديران و مقاومت شهروندان
بافت فرسوده يك مسئله شهري است كه عوامل محيطي و انساني گوناگوني در پديداري آن نقش داشته اند و بازتاب ها و آثار متفاوتي نيز بر محيط هاي فضايي، طبيعي و انساني بر جاي خواهد گذارد. لذا موقعيت كنوني بافت در مجموعه شهري، عوامل پديداري، مسائل، ظرفيت ها و شرايط خاص پهنه هاي بافت فرسوده موجب شكل گيري گونه هاي متفاوت بافت هاي فرسوده شهري شده اند. در يك تقسيم بندي كلي، گونه هاي بافت هاي فرسوده شهري عبارت اند از: تاريخي، قديمي، غيررسمي، روستايي، مياني و ناپايدار. برخورد با هرگونه از بافت فرسوده شيوه اي خاص مي طلبد كه متناسب با ويژگي هاي خاص پهنه مورد نظر باشد و به عبارتي مجموعه اقدامات و الگوهاي مداخله به گونه اي صورت گيرد كه بيشترين انطباق را با شرايط خاص هر منطقه مورد مطالعه داشته باشد، تا نه تنها موجب اصلاح وضعيت موجود از نظر كالبدي و فعاليتي شود كه حتي موجب بهبود و ارتقاي كيفيت زيست انسان و محيط و ايجاد ارزش افزوده اجتماعي و اقتصادي در سطح شهر شود. رويكردهاي اساسي برخورد با اين گونه بافت ها شامل توانمندسازي، نوسازي، بازسازي و بهسازي مي باشند.

الگوهاي مشاركتي
از سوي ديگر نكته اي كه مي توان در وراي ابعاد موضوع مورد نظر از حيث ماهيت، بر آن تاكيد كرد، مقوله نحوه و چگونگي حضور و مداخله مردم و ساير گروه هاي اجتماعي، اقتصادي، سياسي و اداري و به تعبيري شناسايي الگوهاي مشاركتي است. در كنار اين امر بر پايه نگرشي اجتماعي به نحوه مداخلات فيزيكي، بايستي امكان سنجي الگوهاي مشاركت مردم و اجتماعات محله اي مدنظر قرار گيرد كه بر پايه آن به شناسايي فرصت ها و تهديدهاي ناشي از برنامه ريزي مشاركتي در اين مقوله پرداخته شود. بر اين اساس، هدف دستيابي به احكام و اصول اوليه در خصوص نحوه مشاركت مردم و اجتماعات محله اي و تعيين الگوهاي مشاركتي با توجه به گونه هاي بافت هاي فرسوده شهري است كه مي تواند ضمن تشريح آسيب شناسي الگوهاي مشاركتي موجبات استفاده بهينه از فرصت هاي جديد را فراهم كند. تلاش مي شود رويكرد اساسي مطالعه در قالب توجه به نهادها و گروه هاي اجتماعي، اقتصادي، اداري و سياسي (گروه هاي ذي نفع و ذي نفوذ رسمي و غيررسمي) باشد تا بتوان با برنامه ريزي هدفمند، همه جانبه نگر، فرآيند محور، روش گرا و زمان دار در چهارسويه منابع مالي، منابع انساني، برنامه و مديريت و ارائه راهبردها و راهكارهاي اجرايي، در فرآيندي تدريجي زمينه اصلاح و احياي اين بافت هاي شهري را فراهم كرد.مدير بافت فرسوده، حاشيه شهر و نظارت بر عملكرد مهندسان ناظر شهرداري مشهد مي گويد: اكثر شهرهاي كشور داراي بافت فرسوده هستند كه در حال طي مراحل قانوني تصويب محدوده مي باشند. اما با وجود راهبردهاي برنامه سوم و چهارم توسعه كشور، قوانين بودجه سال هاي ٨٣ تا ٨٧ مبني بر اعمال سياست هاي تشويقي اعم از تسهيلات بانكي با يارانه دولتي، فاينانس، اوراق مشاركت، تراكم تشويقي، تخفيف عوارض ساختماني تا ١٠٠ درصد و تلاش مجموعه دولت اعم از وزارت مسكن و شهرسازي، وزارت كشور، شبكه بانكي، شهرداري ها، شركت هاي خدمات رسان و ساير نهادهاي مربوط اقدام چشمگيري در جهت احياي بافت هاي فرسوده شهري رخ نداده است و به نظر مي رسد عمده مسئله مبتلا به شهرهاي كشور در رويارويي با اين پديده شهري، در درجه اول فقدان برنامه راهبردي با مكانيزم هاي قانوني و اجرايي در سطوح ملي تا محلي و نبود الگوهاي اجرايي مناسب مبتني بر مشاركت همه جانبه با توجه به تيپولوژي بافت هاي فرسوده و بوم شناختي شهرهاي كشور مي باشد.

رويكرد برنامه ريزي مشاركتي
وي مي گويد: در حال حاضر ساختار حاكم بر عموم جوامع و شهرها اغلب فاقد كارايي و توان لازم براي پاسخ گويي به نيازهاي اساسي مردم مي باشد و امروزه مديريت يك سونگر و اقتدارگرايانه در برخورد با پديده هاي اجتماعي و شهري، مقاومت مردم را به دنبال داشته است و تئوري هاي برنامه ريزي جوهري جاي خود را به برنامه ريزي مشاركتي داده اند. به اعتقاد وي در شهرسازي امروز نيز كه متكي به دانش و تجربه جهاني است، دو اصل نقش محوري و بنيادي دارند: نخست مشاركت عمومي در تهيه و اجرا و بهره برداري از طرح ها و دوم طي مسير توسعه پايدار كه آن هم رويكردي انسان مدار دارد. اين دو اصل در همه نظام هاي شهرسازي جهان پذيرفته شده است و رعايت مي شود و حتي در اسناد رسمي شهرسازي كشورهاي پيشرفته از اين روش به عنوان تنها مسير ممكن براي حل بحران هاي اكولوژيك و نابرابري هاي اجتماعي ياد كرده اند.وي مي افزايد: «مشاركت» درگيري ذهني،عاطفي، فيزيكي و مالي اشخاص در موقعيت هاي گروهي و جمعي است كه آنان را بر مي انگيزد تا براي دستيابي به اهداف گروهي، يكديگر را ياري رسانند و در مسئوليت كار شريك شوند. مشاركت از سه جزء اصلي تشكيل شده است: درگيري و ياري رساندن، همكاري و مسئوليت پذيري. «طرح مشاركتي» نيز طرحي است كه فرآيند تهيه و اجراي آن نامتمركز است و به جاي تصميم گيري سلسله مراتبي و از بالا، به مديريت محلي و مردم اتكا دارد.به گفته وي در ساليان اخير نهادهاي بين المللي به ويژه بانك جهاني رويكرد جديدي به توسعه شهري پيدا كرده اند، اين باور وجود دارد كه سازمان هاي غير دولتي و مردمي بتوانند روش هاي نامتمركز، مشاركتي و تقاضا محور را در برنامه هاي توسعه شهري به كارگيرند. تحقق اين برنامه كلان شهري مستلزم همكاري و هماهنگي تمام آحاد جامعه در زمينه هاي اقتصادي، اجتماعي و مديريتي است. در اين حركت، مردم و شهروندان عهده دار نقش اصلي و اساسي و مجري عمده توسعه كالبدي و گسترش شهرها بوده اند. پايداري و ماندگاري شهرها نيز از اين بابت و به لحاظ مشاركت همگاني و موثر بخش مردمي است. يكي از خصوصيات جوامع پيشرفته، آمادگي بسترهاي لازم براي مشاركت مردم و اجتماعات محلي(گروه هاي ذي نفع و ذي نفوذ) در الگوهاي تصميم گيري مرتبط با فضاهاي زيستي شان است. اين امر نه تنها موجب مطلوبيت طرح هاي پيشنهادي مي شود، بلكه باعث تسهيل ساز و كارهاي اجرايي آن و در نتيجه بهبود نتايج حاصله نيزمي گردد.

مهندس «سعيد اكبريان» مي گويد: فضاهاي قديمي و فرسوده شهرها از جمله مواردي است كه مشاركت مردمي در مرمت و بهسازي و نوسازي آن، طي سال هاي گذشته در ايران و جهان مورد تجربه و آزمون قرار گرفته است. در ايران مشاركت در اين مناطق شهري طي چند دهه اخير شكل منسجم تري به خود گرفته است و تقريبا در اكثر شهرهاي مسئله دار در قالب طرح هاي موضعي و موضوعي مطرح شده است. تداوم و پايداري فرآيند توسعه، نيازمند تحرك اجتماعي و مداخله مردم وار و مورد قبول و پذيرش همگاني است. با توجه به نبود توان اقتصادي و مالي بخش دولتي و عمومي براي سرمايه گذاري و مداخله اي فراگير و مستقيم در مقياس كل بافت فرسوده و به منظور خوداتكايي و خود ترميمي كالبد فرسوده، بايد مبنا و اساس بر مشاركت موثر بخش مردمي، دولتي و خصوصي متكي و استوار باشد. «مشاركت بخش خصوصي» و«مشاركت مردمي» در سرمايه گذاري و اجراي بافت هاي فرسوده با هدايت، حمايت و نظارت اركان دولتي و عمومي شاه كليد احيا به شمار مي رود.

شرايط مشهد
مشهد مقدس به عنوان يكي از كلان شهرهاي كشور داراي بافت هاي متنوع قديمي- تاريخي و سكونتگاه هاي غير رسمي در حاشيه شهر است كه بر اساس آمار سال ٨٥ افزون بر ٨٩٢ هزار نفر از جمعيت اين كلان شهر ساكنان بافت هاي فرسوده و سكونتگاه هاي غير رسمي هستند و اين آمار معادل ٣٧ درصد جمعيت شهري مشهد است. با اين حال مساحت ٤ هزار و ٣٠٤ هكتار براي اين بافت ها و سكونتگاه ها مشخص شده است كه معادل ١٥ درصد مساحت شهر مشهد است و تراكم جمعيتي ٨٥ نفر در نقاط معمولي در اين گونه نقاط به ٢٠٧ نفر مي رسد. وجود ٧٩ محله شامل بافت فرسوده و سكونتگاه غير رسمي(حاشيه نشين) حكايت از آن دارد كه مشهد در مرتبه اول داراي بافت هاي فرسوده و سكونتگاه هاي غير رسمي (حاشيه نشيني) قرار دارد.اگرچه در احياي بافت هاي فرسوده از ١٣ سال قبل طرح بزرگي در بافت پيراموني حرم مطهر رضوي شروع شد ولي ساليان درازي است كه اين پروژه به عنوان اولين طرح بزرگ احياي بافت هاي فرسوده در كشور مطرح است كه اجراي آن از روند مطلوبي برخوردار نيست.مهندس «دهقاني» از مديران اجرايي پروژه بزرگ نوسازي، به سازي و بازسازي بافت پيراموني حرم مطهر رضوي در شركت مسكن سازان ثامن و مشاور فعلي شهردار مشهد مي گويد: باتلقي گنج بودن اطراف حرم مطهر و ارزش افزوده اين بافت در آينده، كار احياي بافت مذكور از سال ٧٤ با قرض گرفتن ٢٠٠ ميليون تومان از رئيس جمهور وقت (هاشمي رفسنجاني) و قول وزير وقت مسكن و شهرسازي براي كمك مالي و حمايت شروع شد و مداخله مستقيم در ٢٦٥ هكتار بافت منطقه آغاز شد.

موانع يك طرح نمونه
قائم مقام شهردار مشهد در امور مشاركت ها و سرمايه گذاري مي گويد: در اين طرح كه با موانعي روبه رو شد يكي از مشكلات جدي و اساسي نبود بستر قانوني و حمايت هاي لازم است و چون بستر قانوني محكمي پيش بيني نكرده ايم، احتمال آن وجود دارد كه طرح به بن بست كشيده شود.به گفته وي تا امروز با پول بيشتر دادن و بالا بردن قيمت هاي املاك براي خريد از مالكان كار طرح را پيش برده ايم و تاكنون بستر قانوني كافي در حد مقياس اين مداخله فراهم نشده است.وي مي افزايد: براي اجراي طرح هاي احيا در بافت هاي فرسوده بايد از تجارب ديگر كشورها درس بگيريم و در كنار آن به مشاركت مردم اعتقاد داشته باشيم. به گفته وي ورود به كار بزرگ احياي بافت اطراف حرم با اين حمايت مالي محدود در ابتداي كار منطقي نبود. وي ضعيف بودن اهرم مالي و تناسب نداشتن اعتبارات با حجم نقدينگي و گردش مالي پروژه را از دلايل طولاني شدن طرح عنوان كرد و افزود: روش هاي اجرايي و شيوه مداخله در طرح بايد از قبل مشخص شود تا در طول زمان و استمرار پروژه داراي قابليت انعطاف باشد.مهندس«دهقاني» مي گويد: بافت فرسوده حاشيه شهر واقعيت هاي جدي پيش روي مديريت شهري است و بايد از موضوعات مورد توجه و اولويت دار باشد. وي با اعلام اين كه حل اين معضل كه نياز فوري شهر مشهد است، بدون مشاركت جدي مردم ميسر نيست، مي افزايد: هر چه كه وزارت مسكن و شهرسازي و شهرداري ها تلاش كنند اگر بر محوريت مشاركت وسيع مردم اتفاق نيفتد، در اين كار موفق نخواهيم بود. به اعتقاد وي طرح عملياتي مديريت بافت هاي فرسوده شهرداري مشهد مي تواند به يك برنامه جامع نوسازي تبديل شود.وي با اشاره به اين كه در شهرداري مشهد دنبال يك مديريت اجرايي براي احياي قلعه آبكوه هستيم و بايد از تجربيات ميدان شهدا استفاده كنيم، مي گويد: تدارك منابع كافي براي پروژه در اولويت است و در اين راستا با چهار شركت سرمايه گذاري و صندوق مالي توافق كرده ايم تا در احياي بافت ٢٧ هكتار قلعه آبكوه مشاركت كنند.وي از دست كم گرفتن مطالعات اجتماعي در اجراي پروژه هاي بزرگي چون احياي بافت هاي فرسوده ابراز نگراني مي كند و مي گويد: مشاركت مردم در اجراي پروژه هاي احيا از مرحله تصميم گيري تا اجرا و واگذاري كار مردم به خود آن ها ضرورتي اجتناب ناپذير است.

«منيت ها» را كنار بگذاريم
مهندس«نوروزي» از دست اندركاران طرح هاي احياي بافت فرسوده مي گويد: يكي از مشكلات اساسي در احياي بافت هاي فرسوده از جمله در منطقه ثامن، نبود اختيارات كافي بود و حتي به خاطر مشكلاتي از جمله عوارض و مقررات شهرداري مدتي پروژه تعطيل شد. وي با تاكيد بر اين مهم كه«منيت ها» را بايد كنار گذاشت، مي افزايد: سامان دهي مالكان و سرمايه هاي خرد مي تواند در پيشبرد اين طرح ها موثر باشد چرا كه ما با پول مردم الان بزرگ ترين پروژه شهري را در مشهد اجرا مي كنيم. شهردار سابق مشهد و مديرعامل شركت عمران و مسكن سازان منطقه شرق با اشاره به اين كه براي بافت هاي فرسوده، مديران بايد فراتر از اين ها فكر كنند، مي گويد: اگر مي خواهيد مشكلات رفع شود بايد طرف مقابل و مالك و سرمايه گذار را راضي كنيد. با شفافيت، مي شود رضايت مندي افراد را جلب كرد و در اجراي اين طرح ها نهادسازي و ايجاد يك رويكرد مشخص اقتصادي داراي مكانيزم هاي شفاف و روشن مي تواند موثر باشد.«شكاريان» از استادان دانشگاه و مشاوران طرح هاي شهرسازي در مشهد مي گويد: ايجاد ساختار براي اين كه عوامل موثر در اجرا و مديريت و سياست گذاري طرح احياي بافت هاي فرسوده و سكونتگاه هاي غيرمجاز هماهنگ باشند، ضروري است و به نظر مي رسد مثل دبيرخانه شهرداري هاي كلان شهرها كه در كشور اثرگذاري دارد مي توان دبيرخانه اي منسجم ايجاد كرد و در قالب يك ساختار NGOبه تداوم اجراي طرح كمك كرد.

بي توجهي به حرف مردم
دكتر«سيدجواد حسيني» فرماندار سابق مشهد و استاد دانشگاه آزاد اسلامي مشهد نيز با اشاره به مطالعات اجتماعي و بررسي مشكلات طرح هاي احياي بافت هاي فرسوده مي گويد: متاسفانه در اجراي پروژه هاي احياي بافت هاي فرسوده شهري در مشهد به نقش ، جايگاه و حرف مردم توجه نكرده ايم و مداخله مردم را در اين موضوع جدي نگرفته ايم. وي با تاكيد بر اين كه رويكرد شهرسازي در بافت هاي فرسوده بايد از مشاركت همگاني به برنامه ريزي مشاركتي تغيير يابد، مي گويد: بي اطلاعي مردم از نوع كار سبب اظهار بي اعتمادي آن ها شده است. وي نهادسازي، ايجاد تعاوني و تنوير منشور رژيم حقوقي براي مالكيت ها و به حركت در آوردن مردم با حركت هاي محرك توسعه ،را از نكات اساسي براي موفقيت در اين بخش بيان مي كند و مي گويد: به اعتقاد ما در شهر مشهد از تمام شهرهاي كشور بهتر كار شده است و يكي از موفقيت هاي اين بخش، جذب سرمايه گذاران و اجراي پروژه ها در قالب سهام دار پروژه بوده است.يكي از كارشناسان شهرسازي در مشهد نيز مي گويد: تجربه اجراي طرح احياي بافت فرسوده منطقه ثامن حكايت از آن دارد كه مردم همچنان درگير مشكلات هستند و برخي مسئولان طرح مي گويند ١٠ گزينه گذاشته اند كه مردم بگذارند و بروند! مهندس «عرفان» تصريح مي كند: بدون مردم معادله را بستن، نتيجه اش به سرانجام نرسيدن طرح است. وي با اشاره به نگاه مسئولان به محله هاي شهر مي افزايد: نگاه ما به محله ها نگاه ترافيكي است، ماشين ها را بزرگ و محله ها را خراب مي كنيم تا خودروها بهتر رفت وآمد كنند!

برخوردهاي سليقه اي
مدير بافت فرسوده، حاشيه شهر و نظارت بر عملكرد مهندسان ناظر شهرداري مشهد نيز در اين باره به خراسان مي گويد: مشهد بالاترين حجم بافت فرسوده و سكونتگاه هاي غيرمجاز را دارد و احياي بافت فرسوده در آن به ١٤-١٥ سال قبل برمي گردد كه در منطقه ثامن و اطراف حرم كار آغاز شد.مهندس«اكبريان» مي افزايد: در بودجه هاي سنواتي براي اولين بار در سال ٨٣ در قالب تبصره ٦ و فروش اوراق مشاركت و فاينانس مالي، مقدمات تامين اعتبار احياي بافت هاي فرسوده فراهم شد و تخفيف هايي براي صدور عوارض پروانه ساخت و ساز اعمال شد ولي متاسفانه با آن همه حمايت و پشتيباني دولت در بخش بودجه، وجود نيروي متمركز در بدنه دولت و وزارت مسكن و شهرسازي و... موضوع بافت فرسوده كماكان يك مسئله حل نشدني است و مسئولان درگير آن هستند.وي مهم ترين چالش هاي اين بخش را برخورد سليقه اي مديران در احياي بافت هاي فرسوده و مقاومت هاي شهروندان به ويژه ساكنان و مالكان در اجراي پروژه ها اعلام مي كند و مي گويد: در حالي كه در شهر مشهد ٥ نقطه زخمي شده و كارهايي شروع شده است، متاسفانه ساز و كار متناسب با بافت اجرايي تعيين نكرده ايم و مردم فكر مي كنند ما سرشان را كلاه مي گذاريم و لذا واكنش نشان مي دهند.به گفته وي وقتي در ميدان شهدا براي مساحت ٥/٢٢ هكتاري كه قرار است ساخته شود، حداقل بلوك ها را ٢ هزار متري تعريف كرده ايم چگونه مردم ورود پيدا كنند و مشاركت كنند؟ اغلب مردم نمي توانند ورود پيدا كنند پس بايد برنامه عملياتي طراحي كرد. وي مي افزايد: در مكانيزم اجرايي بايد نقش مردم، مسئولان، دولت، بخش خصوصي و... به تفكيك روشن شود و انگيزه مشاركت مردم و مقياس مداخله آن ها مشخص گردد تا بتوانيم محله را تعيين تكليف كنيم. اگر با روند فعلي كار كنيم و تزريق منابع اين گونه باشد، احياي بافت هاي فرسوده مشهد ١٢٠٠ سال طول مي كشد! و ما به نتيجه نخواهيم رسيد.مدير بافت فرسوده شهرداري مشهد مي گويد: متاسفانه مديران در برخورد با بافت ها با يكديگر هم ادبيات نيستند و مهم ترين اولويت در نوسازي، مداخله اجتماعي است. اعتمادسازي و توانمندسازي فرهنگي و اقتصادي، لازمه تامين مشاركت مردم است. وي مي افزايد: اين مديريت در مجموعه شهرداري مشهد اقدام به تهيه برنامه عملياتي بافت هاي فرسوده و سكونتگاه هاي غيررسمي مشهد با تاكيد بر مشاركت عمومي كرده است كه با شناسايي و جذب مشاركت تمام افراد ذي نفع، مالكان و مسئولان مي توان در تحقق احياي بافت هاي فرسوده به موفقيت رسيد. اكبريان مي افزايد: برخورد با بافت فرسوده متفاوت با تمام پروژه هاي عمراني و شهري است و از آن جا كه اين بافت هاي فرسوده ويژگي ها و گونه بندي متفاوتي دارند، نمي توان نسخه واحدي براي همه آن ها پيچيد.به اعتقاد وي، پروژه هاي نوسازي در مرحله اول بايد داراي توجيه اقتصادي باشد و مداخله در بافت تنها با سرمايه و حضور دولت امكان ناپذير است و مهم ترين عامل پيشرفت كردن هر پروژه نوسازي، ساكنان بافت مذكور هستند لذا بايد مردم در فرآيند برنامه ريزي، طراحي و اجرا مشاركت واقعي داشته باشند.
سه شنبه 5 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 203]