رباتيك و جايگاه آن در ايران

واضح آرشیو وب فارسی:تابناک: رباتيك و جايگاه آن در ايران
محسن جعفرزاده
رباتيك علمي است كه با هدف راحتي انسان و افزايش وقت مفيد او پديد آمده است، اما متأسفانه در كشور ما آن گونه كه شايسته است، شناخته نشده است. در اين نوشتار، مي‌كوشيم به وضعيت ايران در علم رباتيك در ايران بپردازيم. بدين منظور، نخست تاريخچه و تعريف مختصري از ربات ارايه مي‌نماييم و سپس به وضعيت رباتيك در كشور‌هاي صنعتي مي‌پردازيم و سرانجام وضعيت ايران را بررسي و براي بهبود آن راهكاري را مشخص مي‌كنيم.

تاريخچه رباتيك
در گذشته، كشورهاي استعمارگر براي افزايش سرمايه و پيشرفت خود به كشور‌هاي ضعيف حمله مي‌كردند و با تصرف كشور قرباني، مردم آنجا را به عنوان برده به خدمت مي‌گرفتند و از آنها به عنوان نيروي كار رايگان بهره مي‌بردند و آنها را در مزارع كارخانه‌ها آشپزخانه‌ها و... به كار مي‌گرفتند، اما اين برده‌ها چند عيب بزرگ داشتند و مهمترين عيب آن، اسارت يك انسان و ظلم به او بود و ديگر خستگي برده‌ها بود. برده‌ها نمي‌توانستند 24 ساعت شبانه روز كار كنند. بايد به آن‌ها وقت استراحت مي‌دادند. ديگر عيب آن‌ها اين بود كه ارباب بايد آن‌ها را هميشه كنترل مي‌كرد. در آن زمان، آرزوي اربابان اين بود كه برده‌اي غير انساني داشته باشند كه بتواند 24 ساعته كار كند و دچار خستگي نشود و نياز به كنترل مداوم نداشته باشد. با توجه به علم آن زمان، اين رويايي بيش نبود و تنها در تئاتر به نمايش درمي‌آمد و به اين برده‌هاي آسماني «‌ربات‌» مي‌گفتند.

با پيشرفت علوم در گذر زمان و انقلاب صنعتي اروپا، نياز به برده‌هايي بيشتر با سرعت بالاتر، دقت بيشتر و خستگي كمتر، بيشتر احساس مي‌شد؛ بنابراين دانشمندان به فكر ساخت ماشين‌هاي خودكار افتادند. (تا آن هنگام، علم در زمينه برق و مكانيك مقداري پيشرفت كرده بود.) از آن به بعد در بخش‌‌هايي از كارخانه‌ها از ماشين‌هاي الكترومكانيكي استفاده مي‌شد و بدين گونه بود كه مكانيزاسيون صنعتي آغاز شد.

اما عيب بزرگ اين دستگاه‌ها، تك‌منظوره بودن و انعطاف‌نا‌پذيري آنها بود؛ يعني با تغيير بخشي از كارخانه‌، محصول توليدي ‌كل دستگاه‌ها بايد دوباره طراحي مي‌شدند. با پيشرفت هر چه بيشتر علم، كامپيوتر‌ها اختراع شدند و گسترش يافتند، تا جايي كه در خانه‌ها نيز يافت مي‌شد. سپس صنعتگران به فكر تركيب ماشين‌هاي الكترومكانيكي با كامپيوتر‌ها افتادند تا بتوان آن‌ها را برنامه‌نويسي كرد [يكي از ويژگي‌هاي كامپيوتر قابل برنامه‌نويسي بودن آن است] و با يك دستگاه بتوان چندين كار را انجام داد (مثلا دستگاهي كه يك نوع ماشين را رنگ مي‌زند، بتواند با عوض شدن مدل و طرح آن، آن‌ها را نيز رنگ بزند‌). بدين صورت ربات‌ها ساخته شدند.

تعريف ربات و رباتيك و مزاياي آن
با توجه به توضيحاتي كه داده شد، ربات ماشيني هوشمند، قابل برنامه نويسي و انعطاف‌پذير است كه براي به دست آوردن اطلاعاتي از محيط خود داراي حسگرهايي است.
رباتيك علم طراحي، ساخت، نگهداري و تعمير ربات‌ها است.
مهندسي رباتيك علم هوشمند كردن و الكترونيكي كردن ماشين‌هاي مكانيكي است (‌در راستاي مصارف صنعتي‌) [مهندسي رباتيك = مهندسي برق + مهندسي مكانيك]
مزاياي ربات عبارتند از: افزايش بهره، افزايش توليد، بهبود كيفيت كار، افزايش دقت، جلوگيري از اتلاف نيروي انساني، افزايش سرعت، كاهش هزينه، كاهش ضايعات، چند منظوره بودن، هوشمند بودن و خستگي‌ناپذيري.

مثال‌هايي از ربات
كلمه ربات مانند كلمه ماشين، يك كلمه كلي است و به چند مورد خاص خلاصه نمي‌شود؛ براي نمونه، چند مورد را مي‌آوريم:
بازو‌هاي ربات‌هاي صنعتي، ربات كنترل چاه‌هاي نفت، يخچال‌هاي خانگي، آسانسور‌ها، اسباب‌بازي كودكان، هواپيما‌هاي بدون سرنشين، سيستم‌هاي دفاع ضد موشكي، پرينتر‌ها، دستگاه‌هاي تراش خودكار، نوشابه پركن‌ها و...
اين‌ها تنها نمونه‌هايي از بي‌نهايت انواع ربات بود. ربات‌ها آنقدر گسترده‌اند كه امروزه نمي‌توان بدون آن‌ها زندگي كرد. ولي در مهندسي منظور از ربات، ربات‌هاي صنعتي است.

رباتيك و كشور‌هاي صنعتي
كشور‌هاي صنعتي به اين حقيقت رسيده‌اند، كشوري پيشرفت نمي‌كند، مگر اين كه در همه علوم پيشرفت كند؛ بنابراين، با توجه به اين كه رباتيك، يكي از علوم اصلي سرنوشت‌ساز قرن است و به آن احساس نياز مي‌كنند. در اين راستا، فعاليت‌هاي بسياري انجام داده‌اند. آن‌ها آنقدر پيشرفت كرده‌اند كه هدف خود را اين گونه مي‌دانند: در سال 2050 ربات‌هايي خواهيم ساخت شبيه انسان كه بتوانند با قوي‌ترين تيم فوتبال انسان‌ها بازي كنند و بدون خطا، انسان‌ها را شكست دهد.
آن‌ها هر ساله مسابقات رباتيك براي يادگيري علم و استفاده كردن از آن در صنعت برگزار مي‌نمايند.
همچنين در راستاي تربيت نيروي انساني براي گسترش اين علم، رشته مهندسي رباتيك را ايجاد نمودند. مهندسي رباتيك در واقع، آميخته‌اي از رشته مهندسي برق و مهندسي مكانيك است كه هدف آن، تربيت نيرويي است كه بتواند به تنهايي ربات‌هاي صنعتي را طراحي كند و بسازد؛ اين رشته در بيشتر دانشگاه‌هاي كشور‌هاي صنعتي تدريس مي‌شود.
كارخانه‌هاي خصوصي آن‌ها علاوه بر رباتيكي كردن فرايند توليد، مقداري از درآمد‌هاي ناخالص خود را براي تحقيق و گسترش رباتيك صرف مي‌‌كنند.

وضعيت رباتيك در ايران
وضعيت رباتيك در ايران فاجعه‌بار است، به گونه‌اي كه مي‌توان گفت: رباتيك در ايران هنوز شناخته شده نيست. اين وضعيت در حالي است كه ايران، يكي از بزرگترين وارد كنندگان ربات‌هاي صنعتي است. هر ساله ارز بسياري براي خريد ربات، از كشور بيرون مي‌رود. در بيشتر كارخانه‌هاي ما از ربات‌ها استفاده مي‌شود؛ كارخانه‌هايي مانند فولاد، خودروسازي، مواد غذايي و... را مي‌توان تقريبا تمام رباتيك دانست، اما متأسفانه، همه ربات‌هاي آن وارداتي و حتي نصب و كنترل و تعمير آن بر عهده خارجي‌هاست.
براي همين، براي عقب نماندن كشور در علم رباتيك، رشته مهندسي رباتيك در سال 1381 راه‌اندازي شد و متأسفانه تا امسال (1387) تنها دانشگاه ارايه كننده آن دانشگاه صنعتي شاهرود بود. اكنون اين رشته در دانشگاه صنعتي همدان نيز تدريس مي‌شود، اما آيا دو دانشگاه كافي است؟ پاسخ روشن است با توجه به اهداف كشور و سند چشم انداز بيست ساله، هم‌اكنون بايد در همه دانشگاه‌هاي صنعتي، تدريس شود.

يكي از مشكلات دانش آموختگان اين رشته در كشور اين است كه كسي اين رشته را نمي‌شناسد و اصلا نمي‌داند ربات چيست. هنگامي كه از ربات سخن به ميان مي‌آيد، به ياد اسباب‌بازي آدم آهني كودكان و فيلم‌هاي سينمايي مي‌افتند. مشكل ديگر دانش‌آموختگان، بي‌اعتمادي صنعت كشور به آنهاست. صنعتگران حاضرند چنديدن برابر آن هزينه كنند، ولي از نيروي خارجي استفاده نكنند.
ديگر مشكل اين رشته، كمبود امكانات دانشگاهي و قديمي بودن امكانات كنوني آنهاست.
برخي افراد در ايران، استفاده از ربات را مساوي اخراج نيرو كار مي‌دانند و با گسترش آن مخالفند، اما آنها از اين غافلند كه گماردن نيروي انساني به كار‌هاي روزمره و تكراري، اتلاف نيروي انساني است، چرا كه به جاي انجام كار بيهوده، مي‌توان آنها را در جايي ديگر به خدمت گرفت.
هر ساله چندين مسابقات رباتيك در سطح كشور برگزار مي‌شود كه مي‌توان گفت همه آنها داراي قوانين ثابت و يك شكل و تكراري است و هيچ كدام قوانين بومي ندارند. متأسفانه در ايران به اين مسابقات به چشم هدف نگريسته مي‌شود. (برعكس كشور‌هاي صنعتي كه مسابقات را وسيله‌اي براي بالا بردن صنعت خويش مي‌دانند.) و همه وقت دانشجويان را مي‌گيرند كه رباتي با هدف پوچ (‌مانند راه‌ياب كه در اين مسابقات ربات بايد مسير خط سياه را دنبال كند‌) بسازند.
متأسفانه، هيچ يك از ما، هيچ روز يا هفته‌اي در سال را به عنوان هفته رباتيك، دست‌كم براي يادآوري اهميت آن بر نگزيده‌ايم و براي بهبود وضعيت آن كوششي نكرديم و نمي‌كنيم.

نتيجه‌گيري

اگر مي‌خواهيم ايران به پيشرفت شايسته خود برسد، بايد موانع را از سر راه آن برداريم. براي همين، در نخستين كار، بهتر است در موارد زير گامي محكم برداريم.
1- آشنايي مردم با علم رباتيك و مزيت استفاده از ربات‌ها
2- راه‌اندازي رشته مهندسي رباتيك در همه دانشگاه‌هاي صنعتي كشور
3- برگزاري هدفمند مسابقات رباتيك در رشته‌هاي بومي در راستاي توليد ثروت از راه علم
4- جلب اعتماد صنعت به نيرو‌هاي داخلي
5- مشخص كردن هفته‌اي خاص به نام هفته رباتيك
6- و...
شنبه 25 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: تابناک]

[مشاهده در: www.tabnak.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 94]