دولت ۵۵ روزه ازهاري

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: در 12 آبان 1357 دو روز قبل از آنكه نخست.وزيري ارتشبد غلامرضا ازهاري از شبكه.هاي خبري ايران وجهان اعلام شود، برژينسكي مشاور امنيتي جيمي كارتر رئيس جمهور آمريكا، در تماسي تلفني به شاه حمايت كامل دولت متبوع خود را از وي اعلام كرد. اين تماس متعاقب جلسه.اي كه در كاخ سفيد و در ارتباط با گزارش ويليام سوليوان سفير امريكا در تهران برگزار گرديد، گرفته شد. در آن گزارش، سوليوان به وضعيت متزلزل شاه و به روند رو به گسترش انقلاب اسلامي ايران اشاره كرده بود. برژينسكي در خاطرات خود چنين مي.نويسد:
«… من به شاه گفتم كه ايالات متحده امريكا در بحران كنوني به طور تام و تمام و بدون هيچ.گونه قيد و شرطي از شما حمايت مي.كند. شما از حمايت كامل ما برخوردار هستيد. ثانياً ما از تصميم شما چه راجع به شكل و چه راجع به تركيب حكومت مورد نظرتان حمايت خواهيم كرد و ثالثاً ما، تكرار مي.كنم، ما شما را به هيچ گونه راه.حل خاصي تشويق و ترغيب نمي.كنيم.
سپس با توجه به گزارش سوليوان مبني بر اين كه وي و سفير بريتانيا به شاه در مورد تشكيل يك دولت نظامي هشدار داده.اند خطاب به او افزودم كه اميدوارم روشن كرده باشم و به سفيرمان نيز دستور داده شده تا اين نكته را روشن كند كه ما شما را براي در پيش گرفتن جهت خاصي نصيحت يا ترغيب نمي.كنيم … به نظر من مشكل شما اين است كه بايد دست به يك سلسله اقدامات خاصي بزنيد كه اقتدا شما را به نحو مؤثر نشان دهد. شاه به سادگي پاسخ داد: چشم.» 1
توصيه برژينسكي به شاه مقدمه تشكيل دولت نظامي ارتشبد ازهاري بود. كمتر از 48 ساعت پس از اين توصيه ازهاري رئيس ستاد ارتش با حكم شاه به نخست.وزيري رسيد و به دولت دو ماهه جعفر شريف.امامي خاتمه داد.

ازهاري كيست؟
غلامرضا ازهاري در 1291ش. در شيراز متولد شد. پدرش در كنسولگري انگليس در شيراز مستخدم بود. ازهاري پس از تحصيلات ابتدائي و متوسطه، در 1312 وارد دانشكده افسري شد و دو سال بعد با درجه ستوان دومي مأمور خدمت در تيپ شيراز شد. قريب 10 سال از دوران اولين خدمت وي، در فارس سپري شد. او با درجه سرگردي دوره دانشكده جنگ تهران را سپري كرد و در 1328 به سرهنگي رسيد. پس از كودتاي 28 مرداد 1332 كه ارتش زير سلطه مستشاران امريكايي قرار گرفت، به دفعات به امريكا اعزام شد و دوره..هاي ستاد و اطلاعات را در آن كشور پشت سر نهاد. چندي نيز در اداره مستشاري خدمت كرد و سپس در 1335 با درجه سرتيپي فرمانده لشكر كرمان شد. پس از آن فرماندهي لشكر سبزوار را به او سپردند و بعدبه معاونت دانشكده جنگ و فرماندهي دانشگاه نظامي منصوب شد. ازهاري سپس با درجه سپهبدي به فرماندهي لشكر كرمانشاه منصوب شد. در مرحله بعد معاونت ستاد كل ارتش را بر عهده گرفت. سرانجام بازنشسته شد. اما پس از كنار گذاردن ارتشبد فريدون جم در 28 تير 1350 دعوت به كار شد و با درجه ارتشبدي رياست ستاد ارتش را عهده دار شد و قريب 7 سال تا زمان انتصاب به نخست.وزيري اين سمت را دارا بود.
ازهاري از نظاميان مورد اعتماد شاه بود. او بهترين مناسبات را با سفيران امريكا و انگليس و با مستشاران نظامي آنها داشت و همواره نظر مساعد آنها را به خود جلب مي.كرد.
روي كارآمدن كابينه نظامي ازهاري كه دو ماه قبل از خروج شاه از كشور و سه ماه پيش از سقوط حكومت پهلوي و پيروزي انقلاب اسلامي ايران صورت گرفت، حاصل مشورت شاه با «سوليوان» و «آنتوني پارسونز» سفير امريكا و انگليس در تهران و اصرار آنها به روي كار آمدن يك دولت نظامي بود. اگر چه اين گزينش به منظور برقراري حكومت نظامي در سراسر كشور و تشديد فضاي رعب و وحشت و با هدف مهار قيام فراگير مردم انجام گرفت ولي شاه در بدو كار دولت جديد طي پيامي راديويي به خطاهاي خود در برابر مردم اعتراف كرد و به آنان قول داد كه اين خطاها از هر جهت جبران گردد.
شاه در نطق خود كه در 14 آبان از راديو و تلويزيون پخش شد از جمله خطاب به مردم گفت:
«… ملت ايران، صداي انقلاب شما را شنيدم. در فضاي باز سياسي بر عليه زورگوئي و فساد قيام كرده.ايد، انقلاب شما نمي.تواند مورد پشتيباني من نباشد… موج انقلاب شريانهاي اقتصادي كشور را فلج كرده و حتي نفت هم توليد نمي.شود، نا امني،. كشتار و شورش استقلال مملكت را در خطر انداخته است… براي جلوگيري از سقوط كشور و به منظور تأمين آرامش و آسايش تلاش مي.كنم كه يك دولت ائتلافي تشكيل بدهم و تا تشكيل آن، يك دولت موقت تشكيل مي.دهم … من به عنوان پادشاه سوگند ياد كرده. ام كه استقلال و مذهب كشور را حفظ كنم . باز هم سوگند مي.خورم كه نگذارم ديگر اشتباهات گذشته تكرار شود… من از روحانيون خواهش مي.كنم كه نهايت تلاش خود را براي حفظ تنها كشور شيعه در دنيا بكار ببرند… من از همه … مي.خواهم كه به ايران فكر كنند…»
اظهارات شاه نشان دهنده يأس و استيصال وي در رويارويي با انقلاب مردم بود. يك روز پس از پخش نطق شاه، ازهاري كابينه 9 نفره خود را كه 4 نفر از آنان وزيران دولت شريف امامي بودند و بقيه را فرماندهان نيروهاي نظامي و انتظامي و امنيتي تشكيل مي.دادند به شاه معرفي كرد. اين كابينه پس از تأييد شاه، رأي اعتماد مجلس شوراي ملي را نيز در 27 آبان بدست آورد و مأموريت خود را آغاز كرد.

موضع صريح امام خميني
امام خميني (س)، پس از آگاهي از روي كار آمدن دولت نظامي، بلافاصله موضع.شان را اعلام كردند. اولين واكنش امام، در مصاحبه با تلويزيون «سي.ـ بي ـ اِس» امريكا در روز دوشنبه 15 آبان 1357 بود. خبرنگار از امام پرسيد: واكنش حضرتعالي دربارة آخرين مسئله.اي كه اتفاق افتاده (تغيير دولت و سخنراين شاه) چيست؟ امام پاسخ دادند:
«تغيير دولتها، تأثيري در نهضت عمومي مردم ايران ندارد. دولتها، چه دولت نظامي باشند و چه دولتهاي ديگر، نمي.توانند مسائل را حل كنند؛ يعني قيامي كه از مردم صادر شده، اين قيام را بشكنند.» 2
همان روز امام خميني (س)، در مصاحبة ديگري با كانال 2 راديو تلويزيون آلمان، فرمودند:
«با اين حكومت نظامي، مردم همان رفتار را مي.كنند كه با حكومتهاي نظامي ديگر كردند؛ و اين دست و پا كردنها در ايران، ديگر هيچ رنگي ندارد و فايده.اي براي شاه ندارد. شاه بايد برود و چاره.اي جز اين نيست.» 3
روي كارآمدن دولت نظامي در كشور اوضاع را بحراني.تر كرد. تظاهرات و راهپيمايي.ها افزايش يافت، اعتصابات در ادارات و كارخانجات گسترده.تر شد، بازارها و مدارس تعطيل شدند وسركوب خونين مردم توسط حكومت نظامي نيز ادامه يافت. در دوران حكومت ازهاري مأمورين نظامي در بعضي روزنامه.ها مستقر شدند، كاركنان كيهان و اطلاعات به عنوان مشهورترين نشريات آن روز همراه با چند روزنامه ديگر به جمع اعتصاب كنندگان پيوستند، كاركنان راديو تلويزيون دست از كار كشيدند و اكثر بانكهاي كشور نيز بخاطر اعتصاب كاركنان تعطيل شدند. دولت ازهاري مأيوس از وضعيت بوجود آمده تلاش كرد تا با دستگيري بعضي رجال گذشته، به زعم خود خشم مردم را فرو بنشاند. در چهارچوب اين تصور امير عباس هويدا نخست.وزير اسبق، منوچهر آزمون وزير سابق مشاور در امور اجرائي، داريوش همايون وزير اسبق اطلاعات و جهانگردي، منصور روحاني وزير اسبق كشاورزي، ارتشبد نصيري رئيس سابق ساواك، نيك.پي شهردار سابق تهران،. سپهبد صدري رئيس سابق شهرباني كشور، وليان استاندار سابق خراسان، شيخ.الاسلام زاده وزير سابق بهداري، نيلي.آرام معاون سابق وزارت بهداري، فريدون مهدوي وزير اسبق بازرگاني و تعدادي ديگر از مسئولان رژيم توسط مأموران حكومت ازهاري بازداشت شدند. اما اين بازداشتها نه تنها كمترين تأثيري در تسكين افكار عمومي نداشت بلكه خود دستاويزي مناسب براي نويسندگان شد تا درباره فساد رژيم سخن بگويند. بازداشت كسي كه 13 سال نخست.وزير بوده و يا توقيف ارتشبدي كه 17 سال در رأس دستگاه امنيتي كشور قرار داشته و يا استاندار و نايب.التوليه.اي كه به پاس خدماتش به شاه، عالي.ترين نشان درباري را دريافت كرده دليل قاطعي بر محكوميت رژيم بود.
قيام اسلامي مردم در مدت زمان كوتاه حكومت ازهاري شكل.وسيع.تري به خود گرفت. نقطه اوج اين قيام تظاهرات ميليوني و تاريخي مردم در روزهاي تاسوعا و عاشوراي حسيني (19 و 20 آذر 1357) در سراسر كشور بود.
يكي از مهمترين حوادثي كه در دوران حكومت ازهاري رخ داد حمله مسلحانه چند نفر از نظاميان پادگان لويزان به سوي فرماندهانشان بود. اين حادثه در ظهر روز عاشورا ـ 20 آذر 1357ـ به وقوع پيوست. ارتشبد عباس قره.باغي وزير كشور كابينه ازهاري در كتاب خاطرات خود، ماجرا را اين چنين شرح مي.دهد:
«در روز عاشورا علاوه بر خونريزي در بعضي از شهرهاي كوچك اتفاقات زير نيز صورت گرفت:
تيراندازي به وسيله چند نفر درجه.دار و سرباز از طرفداران مخالفين و مذهبي.ها بر روي افسران و درجه. داران در داخل نهارخوري پادگان لويزان گارد شاهنشاهي كه در جريان آن عده.اي افسر و درجه.دار و سرباز به قتل رسيدند. هر چند جريان اين واقعه مخفي نگهداشته شد و تعداد كشته.شدگان رسماً اعلام نگرديد.
ساعت 5/1بعد از ظهر عاشورا يك افسر، دو درجه دار و چهار سرباز مسلح به نهارخوري افسران ارشد پادگان لويزان حمله بردند و با رگبار مسلسل هفتاد و دو نفر از افسران ارشد و درجه.داران پادگان لويزان و هوانيروز را كشته ... اعلاميه غير رسمي حاكي است ... 27 افسر، 41 درجه.دار و 4 سرباز را كشته.اند. كليه حمله.كنندگان به غير از يك سروان هوانيروز كه دستگير شده كشته شده.اند.» 4
بعداً گفته شد كه در اجلاس لويزان، نظاميان سرگرم تدارك نقشه.براي قتل عام دسته.جمعي مردم تهران بودند. حادثه لويزان روحيه نظاميان و افسران بلندپايه حكومت شاه را به شدت متزلزل كرد و آنان را بيش از گذشته به بي.حاصل بودن مقاومت در برابر اراده ملت، متقاعد ساخت.
در دوران حكومت ازهاري بعضي ژنرالهاي ارشد ارتش از جمله ارتشبد «غلامعلي اويسي» فرماندار نظامي تهران وعامل قتل عام مردم در روز 17 شهريور 1357 به بهانه.هاي مختلف از كشور خارج شدند.
ازهاري نيز كه 15 روز از مجموع 55 روز عمركابينه..اش بيمار بود در روز 10 دي 1357 استعفا داد و چند روز بعد از كشور خارج شد. وي در 1380 در آمريكا گذشت.

پي.نويس:

1ـ انقلاب اسلامي به روايت اسناد ساواك، مركز بررسي اسناد تاريخي، زمستان 1383، ص 74. 2ـ كوثر مجموعه سخنرانيهاي امام خميني، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام ، ج دوم، ص 173. 3ـ كوثر مجموعه سخنرانيها، همان. 4ـ اعترافات ژنرال، خاطرات ارتشبد قره.باغي، نشر ني، 1365، ص 73

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 157]