ققنوس در برف

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: ققنوس در برف
فضا- گروه دانش- مهدي صارمي فر:
حدود 5 ماه پيش بود كه اخبار ورود پيشرفته‌ترين فضاپيماي رباتيك دنيا به سياره مريخ، در صدر اخبار علمي دنيا قرار گرفت

فينيكس، مريخ‌نورد، آزمايشگاه پيشرفته‌اي است كه روي قطب شمال مريخ فرود آمد تا با آناليز دقيق شرايط فيزيكي، جوي و زمين‌شناختي سطح قطب مريخ، جواب نهايي اين سؤال را بدهد كه وضعيت آب در سطح مريخ چگونه بوده‌است؟

اما پس‌از موفقيت مريخ‌نشين در ماموريت خود، حالا با آغاز زمستان مريخ، اين فضاپيما، آخرين نفس‌هاي خود را مي‌كشد.

در اواسط تابستان 2007 سازمان هوانوردي و فضانوردي آمريكا (ناسا) در تكميل طرح‌هاي پژوهشي خود درباره سطح مريخ، فضاپيماي رباتيكي با نام فينيكس (به معني ققنوس) محصول شركت لايكهيد مارتين را به سمت اين سياره پرتاب كرد.

علت اين نامگذاري اين بود كه طرح فينيكس، از دل يك ماموريت كنارگذاشته‌شده چند سال قبل برخاسته‌بود؛ همانند پرنده افسانه‌اي ققنوس كه پس از مرگش، آتش مي‌‌گيرد تا از دل خاكسترش، دوباره تخمي جديد برآيد.

فينيكس در خردادماه امسال به مريخ رسيد. عمليات فرود اين فضاپيما به‌روي سطح مريخ، بسيار حساس بود، چون اين فضاپيما برخلاف مريخ‌نوردهاي قبلي (اسپريت و اپورتونيتي) توان حركت نداشت تا اگر در جاي نامناسبي براي تحقيقات فرود آمده‌باشد، خود را به‌جاي بهتري انتقال دهد.

براي‌همين محل دقيق فرود از پيش مشخص شده‌بود، اما زمان بخش حساس عمليات فرود، كوتاه‌تر از فاصله زماني ارتباطي بين زمين و مريخ بود.

فينيكس بايد در دشتي با پهناي كم (دره سبز) در نزديكي قطب شمال مريخ فرود مي‌آمد، درحالي كه پايگاه هدايت زميني ناسا در دانشگاه آريزونا، توان كنترل فرود را به‌دليل فاصله زماني نداشت.

فينيكس، پس از ورود به جو مريخ و كاهش سرعتش، با كم‌شدن اصطكاك و حرارت ناشي از آن، بايد سپر حرارتي را از خود جدا مي‌كرد.

بعد با استفاده از چتر نجات، سرعتش كمتر مي‌شد تا اينكه از چتر نجات هم جدا شود و با استفاده از بوسترهايي كه در آن نصب شده‌بود، بايد در محل دقيق، فرود مي‌آمد.

اين پيچيده‌ترين عمليات رباتيك و بدون دخالت مستقيم انسان در تاريخ فضانوردي دنيا تا به امروز بود.

اما عمليات از پيش‌برنامه‌ريزي شده، با موفقيت كامل پايان يافت و 3 مدارگرد مريخ، عكس‌هايي را به آزمايشگاه پيشرانه موشكي ناسا (JPL) در دانشگاه كلتك مخابره كردند كه نشان‌دهنده سلامت فرود سطح‌نشين بود.

چند ساعت پس از فرود و با فرونشستن گرد و غبار برخاسته‌، دوربين مريخ‌نشين به‌كار افتاد، عكس‌هاي دقيقي كه فينيكس به مدارگردهاي مريخ مي‌فرستاد تا آنها به زمين مخابره كنند، نشان از صحت همه‌چيز مي‌داد.

روي سكوي فينيكس، دكلي نصب شده‌ كه بالاي آن2 دوربين در كنار هم قرار دارد، يك علت اين كار اين بود كه فينيكس بتواند عكس‌هاي 3بعدي به زمين بفرستد.

اين عكس‌ها هم‌اكنون در سايت اصلي اين فضاپيما موجود است و با يك عينك3بعدي مي‌توانيد عمق و پرسپكتيو اين عكس‌ها را ببينيد.

2 روز پس از فرود فينيكس و بعد از يك روز تاخير، بازوي رباتيك فينيكس به‌كار افتاد.

در نوك اين بازو يك بيل مكانيكي ظريف با قدرت بالا قرار داشت كه با استفاده از سمباده‌اي از جنس كوارتز، ابتدا خاك سطح مريخ را كه در آن‌ناحيه بسيار سفت است، خراش مي‌داد و بعد قطعات كنده‌شده را به آزمايشگاه كوچك طيف‌سنجي كه روي سكو نصب‌شده بود منتقل مي‌كرد تا آنها را آزمايش كند.

در اين آزمايشگاه؛ ابتدا مواد در كوره‌اي حرارت داده مي‌شدند تا موادي مثل آب، كربن و اجزاي اصلي سازنده مولكولي حيات (درصورت وجود) آشكار شود. اين آزمايشگاه الكتروشيمي، مكا نام دارد.

مهم‌ترين كشف اين دستگاه اين بود كه دريافت كه خاك مريخ (در ناحيه فرود فينيكس) خاصيتي غذايي شبيه باغچه‌هاي زمين دارد.

فينيكس موادي شامل منيزيم، سديم، پتاسيم و كلر كشف كرد و از آن جالب‌تر اينكه آزمايش نشان داد كه اين مواد كه تا عمق چند سانتي‌متري سطح خاك مريخ يافت مي‌شود، توانايي حل‌شدن در آب را دارد و به ‌‌اين ترتيب، مي‌توانست براي حيات ساده احتمالي در گذشته‌هاي دور مريخ، منبع غذايي خوبي باشد.

مريخ‌نشين، همچنين به ابزارهاي مجهز است كه مي‌تواند شرايط آب‌و‌هوايي را بررسي و نتايج را به زمين مخابره كند. درحقيقت اين ابزار، فينيكس را به يك ايستگاه هواشناسي در قطب شمال مريخ تبديل مي‌كند.

اين ابزار، مجهز به يك فرستنده نور ليزري است كه پرتوي سبز رنگ آن مي‌تواند در اعماق ابرها و غبارهاي قطب شمال مريخ نفوذ كرده و علايم دريافتي را كه نشان‌دهنده بارش يا بارداربودن ابرهاست، دريافت كرده و به پايگاه زميني ارسال كند.

اين دستگاه ليدار نام دارد.مهم‌ترين كشف ليدار هم بارش برف در مريخ بود. اين وسيله با تاباندن ليزر به ابري در 5 كيلومتري محل استقرار فينيكس و بررسي بازتابش آن، دريافت كه كريستال‌هاي ريزي از يخ آب (برف) در عمق اين ابر تشكيل شده و درحال فرود روي سطح مريخ است.

اما فينيكس با بررسي بيشتر نشان داد كه برفي روي سطح فرود نمي‌آيد بلكه اين ذرات كريستال، پيش از رسيدن به سطح مريخ، بخار مي‌شود. به اين‌ترتيب، فينيكس نشان داد كه در مريخ، چرخه هيدروليكي درجريان است.

ماموريت فينيكس براي 3 ماه تنظيم شده‌بود ولي اكنون در ششمين ماه ماموريت خود به‌سر مي‌برد. اما در قطب شمال مريخ، روزها در حال كوتاه‌شدن هستند و انرژي دريافتي توسط پنل‌هاي خورشيدي، كمتر و كمتر مي‌شود؛

طوري كه ديروز سايت رسمي فينيكس اعلام كرد كه انرژي دريافتي، كفاف شب‌ها را نمي‌دهد. براي همين فينيكس، ساعاتي پس از غروب، خاموش مي‌شود و پس از طلوع خورشيد، دوباره به‌كار مي‌افتد.

اين بود كه مهندسان ناسا تصميم گرفتند با رسيدن فصل زمستان و شب‌هاي بلند در قطب شمال مريخ، براي هميشه به اين ماموريت 420 ميليون‌دلاري پردستاورد و شگفت‌انگيز، پايان دهند.

در روزهاي آينده آخرين هيترهاي مريخ‌نشين هم خاموش مي‌شود و فينيكس به خواب ابدي مي‌رود تا از دل اين ماموريت موفقيت آميز، در آينده‌اي نه‌چندان دور ققنوسي ديگر برخيزد و اين‌بار بشر را به سطح سياره سرخ برساند.
سه شنبه 14 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 128]