بازی با عقربه.های ساعت؟

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: درحالی.که زمان رسمی کشور در 30 شهریور به روال عادی بازگشت، کشورهای اروپایی تا سه هفته دیگر از زمان تابستانی استفاده می.کنند. آیا نسخه تغییر ساعت.ها در تابستان و زمستان برای همه کشورها یکسان است؟

هر ساله در فروردین و مهر، موضوع تغییر ساعت رسمی کشور به بحث داغ محافل علمی و اجتماعی کشور وارد می.شود و دلایلی در تایید یا رد آن مطرح می.شود. در این مقاله سعی داریم مروری بر مبانی علمی، تاریخچه و تجربه کشورهای مختلف در این زمینه داشته باشیم.

سنجش زمان
بر طبق معاهده بین.المللی سال 1884 میلادی، نصف.النهار گذرنده از رصدخانه گرینویچ انگلستان به عنوان نصف.النهار مبدا با طول جغرافیایی صفر درجه برای اندازه.گیری زمان انتخاب شده است. زمانی که نسبت به این نصف.النهار اندازه.گیری می.شود به زمان جهانی (بین.المللی) معروف است.

مبنای ساعت.های متداول، مدت زمان چرخش زمین حول محورش است که 24 ساعت در نظر گرفته می.شود (البته واقعیت امر این است که زمین هر 23 ساعت و 56 دقیقه و 4 ثانیه یک بار به دور خودش می.گردد، ولی چون هر شبانه.روز قراردادی را 24 ساعت درنظر گرفته.ایم، ستارگان که در آسمان ثابت.اند، در هر شبانه.روز 4 دقیقه زودتر طلوع می.کنند). برای سهولت در کار تبدیل ساعت.ها، زمین به 24 قاچ مساوی تقسیم.بندی می.شود که عرض هر قاچ 15 درجه یا معادل یک ساعت است. بنابراین وقتی در گرینویچ ظهر است، برای مکانی در 15 درجه.ای شرق آن، ساعت 1 بعدازظهر است.

ساعتی که در حال حاضر در جهان استفاده می.شود، از لحظه نیمه.شب به وقت رسمی نصف.النهار گرینویچ محاسبه می.شود. بنابراین بسته به موقعیت کشور نسبت به نصف النهار مبداء، نصف.النهار شاخصی برای تنظیم ساعت رسمی با گرینویچ تعیین شده است. این انتخاب به گونه.ای بوده که زمان ظهر حدود ساعت 12 باشد.
این عکس کوچک شده است برای مشاهده ی سایز اصلی کلیک کنید

اختلاف ساعت رسمی بیشتر کشورها از گرینویچ عدد صحیحی است. اما کشورهایی هم هستند که دارای منطقه زمانی غیر صحیح باشند، مانند ایران، افغانستان، هند و میانمار که به ترتیب دارای ناحیه زمانی 3.5+، 4.5+، 5.5+ و 6.5+ هستند. علامت مثبت به این مفهوم است که منطقه زمانی این کشورها در شرق نصف.النهار مبدا قرار دارد و ساعت.های آنها جلوتر است. کشورهای با مساحت بسیار زیاد مانند روسیه، آمریکا، کانادا و استرالیا از چند ناحیه زمانی استفاده می.کنند.

در ایران، زمان رسمی با توجه به نصف.النهار 52.5 درجه شرقی (گذرنده از نزدیکی شهر شیراز) سنجیده می.شود که معادل 3.5 ساعت اختلاف زمانی با گرینویچ است. به عبارت دیگر، ساعت رسمی ایران 3.5 ساعت جلوتر از زمان جهانی است و هنگامی.که در گرینویچ (انگلستان) ساعت 12 ظهر است، در ایران ساعت 3.5 بعدازظهر است.

چرایی ساعت تابستانی
در نیم.کره شمالی زمین، خورشید در نیمه اول سال زودتر طلوع می.کند و منطقی است که فعالیت روزانه هم زودتر شروع شود، که این مقصود با تغییر ساعت رسمی کشورها حاصل می.گردد. برخی از کشورها برای بهره.گیری بهتر از روشنایی روز و به تبع آن کاهش مصرف انرژی، ساعت رسمی خود را جلو می.کشند که اصطلاحا زمان ذخیره روشنایی روز (dst) یا ساعت تابستانی گفته می.شود.

این موضوع در کشورهای نزدیک خط استوا که تغییر طول روز و شب آنها ناچیز است، اهمیتی ندارد؛ اما برای کشورهایی که در عرض.های میانی یا نواحی نزدیک به قطب هستند، قابل توجه است. به عنوان مثال مقدار طول روز (از طلوع تا غروب خورشید) برای شهر تهران در اواخر خردادماه به حدود 14 ساعت و 35 دقیقه می.رسد، حال آنکه طول روز در دی.ماه به 9 ساعت و 50 دقیقه تقلیل می.یابد. این تغییرات در عرض.های جغرافیایی بالا شدیدتر است. در عرض جغرافیایی 55 درجه (شمال اروپا یا آمریکای شمالی) در طی سال، طول روز بین 17.5 ساعت (در تابستان) تا 7 ساعت (در زمستان) در تغییر است و در نهایت برای مناطقی که عرض جغرافیایی آنها بیش از 66 درجه شمالی یا کمتر از 66 درجه جنوبی باشد (مناطق قطبی) در برخی از روزهای سال خورشید طلوع نمی.کند (شب زمستانی) یا در برخی روزها خورشید غروب نمی.کند.
این عکس کوچک شده است برای مشاهده ی سایز اصلی کلیک کنید

آغاز داستان تغییر ساعت.ها
ایده تغییر ساعت اولین بار توسط «بنجامین فرانکلین»، (فیزیک.دان، از بنیانگذاران ایالات متحده، نخستین سفیر آمریکا در فرانسه و دارنده لقب «نخستین آمریکایی») پیشنهاد شد. او در نوشته خود از مردم خواست که صبح.های تابستان یک ساعت زودتر از خواب بیدار شوند. فرانکلین معتقد بود که به این ترتیب، مردم می.توانند روزها از روشنایی خورشید استفاده بیشتری کنند و شب.ها شمع کمتری مصرف کنند. البته این موضوع عملی نشد.

در سال 1895، «جرج هادسون»، حشره.شناس نیوزلندی در مقاله.ای متذکر شد که با جابه.جایی ساعت.ها می.توان از روشنایی روز بهره بیشتری برد. در سال 1907، ویلیام ویلت، معمار انگلیسی، پیشنهاد کرد که ساعت.ها در ماه آوریل (نیمه فروردین تا نیمه اردیبهشت) دقایقی به جلو کشیده شود و در ماه سپتامبر (شهریور) به حالت اول خود بازگردد. او حساب کرد که با این کار چقدر صرفه.جویی اقتصادی حاصل می.شود، اما پیشنهاد او تا زمان مرگش عملی نشد.

سرانجام در سال 1916، آلمان با اعمال ساعت تابستانی از 30 آوریل تا آخر ماه اکتبر (هفته اول اردیبهشت تا هفته اول مهر) پیشگام شد و در همان سال، برخی کشورهای اروپایی مانند بلژیک، دانمارک، سوئد، فرانسه، ایتالیا و... نسبت به تغییر ساعت رسمی اقدام کردند. در ایالات متحده آمریکا نیز اعمال ساعت تابستانی از سال 1918 و پس از پایان جنگ جهانی اول رایج شد.

تغییر ساعت رسمی در کشورهای مختلف
امروزه بیش از 70 کشور جهان از تغییر ساعت تابستانی استفاده می.کنند. مهم.ترین این کشورها در قاره.های مختلف به شرح زیر است:

آسیا: ایران، آذربایجان،ارمنستان، اردن، سوریه، لبنان، فلسطین
اروپا: تمامی کشورهای اروپایی غیر از ایسلند
آفریقا: مصر، مراکش، نامیبیا (بیشتر کشورهای آفریقایی در نزدیکی خط استوا هستند و طول شبانه.روز در طول سال تغییر آن.چنانی ندارد)
آمریکا: ایالات متحده (غیر از هاوایی و آریزونا)، کانادا (غیر از چند شهر)، آلاسکا، اکثر استان.های مکزیک، گرینلند، کوبا، برزیل، شیلی
اقیانوسیه: استرالیا، نیوزلند

برخی کشورها نیز در سال.های گذشته از ساعت تابستانی استفاده می.کردند، اما در سال.های اخیر از آن استفاده نمی.کنند؛ مانند عراق، تونس و آرژانتین. از بین کشورهای پیشرفته فقط ژاپن است که در سال.های محدودی بعد از جنگ جهانی دوم ساعت تابستانی داشت. و در دهه.های اخیر، به تغییر ساعت رسمی تن نداده.است.

زمان شروع و پایان اعمال ساعت تابستانی در کشورهای مختلف متفاوت است. به طور کلی برای کشورهای نیمه شمالی زمین این زمان از ماه مارس (اسفند-فروردین) یا آوریل (فروردین-اردیبهشت) شروع شده و در سپتامبر (شهریور) یا اکتبر (مهر) خاتمه می.یابد. منسجم.ترین برنامه متعلق به اتحادیه اروپا است که مطابق آن از ساعت 1:00 زمان جهانی آخرین یکشنبه ماه مارس شروع و تا ساعت 1:00 آخرین یکشنبه ماه اکتبر هر سال ادامه پیدا می.کند. در سال.های اخیر برخی کشورهای اسلامی (مانند مصر) برای این.که تغییر ساعت در ماه مبارک رمضان رخ ندهد، زمان اعلام آن را تغییر داده.اند یا به گونه.ای برنامه.ریزی کرده.اند که این تغییر قبل از ماه رمضان خاتمه و بعد از پایان آن مجدداً از سر گرفته شود.

تغییر ساعت رسمی در ایران
در ایران برای نخستین بار پیش از انقلاب، در نیمه دوم دهة 1350 ساعت رسمی کشور به ساعات تابستانی و زمستانی تقسیم شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی این رویه متوقف شد تا این.که در سال 1370 دولت وقت مصوبه تغییر ساعت رسمی را تصویب کرد و از اردیبهشت همان سال اجرایی شد. مطابق این مصوبه ساعت رسمی کشور همه ساله در ساعت 24 اول فروردین یک ساعت به جلو کشیده می.شود و در ساعت 24 سی.ام شهریور دوباره به حالت اول برگردانده می.شود.

شروع اعمال ساعت تابستانی این حسن را دارد که پس از پایان روز اول فروردین و شروع سال اتفاق می.افتد و تعطیلات نوروزی فرصت خوبی برای هماهنگی فراهم می.آورد. تاریخ پایان آن نیز در شروع آخرین روز تابستان و قبل از سال تحصیلی است.

این رویه برقرار بود تا این.که پس از 15 سال، در آخرین روز کاری سال 1384 دولت نهم اعلام کرد که بررسی کارشناسانه.ای مبنی بر این که تغییر ساعت در کشور منجر به صرفه.جویی در مصرف انرژی در کشور شده باشد، وجود ندارد و بنابراین اعمال ساعت تابستانی را لغو کرد. پس از آن در سال.های 1385 و ۱۳۸۶ نمایندگان مجلس، طرح.هایی را در دستور کار خود قرار دادند تا دولت را مکلّف به اعمال ساعت تابستانی در شش.ماهه اول سال نمایند. در این بین می.توان به مطالعات انجام شده در مرکز پژوهش.های مجلس شورای اسلامی اشاره کرد . مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک نیز بر اساس کار کارشناسی (بر پایه ایجاد فاصلة زمانی مناسب بین طلوع آفتاب و شروع کار روزانه) پیشنهاد کرد که تغییر ساعت رسمی کشور از ابتدای اردیبهشت تا پایان مرداد اعمال شود. سرانجام در 31 مرداد ۱۳۸۶ قانون تغییر ساعت رسمی کشور به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و اعمال ساعت تابستانی به همان وضعیت مصوبه سال1370 برگشت.

مزایا و معایب تغییر ساعت رسمی کشور
پس از اعمال نشدن ساعت تابستانی در سال 1385، موافقان و مخالفان دلایلی را بر تایید یا رد این کار بیان کردند. مهم.ترین دلیل مخالفان اعمال ساعت تابستانی، تثبیت ساعت و جلوگیری از سردرگمی مردم بود؛ اما موافقان نیز دلایلی دارند که از این بین می.توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش مصرف برق و جابه.جایی پیک مصرف. البته مخالفان اعتقاد داشته.اند که در طول 15 سال اعمال تغییر ساعت، این کار تاثیری در مصرف برق نداشته است.
• تنظیم اوقات خواب و استراحت و تاثیر آن در تولید ناخالص ملی
• تقلیل ساعات بی.مصرف بین اذان صبح و ساعت شروع کار: در صورت تغییر ندادن ساعت رسمی در نیمه اول سال، فاصله بین اذان صبح و شروع ساعت کاری به چند ساعت خواهد رسید. به عنوان مثال برای شهر تهران زمان اذان صبح در اواخر خرداد ساعت 3 بامداد خواهد بود. این وضع در شهرهای شرقی مانند سرخس بدتر است و زمان اذان صبح (بدون اعمال ساعت تابستانی) 2:18 بامداد است.

* امیر حسن.زاده

* کارشناس ارشد مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران

خبر آنلاين
__________________

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 232]