ادب ايران - شعري كه هديه خدايان نيست

واضح آرشیو وب فارسی:عصر ایران: ادب ايران - شعري كه هديه خدايان نيست
ادب ايران - شعري كه هديه خدايان نيست

عليرضاعباسي :اگر بخواهيم به زواياي كلي و شاخصه‌هايي كه مي‌توانند از عوامل موفقيت آثار در بستر شعر امروز باشند بپردازيم، مي‌توان به عواملي نظير (زبان، انديشه، تخيلات و تصورات منطبق بر مصاديق نو، تاثير‌گذاري بر روند شعري، وجود پيشنهادات تازه و...) اشاره كرد. هر اثر با توجه به برخورداري نسبي از هريك از المان‌هاي موفق ياد شده مي‌تواند به درصدي از موفقيت دست يابد. زبان در مجموعه رنگ‌ها و سايه‌ها به‌رغم يكدست بودن نسبي، زباني نيست كه بتوان آن را در بستر شعر امروز نو تلقي كرد و يكي از شاخصه‌هاي اين مجموعه دانست، چراكه علاوه بر كلي و ذهني بودن اكثر آثار اين مجموعه، عناصر به‌كار رفته نيز داراي تازگي خاصي نيستند و گاهي مولف با به‌كار‌گيري عناصر كلاسيك، ذهنيت خود را نيز در آن محدوده محصور كرده است. بايد ديد زندگي روزمره انسان امروز و حتي خود مولف چقدر با فضاهاي ايجاد شده قابليت همذات‌پنداري دارد. (سايه هما را نمي‌خواهم/ همين كه در آرزوي انسان/ هر روز با چراغ / گرد شهر بگردم...) (ص53) (.../ اين پنجره شكسته نبود/ اين شمع لرزان، حالا/ اين چند شاخه گل پرپر/ برف/ ...) (ص 50) (.../ وقتي درها/ برپاشنه آشيل.../ برصحنه قديمي اينك/ آفتاب/ شمسه‌اي ست بر طاق/ ...) (ص33) شاعر در ارائه آثار اين مجموعه مگر در موارد نادري حتي از پيشنهادات موفق، امكانات و ظرفيت‌هاي زباني بهره‌گيري نكرده يا خود در اين حوزه پيشنهاد قابل توجهي ارائه ننموده است. (چه قدر/ حوصله آدم را سر مي‌برند/ معلوم نيست/ با رشد بطئي‌شان/ براي كه؟/ اصلا براي چه؟/ بايد هستند/ حتما/ ...) (ص30)

مولف در ارائه اكثر آثار مجموعه رنگ‌ها و سايه‌ها علاوه بر استفاده از نحوي كه به‌دليل استفاده مكرر از حروف اضافه (و، كه، از) يا قيود(حتي، حالا، اينجا) باعث شده سطرها در حالتي بين نثر و شعر معلق بمانند در نحوه تقطيع و نوشتار عمودي آنها نيز دقت كافي به‌خرج نداده است علاوه بر پاراگراف‌هاي اشاره شده در سطور بالا به‌عنوان نمونه‌هايي ديگر مي‌توان به موارد زير اشاره كرد. (و بعد/ درلابه‌لاي پلان‌ها و رنگ‌ها/ از نقش‌هاي سياه و سفيد/ - كه بازي مي‌كنند/ عاشق مي‌شوند/ و مي‌ميرند/ بي‌آنكه فكر كنند/ پروخالي شوي) (ص70) (.../ حالا/ رنگ باخته باغ/ و رخت بسته/ از خاطرش/ زرد است/ نمي‌خواند) (ص62)
اگرچه مولف برخي مواقع با استفاده از عناصر به نظر تازه يا اشاره‌هاي بيروني سعي در ايجاد تغيير در ذهنيت داشته، اما به نظر نهادينه بودن ذهنيت كلاسيك در او مانع از ايجاد وضعيتي جديد حتي با بهره‌گيري از اين عناصر شده است. (در آپارتمان ما / بهار/ باسبزه‌هاي كوچك چند روزه/ به خانه مي‌آيد/ و چند روز بعد/ با سطل زباله/ از خانه مي‌رود)(ص 39) (سفيدسفيد/ هرچه خودش مي‌بيند/ سياه/ هرچه بولگاكف/ سرخ هرچه نمي‌دانم كه/ هرچه هست/ پشت شاخه‌ها و درختان كوچك را/ خم كرده است) (ص35)

نوع نگاه مولف به پيرامون خود نگاهي است كه او را وادار به انتخاب مضامين يا موضوعاتي مي‌كند كه تلاش براي ايجاد حس‌آميزي صرف دارند و غالبا چشم‌اندازهاي عيني و در دسترس را كنار زده به‌دنبال ايجاد تصوير و تخيل مي‌باشند كه در نهايت نيز منجر به ايجادي بديع يا شگرف نشده‌اند و اين قابل نقد است چراكه با توجه به ابداعات و پيشنهادهاي موجود در شعر از گذشته تا امروز خواننده به‌دنبال حرفي تازه و تا حدودي شگرف مي‌گردد و نه تعويض يا تغيير تصاوير و تخيلات گذشته. تصورات و تخيلات شاعرانه برگرفته از قريحه شاعر و پيش داده‌هاي بيروني در آثار به‌صورتي محسوس مجسم شده‌اند، اما آن چيزي كه مسلم است اينكه وجود عناصر، مصاديق و معيارهاي نو و به‌روز و دور از كليشه در آنها كم يافت است و مولف همچنان به‌دنبال ايجاد حس و خيال در فضاهاي نه چندان بكر و تازه بوده است. (از آسمان نيامده‌ام/ فكر نمي‌كنم اين شعر هم/ هديه خدايان باشد/ فقط گاهي/ به پروانه‌ها فكر مي‌كنم/ به گل‌ها / و آفتاب/ كه يك تكه ابر كوچك آن را/ مي‌پوشاند/ ...) (ص93) (ميليون‌ها برابر خورشيد/ شايد ستاره‌هاي زيادي هستند/ اينجا/ جز سوسوي چند ستاره سرگردان نيست/ دستم را درازتر مي‌كنم/ كمي دورتر است ماه)(ص56)

كليت آثار اين مجموعه از فضايي گلايه‌آميز و روح نسبي اعتراض برخوردار است اما روي شكوه آنها به نظر واكنش گلايه‌واري نيست كه شعر امروز از آنها عبور نكرده باشد، و حرفي نو و ايجاد چالشي تازه در رنج مستولي بر وضعيت انسان معاصر در آنها نهفته باشد. بن‌مايه‌هاي اعتراض (در اينجا بيشتر شكوه) در آثار، بيشتر رمانتيك و ذهني هستند تا معترض و عيني. در حالي‌كه در دنياي پرتنش انسان امروز وقتي حتي مصاديق اعتراض و ماهيت دغدغه‌ها تغيير كرده اگر شعر بخواهد در واكنش خود نسبت به اوضاع موجود ايستا و پس رونده عمل كند بايد تاسف خورد.
(.../ شاعرم / برف‌ها را گاهي/ پارو مي‌كنم از پشت‌بام نام‌ها و نشاني‌ها/ دنبال خودش مي‌گردد/ اينكه مي‌بينيد اگر/ مثل اسيد مي‌پاشم اين شعر را به صورت‌تان/ يعني براي شما/ اصلا عجيب نيست كه يك شاعر/ در گوشه‌اي از شعرش/ گالري كوچكي از زخم‌هايي كه مثل خوره/ روح را آهسته در انزوا/ مي‌خورد و مي‌تراشد/ برپاكند/...) (ص16)

نقطه آسيب‌پذير اساسي در آثار اين مجموعه محدود بودن و در مواردي فقدان انديشه‌اي نو در ارائه است كه همين امر باعث محدوديت فضاها در آثار و يكنواختي آنها شده است. استفاده مكرر از عناصري كليشه‌اي مانند (درخت / باغ/ پاييز/ پنجره/ برگ/ برف/ آفتاب و...) و نيز عدم‌فرآروي انديشه در آثار منجر به عدم‌تنوع و بسته ماندن دست خواننده براي تاويل‌هاي گوناگون شده است. منظور از انديشه و انديشه نو، تفكري است كه شعر امروز با توجه به تنوع وضعيت‌ها و دغدغه‌هاي موجود در زندگي انسان و پيرامونش به عنوان يك ركن اساسي و غير قابل انكار به آن نياز دارد. پرداختن با نگاهي عيني به مستندات موجود، ريز شدن در جزئيات قابل توجه آن و بهره‌گيري از تعمقات، تالمات و تخيلات شاعرانه مي‌تواند انديشه‌اي در خدمت شعر امروز را بيافريند.

آن چيزي كه در اكثر آثار مجموعه رنگ‌ها و سايه‌ها به عنوان رگه‌ها وجود عنصر انديشه به‌ چشم مي‌خورد شايد نسبت به ساير المان‌هاي شعري مورد توجه كمتري قرار گرفته و اگر هم پررنگ شده باشند شامل دغدغه‌هاي انسان امروز نيستند و بهتر اين است كه بگوييم اگر هم اشاره‌اي به موجوديت فعلي دارند با استفاده از عناصر و ابزاري صورت گرفته‌اند كه زمان از آنها عبوركرده است. در دنياي امروز به شعر كشيدن وقايع عيني با ابزاري در دسترس كه مربوط به وضعيت زندگي امروز مي‌باشند، جزء توانمندي‌ها شاعر محسوب مي‌شود، كه اين امر با نگرش دقيق، تجربه و عبور ميسر خواهد شد.

در پايان و در يك جمع‌بندي مختصر بايد اذعان داشت كه جهان‌بيني مولف در ارائه مجموعه رنگ‌ها و سايه به‌رغم محدود بودن گستره واژگاني و پنداري، جهان‌بيني شاعرانه‌اي است كه در ايجاد تصوير و تخيل در فضاهاي ذهني تا حدودي به موفقيت رسيده، اما فراموش نمي‌كنيم توفيق در المان‌هايي كه نام برده شد تنها شرط كفايت براي موفق پنداشتن آثار نيست. كنش‌هاي عيني ايجاد شده و برآمده از موجوديت جهان امروز در گستره ذهني شاعر و جهان شاعرانه‌اش نياز به واكنش‌هايي با قابليت تطابق عيني دارد و كوتاه‌تر اينكه جنس واكنش‌هاي دروني شاعر نسبت به وقايع بيروني بايد نزديك به اوضاع و تحولات هم باشند.
سه شنبه 5 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: عصر ایران]

[مشاهده در: www.asriran.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 74]