زندگي زيرآسمان سُربي شهر...

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: زندگي زيرآسمان سُربي شهر...

آلودگي هوا به عنوان تهديدي عليه سلامت انسان‌ها و محيط زيست، تحت‌تاثير عوامل مختلفي ايجاد شده است، آلايندگي بيش از حد مجاز مراكز صنعتي و تردد ميليون‌ها دستگاه خودرو در خيابان‌هاي شهر، جدي نگرفتن وظايف محول شده از سوي دستگاه‌هاي مربوط به مسئله آلودگي هوا، پراكندگي مديريت شهري و معضل ترافيك، نبود ساختار اجرايي مناسب جهت نظارت و كنترل برروند روبه افزايش اين پديده مخاطره آميز، موجب شده تا شهر تهران در رديف يكي از آلوده‌ترين شهرهاي دنيا قرار گيرد. شهر تهران با تردد ميليون‌ها دستگاه وسايل نقليه در آن و با افزوده شدن سالانه بيش از 500 هزار خودرو و موتورسيكلت در سال‌هاي اخير و مصرف روزانه ميليون‌ها ليتر انواع سوخت روزهاي ناسالم فراواني را در طول سال پشت سر مي‌گذارد. اين عوامل موجب شده، سالانه حدود 2/3 ميليون تن انواع آلاينده وارد هواي تهران شود، به طوري كه از ابتداي سال 87 تاكنون، 46 روز آلودگي هوا بيش از حد استاندارد اعلام شده است.‌

آلودگي هوا چيست؟

عليرضا ميرزا حسيني، مهندس محيط زيست در تعريف آلودگي هوا مي‌گويد: هوايي كه انسان‌ها تنفس مي‌كنند، قشر نازكي است كه در اطراف كره زمين وجود دارد.

بيشترين تركيبات موجود در هوا، 78 درصد نيتروژن و 21 درصد اكسيژن است و چند گاز بي‌اثر به صورت جزيي در هوا پراكنده است. هر تركيبي كه وارد اين هوا شود و اين درصدها را به هم بزند، مي‌توان به صورت آلودگي هوا تفسير كنيم. اين تركيبات ممكن است تركيبات اكسيدهاي كربن، ذرات معلق و... باشد. اما به طور كلي آلودگي هوا به معناي افزايش ميزان گازهاي سمي و ذرات ريز جامد است كه اين ذرات مي‌تواند به صورت مايع نيز يافت شود كه در غلظت‌هاي مختلف سلامتي انسان را تهديد مي‌كند.‌

1374‌، اولين زنگ خطر در تهران‌

نخستين زنگ خطر جدي درباره آلودگي هواي تهران در سال 1374 به صدا درآمد. در آن هنگام نزديك به 100 نفر از كارشناسان و مدرسان حوزه‌هاي مرتبط با محيط زيست، جغرافيا و شهرسازي به دنبال نشستي در سالن اجتماعات پارك‌شهر، متني را تحت عنوان 74 منتشر كردند كه در آن براي نخستين بار از آلودگي هواي تهران به عنوان كه راه مقابله با آن است، نام برده شد.

اين بيانيه عمدتا برآثار بهداشتي و بيماري‌زاي آلودگي هوا تاكيد داشت و نويسندگان آن كوشيدند به اين نكته اشاره كنند كه يكي از عوامل عمده همه‌گيري نكران‌گننده بيماري‌هايي چون افسردگي، اضطراب و انواع ناراحتي‌هاي تنفسي در تهران، آلودگي هوا است و اين پديده را بايد از جمله عوامل قابل توجه مرگ‌و‌مير در تهران به شمار آورد.

البته اين بيانيه آن قدر بازتاب نيافت كه بتوان تصور كرد، هم چون مانيفستي براي همه فعاليت‌هاي بعدي مقابله با آلودگي هوا در تهران مورد توجه بود. اما واقعيت اين است كه در همه سال‌هاي بعد از انتشار اين بيانيه، هم‌چنان اثر بهداشتي آلودگي هوا بود كه مورد توجه قرار مي‌گرفت و آثار زيست محيطي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي اين پديده (از جهت تاثيري كه برتخريب و رنگ‌باختگي آثار تاريخي، معماري و فرهنگي دارد) فراموش شده است. دليل اين امر شايد اين باشد كه آماري كه سه سال بعد از بيانيه 74 توسط جايكاد كنسرسيومي از مشاوران بين‌المللي كه با محوريت كارشناسان ژاپني طرح جامع براي كاهش آلودگي‌هاي تهران را تدوين كردند، منتشر شده بود، بسيار هول‌‌انگيز بود:
اين روند ادامه پيدا كرد تا در سال 1376 آلودگي هوا در قالب يك بحران واقعي در تهران ظاهر شد. پيرو اين اتفاق، مسئولان به اين فكر افتادند كه بايد به اجرايي شدن برنامه‌هاي كاهش آلودگي هوا سرعت بيشتري ببخشد.

پس از گذشت دوسال در سال 1378، طرح جامع آلودگي هوا تصويب و در سال 1379 ابلاغ شد. محورهاي اين طرح، مديريت ترافيك، معاينه فني خودروها، تقويت سيستم حمل و نقل عمومي، افزايش كيفيت سوخت و آموزش اطلاع‌رساني اعلام شد، اما ازسال 1382،‌ موضوع از رده خارج كردن خودروهاي فرسوده در فهرست برنامه‌هاي اين طرح قرار گرفت، تا اين كه سرانجام در آذر 1384، آلودگي به صورت يك جريان مستمر يك هفتگي، موجب اجراي راهكار زوج و فرد كردن خودروها البته به صورت آزمايشي شد. فارغ از تاثير اجرايي شدن اين طرح بر كاهش آلودگي هوا، گرچه در دو سال اخير، بويژه سال 1386 وضعيت آلودگي هوا در طول سال به طور كلي وضعيت مطلوبي گزارش شد، به طوري كه تنها 15 روز از سال هوا در شرايط ناسالم قرار داشت، اما سال 1378، از نظر آلودگي هوا وضعيت مناسبي را تا به امروز پشت سر نگذاشته است.

دكتر يوسف رشيدي، مديرعامل شركت كنترل كيفيت هوا، درباره علت تشديد آلودگي هوا در سال جاري مي‌گويد: سال 1386 از نظر ناپايداري‌هاي جوي و وزش باد، سال خوبي بود. اما از ابتداي سال 1387، خشكسالي موجب ورود گرد و غبار شديد در مدت زمان طولاني از غرب كشور شد كه به تشديد آلودگي هوا انجاميد.

گزارش بانك جهاني از خسارات آلودگي هوا در ايران‌

خسارت مرگ و مير ناشي از آلودگي هواي شهري، سالانه 640 ميليون دلار، معادل 5 هزار و 100 ميليارد ريال است.

براساس گزارش بانك جهاني، بيماري‌هاي ناشي از آلودگي هوا، نيز سالانه 260 ميليون دلار، معادل 2 هزار و 100 ميليارد ريال به اقتصاد ايران خسارت وارد مي‌كند. از سوي ديگر هزينه آموزش در اين زمينه 25 ميليون دلار معادل 200 ميليارد ريال و خسارات ناشي از آلودگي هوا به مراكز تفريحي 50 ميليون دلار، معادل 290 ميليارد ريال گزارش شده است. اين مطالعات همچنين نشان مي‌دهد هزينه مرگ و مير ناشي از آلودگي هوا در محيط‌هاي بسته سالانه 200 ميليون دلار معادل 1هزار و 600 ميليارد ريال است. همچنين بروز نشانه‌هاي بيماري ناشي از آلودگي هوا در داخل ساختمان‌ها 60 ميليون دلار معادل 500 ميليارد ريال است. از سوي ديگر بيماري‌هاي ناشي از تاثيرات آلودگي هوا در محيط‌هاي بسته سالانه 55 ميليون دلار، معادل 430 ميليارد ريال به اقتصاد ايران خسارت وارد مي‌كند.

براساس اين گزارش در مجموع خسارات سالانه آلودگي هوا در ايران يك هزار و 810 ميليون دلار معادل 14 هزار و 420 ميليارد ريال است. در همين حال به گزارش شركت كنترل كيفيت هوا، سالانه حدود 2 ميليون و 289 هزار و 762 تن انواع آلاينده‌ها تنها از منابع متحرك به هواي تهران وارد مي‌شود كه اين رقم حدود يك ميليون و 976 هزار تن آلاينده منواكسيد كربن، حدود 21 هزار تن آلاينده ذرات معلق، بيش از 105 هزار تن اكسيدهاي ازت و 180 هزار تن هيدروكربن است.

عوامل آلودگي هواي تهران‌

دكتر رشيدي،‌ضمن تقسيم‌بندي منابع آلوده‌كننده هوا به دو دسته عوامل طبيعي و غيرطبيعي مي‌گويد: عوامل جغرافيايي از قبيل محاط بودن تهران درميان رشته‌ كوه‌ها، سرعت كم وزش باد و خشك بودن آب و هوا از عوامل طبيعي موثر بر آلودگي هواي شهر تهران هستند، از عوامل اصلي غيرطبيعي نيز مي‌توان به خودروهاي قديمي و موتورسيكلت‌ها اشاره كرد.

وي در تشريح علت تاثير خودروها و موتورسيكلت‌ها بر آلودگي هوا مي‌گويد: بخش مهمي از خودروهاي موجود در سطح شهر قديمي هستند اما اين قديمي بودن صرفا به معناي فرسوده بودن نيست. خودروهاي توليدشده پيش از سال 1380 شامل اين مجموعه هستند، اين خودروها، خودروهاي نسل كاربراتوري هستند و مربوط به زماني مي‌شوند كه در سامانه سوخت‌رساني مديريت خاصي وجود نداشت. به همين دليل آنها از نظر زيست‌محيطي، منبع آلودگي به شمار مي‌آيند. اما موتورسيكلت با همه حجم كمي كه در مقايسه با خودرو دارد، 7 برابر آن آلودگي توليد مي‌كند.

براساس تعريف كميته مواقع اضطراري آلودگي هوا، وضعيت هوا از 4 حالت خارج نيست؛ سالم، هشدار، اضطرار و بحران. براساس همين قرارداد اگر شاخص‌هاي آلودگي از 0 تا 100 باشد وضعيت هوا سالم و اگر بين 100 تا 200 باشد، شرايط ناسالم است، اگر شاخص‌هاي آلودگي عدد 200 تا 300 را نشان دهد، هوا در شرايط بسيار ناسالم يا اضطرار قرار دارد و‌‌‌‌عدد 300 به بالاتر، نشان مي‌دهد‌‌‌‌هوا در شرايط بحران قرار دارد.‌

چگونگي وضعيت هوا را هر روز مي‌توان از طريق تابلوهاي نمايشگر نصب شده در مراكز مختلف شهر، مشاهده كرد. در اين تابلوها، ستون‌هاي آلاينده، وضعيت مونوكسيد كربن، دي‌اكسيد گوگرد، ازن، دي‌اكسيد نيتروژن و ذرات معلق را به تفكيك در 3 حالت مجاز، زياد و خطرناك نشان مي‌دهد. اگر هر كدام از ستون‌ها به رنگ قرمز باشد، يعني وضعيت آلاينده مورد نظر خطرناك است و اگر سبز باشد يعني ميزان آلاينده موجود در هوا در وضعيت مجاز قرار دارد.‌

به گفته رشيدي نصب اين تابلوها در سطح شهر دو هدف را پوشش مي‌دهد، اول آن كه وضعيت آلودگي هوا در منطقه براي شهروندان اعلام شود و آنها لحظه به لحظه امكان مشاهده وضعيت موجود هوا را داشته باشد و دوم آن كه مسئولان حساسيت بيشتري نسبت به اهميت سلامت هوا پيدا كنند.‌

پيش‌بيني وضع آلودگي در سال جاري‌

آلودگي هوا، موضوعي نيست كه از قبل قابل پيش‌بيني باشد، ارگان‌هاي مربوط به وضع آلودگي هوا در نهايت وضعيت آلودگي و سلامت هوا تا 48 تا 72 ساعت آينده را مي‌تواند پيش‌بيني كند. به گفته رشيدي چون وضع آلودگي هوا در ارتباط مستقيم با ترافيك و شرايط جوي قرار دارد و اين دو عامل متغير هستند امكان پيش‌بيني وضع آلودگي هوا در ماه‌هاي آينده امكان‌پذير نيست. اما با توجه به اين كه تبعات آلودگي هوا تنها متوجه قشر خاصي از جامعه نيست و تمام افراد جامعه را در هر شرايط اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي تحت تاثير قرار مي‌دهد، همه موظف هستند با كنترل عوامل تاثيرگذار به آلودگي هوا، از بروز هرگونه بحران در اين باره جلوگيري كنند.‌

راهكارها

كارخانجات، منازل مسكوني، واحدهاي تجاري و صنعتي، خودروها، كيفيت نازل سوخت و فرآورده‌هاي نفتي از مهمترين منابع ثابت آلودگي هوا به شمار مي‌آيند. دكتر رشيدي ضمن برشمردن اين عوامل، بهترين راهكار حل معضل آلودگي شهر تهران را اصلاح سيستم مديريت شهر، اصلاح مقررات اداري، كاهش سفرهاي زائد درون‌شهري، توليد خودروهاي سازگار با محيط زيست و كاهش تردد خودروهاي شخصي و از همه مهم‌تر تقويت سيستم حمل و نقل عمومي مي‌داند. وي در خصوص ويژگي‌هاي سيستم حمل و نقل عمومي مطلوب مي‌گويد: اين سيستم بايد فراگير، مطمئن، زمان‌دار و پوشش دهنده سطح شهر باشد.‌

سيستم‌هاي ريلي مناسب‌ترين سيستم در اين ارتباط است و با گسترش و تقويت اين سيستم‌ها، محدوديت‌هاي زماني و مكاني بيشتري را براي خودروهاي شخصي اعمال كرد تا ضمن صرفه‌جويي در مصرف انرژي از ميزان آلودگي هوا نيز كاسته شود.‌

وي در پايان مي‌افزايد: در كنار تمام اين اقدامات، بهره‌گيري از تكنولوژي‌هاي پاك و جانمايي مناسب صنايع آلاينده، افزايش كيفيت سوخت و فرآورده‌هاي نفتي، و جلب مشاركت‌هاي مردمي و اطلاع‌رساني به آنها مي‌تواند در كاهش آلودگي هوا موثر باشد.‌

فريده عباسي‌

چهارشنبه 8 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 237]