واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: قاریان قرآن جهنمی
هر کس قرآن را به رأی و نظر خویشتن تفسیر نماید، جایگاهش در آتش خواهد بود
آنچه میخوانید مقدمهای است برای ورود به بحث محکم و متشابه:
قرآن مجید کتابی ویژه و دارای امتیازات و اختصاصاتی است که آن را از سایر کتب جدا میسازد. بهرهگیری از این کتاب آسمانی و دریافت معارف بلند و محتوای ارزشمند آن نیز متوقف بر برخورداری از مجموعهای از امور است که هر یک به نحوی در فهم صحیح قرآن نقش داشته و بیگانگی از آن امور برابر با دوری از محتوای این کتاب مقدس است.
از جمله این موارد، آشنایی با محکم و متشابه در قرآن است. این مسأله دارای چنان اهمیت و ارزشی است که هر مفسر قرآن کریم در جای جای این کتاب الهی، توجه به آن را برای خود لازم دانسته و غفلت از آن را موجب پیدایش انحراف در تفسیر قرآن میداند.
قرآن به عنوان یک مجموعه به هم پیوسته و یکدست -که به تصریح خود هیچگونه اختلاف و ناهماهنگی در آیاتش وجود ندارد- به دو بخش محکم و متشابه تقسیم میگردد. بعضی از آیات، آیات مادر، اساسی و مرجع هستند و بخشی دیگر نیازمندِ ارجاع به دسته اول. از این روست که نظر استقلالی به آیات دسته دوم در تفسیر قرآن انسان را به کلی از مسیر صحیح فهم قرآن منحرف میسازد و ناخواسته در جهتی مخالف با کتاب خدا قدم برمیدارد.
تردیدی نیست که بسیاری از فرقهها و نحلهها و انشعابات، که در حوزه امت بزرگ اسلام و دین مبین به وجود آمده، در اثر پیروی از آیات متشابه بوده است. پیدایش مذاهب فاسدی چون مجسّمه یا مجبره یا مفوّضه، بر پایه همین دسته از آیات و بدون ملاحظه آیات محکم بوده است.
این امر متأسفانه از صدر اسلام تاکنون ادامه داشته و در هر زمان به اقتضای شرایط زمانی و مکانی، گروهی بودهاند که با تمسک به چنین آیاتی بدعتآفرینی کرده و آیات نورانی قرآن مجید را دستاویزی برای رسیدن به امیال و هواهای نفسانی خود آن هم در قالب و چهره دینی و قرآنی قرار دادهاند.
امام علی علیه السلام در نهج البلاغه می فرماید:
بعضی از آیات قرآن بر بعض دیگر شهادت میدهد و برخی آیات، آیات دیگر را روشن میسازد.»
شاید به همین جهت است که موضوع محکم و متشابه از دیرباز مورد توجه مفسران و قرآن شناسان بوده و آرای گوناگون و مختلف مفسران از صحابه و تابعین و پس از آنان که در این زمینه ابراز شده، شاهدی بر این امر است. علاوه بر تفاسیر مفسّران شیعه و سنی که این بحث را در ذیل آیه محکم و متشابه مطرح نمودهاند، گروه بیشماری از مفسران و آگاهان علوم قرآنی آن را در ضمن مباحث علوم قرآنی بلکه در رسالهها و کتب مستقلی مطرح و عرضه نمودهاند.1
از آنچه ذکر شد اهمیت و جایگاه ویژه این بحث به خوبی روشن میشود. نیز در ضمن بحثهای آینده معلوم میگردد که با درک صحیح از محکمات و متشابهات قرآن مجید، بهترین شیوه تفسیری قرآن، تفسیر قرآن به قرآن است؛ چرا که ارجاع آیات متشابه به آیات محکم و بهرهگیری از این آیات برای فهم صحیح از آیات متشابه، یکی از مصادیق تفسیر قرآن به قرآن است و در سایر موارد نیز استفاده از آیات دارای مفاهیم روشن برای رفع ابهام از بعضی دیگر از آیات و یا تبیین حدود و ثغور آن آیات، بسیار راهگشا و مؤثر است.
آری؛ این امر مستلزم تبحّر و تمحّض در قرآن است؛ یعنی عقابان بلندپرواز را رسد که در آسمان بلند معارف قرآن به پرواز درآمده به لطایف و ظرایف آن دست یابند.
احادیث متعدد و فراوانی که هم از طریق شیعه و هم از طریق اهل سنت در زمینه نهی از تفسیر به رأی وارد شده نیز قابل تأمل است. مفاد و مضمون این احادیث چنین است که: هر کس قرآن را به رأی و نظر خویشتن تفسیر نماید، جایگاهش در آتش خواهد بود.2 از این دسته روایات بر میآید که نظر استقلالی به آیات قرآن و اعتماد بهخود آیه، بدون رجوع به آیات دیگر، طریقی ناتمام و نارس برای فهم قرآن است و قرآن باید از طریق خود تفسیر گردد.3
در پایان این مقدمه و برای بیان محوری بودن شناخت محکم و متشابه در قرآن به ذکر چند حدیث اکتفا میکنیم.
1. فی العیون عن الرضا علیه السلام «مَن ردّ متشابهَ القرآن إلی مُحکمِهِ هُدِی إلی صراطٍ مستقیمٍ....»4
هر کس آیات متشابه قرآن را به آیات محکم آن ارجاع دهد به راه راست هدایت خواهد شد.
2. فی تفسیر النعمانی بإسناده إلی إسماعیلبن جابر قال: «سمعتُ أباعبدِاللَّه جعفربن محمد الصادق علیه السلام یقولُ: ... واعلموا - رَحِمَکم اللَّهُ - إنّه مَن لمْ یعرِفْ کتابَ اللَّهِ عزَّوجلَّ الناسخ من المنسوخ والخاصَّ منَ العامِّ والمحکمَ منَ المُتشابهِ والرُخَص من العزائم... فلیس بعالمٍ بالقرآن ولا هو من أهلِه.»5 ...
بدانید که هر کس که ناسخ و منسوخ، خاص و عام، محکم و متشابه و ... قرآن را نداند، او قرآن نمیداند و از اهل آن نیست.
3. و فی نهجالبلاغه عن علی علیه السلام:
«... یشهد بعضُه علی بعضٍ و ینطقُ بعضُه بِبعضٍ؛6 بعضی از آیات قرآن بر بعض دیگر شهادت میدهد و برخی آیات، آیات دیگر را روشن میسازد.»
گروه دین و اندیشه تبیان، عسگری
1 . به عنوان نمونه مىتوان از كتب زیر نام برد: تفسیر المحكم والمتشابه، سیدمرتضى علمالهدى (436-355ق.)؛ حقائق التأویل فى متشابه التنزیل، سید رضى (406-359ق.)؛ كتاب فى محكم القرآن و متشابهه، سوربن عبدالله اشعرى (م 300ق.)؛ متشابه القرآن، قاضى عبدالجباربن احمد همدانى (415-359ق.)؛ متشابه القرآن، علىبن حمزه كسائى (م 183ق.)؛ متشابهات القرآن، صدرالمتألهین، محمدبن ابراهیم شیرازى (1050-979ق.). ر.ك: دكتر سید عبدالوهاب طالقانى، علوم قرآن و فهرست منابع، ج1، ص391 به بعد.
2 . من فسّر القرآن برأیه فلیتبوَّأ مقعده من النار (المیزان، ج3، ص75) و یا: من تَكَلَّم فى القرآنِ برأیه فَأَصابَ فَقَدْ اَخْطَأ ویا: الرّأى فى كتاب اللَّه كفرٌ. (امام رضا(ع))
3 . ر.ك: المیزان، ج3، ص80-76.
4 . همان، ص68؛ تفسیر صافى، ج1، ص319.
5 . المیزان، ج3، ص80.
6 . نهجالبلاغه، خ131.
برگرفته از: درسنامه علوم قرآنى، سطح، حسین جوان آراسته
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فان پاتوق]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 125]