مديريت يكپارچه محيط زيست و ايمني در شرايط بحراني آلودگي در درياي خزر خزر نيازمند اعمال مديريت ايمني‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: مديريت يكپارچه محيط زيست و ايمني در شرايط بحراني آلودگي در درياي خزر خزر نيازمند اعمال مديريت ايمني‌
جام جم آنلاين: با توجه به پيشرفت بهره‌برداري و استحصال انرژي در بزرگ‌ترين درياچه جهان خزر (تگين، تتيس، كاسپين) ، دغدغه‌هاي فراواني نسبت به پيامدهاي زيست‌محيطي اين روند به‌وجود آمده است. مقابله با آلودگي‌هاي نا خواسته و بهره‌برداري از منابع اين دريا به همراه رهاسازي حجم بالايي از آلاينده‌ها در درياي خزر، نيازمند عزمي جدي است كه از توان يك سازمان در سطح ملي و يك كشور در سطح منطقه‌اي خارج است.

بر اساس برنامه‌هاي آژانس‌هاي بين‌المللي حفاظت محيط زيست و برنامه حفاظت محيط زيست درياي خزر، راپمي (RAPME) با تكيه بر قوانين و آيين‌نامه‌هاي داخلي، كنوانسيون‌هاي مرتبط بين‌المللي و قواعد و اصول ايمني و محيط زيست (HSE)، ضرورت اعمال مديريت يكپارچه خزر موضوعي است كه از سوي كارشناسان به آن تاكيد مي‌شود.

شايد وقت آن رسيده باشد كه از تدوين برنامه‌هاي كاغذي فاصله بگيريم و با تامين تجهيزات و امكانات مورد نياز و با يك هماهنگي و همسويي كامل و همه جانبه با سازمان‌هاي مرتبط براي حفاظت از درياي خزر در زمان وقوع حوادث غيرمترقبه در آماده‌باش كامل به سر بريم.

درياي خزر در رديف يكي از انواع چهارگانه درياهاي جهان به نام درياهاي بسته و بزرگترين نمونه آن قرار دارد. درياي خزر با طول يك هزار و 160 كيلومتر و عرض متوسط 330 كيلومتر با امتداد شمالي جنوبي بين مدارهاي 37 تا 47 درجه شمالي، وسعتي بالغ بر 42 هزار و 914 كيلومتر مربع (پس از تحولات سطحي و حجمي سال‌هاي اخير) دارد.

مجموع خط ساحلي اين دريا بالغ بر 6400 كيلومتر است كه 724 كيلومتر آن به ايران تعلق دارد. حجم آب درياي خزر معادل 78 هزار كيلومتر مربع است. اين دريا را مي‌توان از نظر عمق، وضعيت ناهمواري‌ها و برخي صفات آب شناختي به 3 منطقه؛ شمالي، مركزي و جنوبي تقسيم كرد. حوزه آبريز اين دريا بيش از 3‌ميليون كيلومتر مربع است كه 7 درصد آن به ايران تعلق دارد. بيشترين عمق اين درياچه 1025 متر برآورد مي‌شود.

بنا به پيشنهاد كارشناسان خبره آلودگي دريا (GESAMP) متشكل از سازمانهاي بين‌المللي تمام فعاليت‌هايي كه تاثيرات زيانباري بر منابع زيست دريا و اختلال در فعاليت دريايي از جنبه‌هاي شيلاتي، كاهش كيفيت آب و يا از بين بردن جذابيت و زيبايي دريا و همچنين خطراتي مرتبط با سلامت و بهداشت انساني را در بر داشته باشد، آلودگي دريا تعريف مي‌كنند.

آلودگي در درياي خزر

پيامدهاي آلودگي در دريا مي‌تواند به تغييرات ميزان اسيديته (PH)، كاهش شفافيت آب، آلودگي بستر دريا، ايجاد تركيبات گازي، نابودي مستقيم آبزيان يا مسموميت و تضعيف آنها منجر شود.

آلودگي همچنين باعث كاهش توليد مثل و تخمگذاري پرندگان، مرگ جنين در تخم و جلوگيري از فعاليت‌هاي غدد مي‌شود. عمليات لرزه نگاري و انفجاري در اكتشاف نفت به دليل ايجاد امواج صوتي با تواتر بيش از تحمل ماهيان اطراف مركز انفجار، موجب نابودي پلانكتون‌ها و ماهيان و تغيير در مسير مهاجرت برخي ماهي‌ها مي‌شود، به نحوي كه انتقال نفت توسط نفتكش‌ها لزوم پيشگيري از سوانح و تخليه آب توازن را در پي دارد.

از سوي ديگر بندر به عنوان يك نقطه آلودگي خيز براي دريا داراي پتانسيل بالاي آلودگي است، به صورتي كه در بيش از 30 نقطه شامل بندر، خليج، رودخانه كوچك و بزرگ كه به دريا مي‌ريزد، امكان ورود آلودگي به دريا وجود دارد.

ازدياد گردشگري و افزايش شهرنشيني، موجب افزايش مصرف سوخت و انرژي مي‌شود و به علت عدم تصفيه فاضلاب‌هاي شهري، مقدار مواد هيدروكربني افزايش يافته است.

همچنين بيشتر قايق‌هاي تفريحي مورد استفاده از نوع موتوري و فرسوده هستند و به افزايش آلودگي اين دريا كمك مي‌كنند.

حوادث‌

كارشناسان معتقدند مديريت بنادر براي مقابله با اتفاقات و حوادث غيرمترقبه آمادگي كافي ندارد.

استخراج بي‌رويه نفت و ديگر محصولات موجب شده روند آلودگي در درياي خزر شتابان شود و به دليل مسائل اقليمي، حركت احتمالي آلودگي سانحه نفتي به طرف مناطق ساحلي ايران روي دهد كه وجود 2 تالاب حساس اكولوژيكي با ارزش جهاني مانند تالاب انزلي و تالاب ميانكاله، وظيفه متوليان مبارزه با آلودگي در درياي خزر را دوچندان مي‌كند.

مهندس عميد مرندي، عضو هيات مديره انجمن متخصصان محيط زيست و كارشناس‌ارشد محيط زيست، در‌اين‌باره، گفت: به‌طور مثال خطر آلوده‌سازي مخازن و تلمبه‌خانه نفتي بويژه در منطقه نوشهر بايد تحت نظارت باشد، چرا كه در سال 1372 يك‌بار لوله نفت در بندر نوشهر تركيد و مقادير زيادي نفت به دريا ريخت. براي بار دوم در تلمبه خانه، شير تخليه دقيق بسته نشده بود و نفت به سوي دريا سرازير شد.

اين كارشناس تاكيد كرد: در مورد دوم، امكان تخليه آب توازن دور از چشم ماموران فراهم است كه باعث آلودگي بيشتر در منطقه جنوبي خزر مي‌شود و چون ايران مناطق حساس با ارزش دارد، در نوع خود يك حادثه است كه در سال بارها تكرار مي‌شود.

برآورد آلودگي در دريا

عضو هيات مديره انجمن متخصصان محيط زيست در اين باره گفت: براي برآورد آلودگي بايد آثار كوتاه‌مدت و بلندمدت مواد خاص و مدتي را كه اگر تميز شود روي ساحل مي‌ماند، فوايد و ضررهاي روش‌هاي مختلف پاك كردن و بررسي محل مناسب تخليه فاضلاب كشتي‌ها به دقت بررسي شود.

مهندس عميد مرندي افزود: بررسي اثرات فعاليت‌هاي پالايشگاه‌ها و مجموعه‌هاي وابسته، كيفيت آلودگي مجاز براي تخليه در ناحيه خاص و مسائلي از اين قبيل نيز بايد توسط محققان و در قالب كميته‌هاي تخصصي بررسي شود.

وي با اشاره به آلودگي‌هاي نفتي در خزر ادامه داد: معمولا پس از آن‌كه نفت به دريا ريخته شد، در يك مكان ثابت باقي نخواهد ماند و تحت تاثير عوامل خارجي جابه‌جا خواهد شد.

به گفته وي ، مهم‌ترين اين عوامل ، باد ، امواج و جريان‌هاي آبي هستند. در صورتي كه درباره باد و جريان آب اطلاعاتي موجود باشد ، با توجه به اين‌كه هر دو عامل به حركت نفت شناور در آب كمك مي‌كنند، كار تشخيص محل نفت آسان مي‌شود. البته مكانيسمي كه به موجب آن فشار باد باعث حركت سطحي ‌شود كاملا شناخته شده نيست.

اين كارشناس تاكيد كرد: سرعت حركت براثر باد، بستگي به شدت باد و ضخامت لايه نفت دارد. معمولاً حركت نفت بين 2 درصد تا 5 درصد ناشي از سرعت باد است كه در ارتفاع 10 متري بالاي سطح آب مي‌وزد. در آب‌هاي آزاد، براي تخمين ميزان حركت نفت، 3 درصد سرعت باد در نظر گرفته مي‌شود به اين ترتيب مي‌توان با پيش‌بيني‌هاي علمي به جلوگيري از وقوع حوادث و يا كنترل خطرات بعد از وقوع آلودگي تا حدي دست يافت.

عمليات امداد

در‌ جهت تحقق صحيح عمليات ابتدا مسوولان و تشكيلات مقابله با آلودگي مشخص مي‌شوند كه در زمان وقوع حوادث به عنوان يك عمليات واحد و هماهنگ عمل كنند كه به گفته كارشناسان، اين مساله در سايه اجراي صحيح مديريت بين بخشي امكان‌پذير است.

عضو هيات مديره انجمن متخصصان محيط زيست گفت: هم‌اكنون در اين زمينه سازمان بنادر و كشتيراني، نيروهاي مسلح، سازمان حفاظت محيط زيست و وزارت نفت و شركت‌هاي مهم وابسته به آن به عنوان اعضاي اصلي كميته در شرايط عادي هر چند وقت يك‌بار در وزارت كشور، جلساتي را تشكيل مي‌دهند. در جلسات متعدد كميته براي برنامه‌ريزي از ديگر وزارتخانه‌ها و سازمان‌هاي دولتي و غير دولتي نيز به عنوان اعضاي غير ثابت براي هر جلسه معين دعوت به عمل مي‌آورد.

رئيس جلسه و هماهنگ‌كننده اين كميته، معاون عمليات سازمان بنادر و كشتيراني است كه درخصوص مسائل مربوط به آلودگي آب دريا بايد متخصص باشد. هماهنگ‌كننده عمليات، كارشناس ارشد سازمان بنادر و كشتيراني در امور محيط زيست، نماينده سپاه، نماينده ارتش، نماينده سازمان حفاظت محيط زيست و نماينده وزارت نفت از ديگر اعضاي اين كميته را تشكيل مي‌دهند. هنگام عمليات كميته در سازمان بنادر و كشتيراني تشكيل جلسه مي‌دهد.

زمان وقوع حادثه‌

مرندي، عضو هيات مديره انجمن متخصصان محيط زيست گفت: در زمان وقوع حادثه گزارش آلودگي از طرف افراد متخصص يا غيرمتخصص ارائه مي‌شود و بايد زمينه‌اي فراهم آيد كه اين اطلاعات به مركز اصلي مبارزه با آلودگي دريا در بندر نوشهر يا مراكز فرعي مانند انزلي، نكاء و بندر تركمن نيز ارسال شود. تحقق اين امر به آموزش آگاه كردن كاركنان و افراد بومي نياز دارد.

گزارش به هر صورتي كه ممكن است بايد براي آناليز به اين مراكز ارائه تا جهت بررسي بيشتر به مركز در تهران ارسال و متعاقب آن، ستاد بحران جلسه تشكيل دهد.

مرندي افزود: پس از دريافت گزارش، رئيس مركز هماهنگي، افرادي را از كادر ثابت مراكز موجود در درياي خزر بر مي‌گزيند و براي بررسي بيشتر به محل حادثه اعزام مي‌كنند. وظيفه اين افراد بررسي دقيق حادثه است.

افرادكار آزموده با توجه به ميزان تجربيات و واقعيت‌هاي موجود، شرح اجراي عمليات را به صورت‌هاي مختلف تعيين مي‌كنند كه تمامي اين تصميم‌گيري‌ها با هماهنگي مركز صورت مي‌گيرد.

وي ادامه داد: چنانچه آلودگي در محدوده بندر باشد با امكانات موجود در بنادر قابل پاكسازي است كه بنادر اقدام به پاكسازي كرده و مراتب را به سازمان بنادر و كشتيراني گزارش مي‌كنند.

اين كارشناس گفت: اگر آلودگي در محدوده آب‌هاي ساحلي ايران و در منطقه يكي از بنادر داراي وسعت زياد بوده و پاكسازي آن در حد امكانات يك بندر نباشد، مراتب سريعا به سازمان منعكس و با هماهنگي با نهادهاي مختلف و امكانات ديگر بنادر اقدام به پاكسازي مي‌شود. در اين مورد بهتر است بنادر نكاء و تركمن داراي تجهيزات مقابله با آلودگي شوند.

مرندي تاكيد كرد: چنانچه آلودگي فراتر از توان تجهيزات موجود در تمام بنادر ايران باشد و مجموع امكانات كفايت نكند، مراتب به آژانس ايمني دريانوردي و كشورهاي مجاور درياي خزر اطلاع داده مي‌شود. به اين ترتيب، اعضاي كميته مقابله با آلودگي در شرايط بحراني كه نمايندگان نهادهاي مختلف هستند، با حضور خود، وظايف را تقسيم و اجراي عمليات را سازماندهي مي‌كنند.

وي افزود: تقويت امكانات هوايي مانند خريد هواپيما و هلي‌كوپتر و تقويت ارتباط ماهواره‌اي نيز بر اين اساس، بسيار ضروري است، پيشنهاد مي‌شود علاوه بر بنادر انزلي و نوشهر، بنادر نكاء و تركمن نيز مجهز به تجهيزات مقابله با آلودگي نفتي شوند. بندر نكاء به دليل آن‌كه نفتكش‌هاي آسياي ميانه به اين مكان نفت منتقل مي‌كنند و بندرتركمن نيز به علت مجاورت با تالاب بين‌المللي ميانكاله به منظور حفاظت حائز اهميت ويژه‌اي هستند.

وي ادامه داد: چنانچه مديريت عمليات و هماهنگي از تمركز شديد رو به سوي غيرمتمركز بودن گام بردارند و مديريت محلي نيز در شرايط اضطراري لحاظ شود، مي‌توان از ستادهاي كوچك ايجاد شده در شهرداري‌ها و مناطق انتظامي و تشكل‌هاي غيردولتي محلي بهره‌ كافي را برد. ارتباط دو طرفه محلي با مركز و بعكس و ارائه ضرورت‌ها، كمبودها و پيشنهادات از طرف افراد محلي بهترين نوع مشاركت و انگيزه را به همراه دارد.

به اين ترتيب، مي‌توان با برنامه‌ريزي و سازماندهي مناسب و حضور بموقع در جهت مقابله با آلودگي از خسارت ‌هاي سنگين شيلاتي، توريسمي و در كل اقتصادي و اجتماعي ساحل جنوبي خزر جلوگيري كرد اما كارشناسان معتقدند واقعيت امر بيانگر نبود يك برنامه مناسب براي مقابله با آلودگي در شرايط بحراني در درياي خزر است و تاخير در داشتن چنين برنامه‌اي تنها به بروز فاجعه زيست‌محيطي در درياي خزر منجر مي‌شود كه جبران آن ناممكن است.

حميده سادات‌هاشمي‌
سه شنبه 21 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 355]