بخش دوم/جايگاه فرهنگ ديني در سند چشم‌انداز بيست ساله

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: بخش دوم/جايگاه فرهنگ ديني در سند چشم‌انداز بيست ساله
گروه خبرنگاران افتخاري / حسين قاسم نژاد : اصولا هر فرهنگي همواره با خرده‌فرهنگ‌هاي مهاجم در ستيز است، هر فرهنگ ديني نيازمند صيانت اجتماعي و دولتي است. به همين دليل حتي سكولارترين كشورهاي اروپايي مقادير هنگفتي از بودجه خود را صرف اين تعاليم در كشورهاي بيگانه به نام‌هاي مختلف مي‌پردازند.
تاكنون قسمت اول اين مقاله از خاطرتان گذشت، در قسمت قبلي اين مقاله نويسنده بر حسب اين ضرورت و دغدغه كه فرهنگ ديني زير‌بناي توسعه اعتقادات ديني و مذهبي هر كشوري را تشكيل مي‌هد، حتي سكولارترين كشورهاي تلاش گسترده‌اي را در جهت نيل به اهداف فرهنگي و مذهبي‌شان آغاز كرده‌اند. اين سؤال را مطرح كرد كه جايگاه فرهنگ ديني در سندچشم انداز بيست ساله كجاست؟ و در ان به بخش به برر مفاهيم دين، فرهنگ و ... پرداخت. اكنون قسمت دوم اين مقاله از نظرتان مي‌گذرد.
قسمت قبلي مقاله را اين‌جا بخوانيد!

فرهنگ ديني به مجموعه روش‌ها، باورها، رفتارها، كردارها و اخلاق ديني يك ملت اطلاق مي‌شود كه اين كنش‌ها و واكنش‌ها نسبت به شرايط زمان و مكان متفاوت است و مي‌تواند به صورت اصولي از قانون اساسي كشوري دربيايد و يا اين‌كه بالكل فردي اطلاق شده و از ارائه آن صرف‌نظر شود. در واقع تمام رفتارها و كردارها و حتي پندارهاي مردمي كه از اعتقادات دروني‌شان منشأ گرفته مي‌شود را فرهنگ ديني آن مردم يا آن جامعه و ملت مي‌نامند.

اصولا هر فرهنگي همواره با خرده‌فرهنگ‌هاي مهاجم در ستيز است، لذا اين مبارزه فرهنگي همواره بوده و هست و هر فرهنگ ديني نيازمند صيانت اجتماعي و دولتي است. به همين دليل حتي سكولارترين كشورهاي اروپايي مقادير هنگفتي از بودجه خود را صرف اين تعاليم در كشورهاي بيگانه به نام‌هاي مختلف از فراماسونري گرفته تا مدارس و دبيرستان‌ها يا كالج‌هاي مخصوص و حتي در تشكيل تلوزيون‌هاي كابلي و ماهواره‌اي و سايت‌هاي اينترنت مي‌پردازند.

جرج دبليو بوش در هنگام اولين سخنراني خود در مواجهه با انفجار برج‌هاي دوقلوي نيويورك در 11 سپتامبر 2001 با ژستي كاملا مذهبي خود را نماينده خدا براي پاك‌سازي جهان از شر و شرور ناميد و از جنگ مقدسي نامبرد كه بعدها باعث بيچارگي و آوارگي مردم افغانستان و عراق شد و حتي پا را از اين هم فراتر گذاشت و پاپ بنديكت شانزدهم را نيز شريك گفتار خود كرد و آغاز جنگ‌هاي صليبي را اعلام كرد كه به‌نوعي آغازي بر مبارزه مسلحانه فرهنگي در مقابل گفت‌و‌گوي بين اديان بود.

بنابراين فرهنگ ديني به اين دليل در ميان همه سياست‌مداران دنيا قابل ارزش است كه در ميان توده مردم جريان دارد. بيانات پرشور فرهنگي هيتلر در انحراف مردم آلمان به‌حدي بود كه برخي رسما هيتلر را مي‌پرستيدند. او هم خود را نماينده خدا مي‌دانست، لذا شناخت اين مقوله بسيار استراتژيك است و دين را به سياست گره مي‌زند، همچنان‌كه به اقتصاد نيز گره مي‌زند و نمونه بارز آن كمك‌هاي يهوديان به اسرائيل است كه بر اساس مظلوم‌نمايي مذهبي و بر باور ديني اين پول‌ها داده مي‌شود. مردم يهود اين پول‌ها را براساس فرهنگ ديني خود براي آماده كردن جهان براي ظهور مسيح مي‌پردازند در صورتي كه نمي‌دانند، اين سرزمين همان سرزمين وعده داده شده در تورات و انجيل نيست، بلكه آن سرزمين قيطار است. (6) (قيطار به معني عربستان است و به همين دليل در ابتدا و هنوز هم شعار اصلي رژيم اسرائيل از نيل تا فرات است.)

از آن‌جا كه دين براي اداره امور جامعه انساني و پرورش انسان‌هاست، هماهنگي قوانين و مقررات آن با نياز واقعي جامعه و مناسبت آن با تحولات اجتماع و مطابقت آن با سرشت و سير جوهري انسان، ميزان حق بودن آن است. همان‌طوري كه گفته شد حتي سكولارترين كشورها هم از اين امر مستثني نيستند و تلاش زيادي مي‌كنند. ‌

اسلام همواره با ظهورش مبدأ تغييرات اصولي بوده است. ظرف كمتر از دو دهه عده‌اي وحشي به تمام عيار را تبديل به انسان‌هاي متمدن مي‌كند كه براي ايثار از هم سبقت مي‌گرفتند و اين تازگي در دين اسلام ادامه داشته و دارد. چنان‌كه امام علي(ع) براي اسب و شتر زكات و ماليات بستند. در صورتي‌كه اين امر در زمان پيامبر(ص) متداول نبود، يعني اسلام به مقتضيات زماني اهداف جديدي دارد.

اصولا يكي از شگفتي‌هاي قرآن در همين است كه گاه آياتي را مي‌بينيم كه چه در معنا و چه در مفهوم و تفسير سنگين و ثقيل‌اند، ولي با كشف تازه‌اي تعريف مي‌شوند و عينا با آن پديده جديد هم‌خواني معنايي دارند كه هيچ، گاه باعث توجيه علمي آن هم هستند.

مثلا در مورد جنين و جنين‌شناسي كسي در 200 سال پيش نمي‌توانست به ميزان امروز آيات الهي را در اين زمينه در علم طب بكار ببندد، چرا كه گاه به تفسير به رأي محكوم مي‌شد و يا در مورد ژنتيك كه علمي نو است. آيا صد سال پيش هم دانشمندان مسلمان اين‌گونه از قرآن استنباط مي‌كردند كه الان مي‌كنند، در حالي‌كه خداوند در 1400 سال پيش فرموده است: «همه گياهان را جفت جفت آفريدم و بارها از تزويج گياهان و نقش زنبور عسل در عمل گرده‌گيري و توليد عسل صحبت كرده است.»، لذا به همين دليل هم با گسترش علم اسلام قابل توجيه است، چون علم به روز است و نه نوشته‌اي تاريخ منسوب به گذشته‌گان.

چنان‌كه شايد منشأ بسياري از آيات ناسخ و منسوخ براي تغييرات زماني باشد، چون اگر منسوخ باطل بود خداوند آن‌را از قرآن پاك مي كرد و دستور حذف آن‌را صادر مي‌كرد، پس امروز هم بنا به شرايط زماني و مكاني گاه بايد به استناد همين آيات به توجيه علل و شرايط پرداخت. بي‌جهت نيست كه خداوند كريم در پايان آيه 7 سوره آل‌عمران مي‌فرمايد: تنها عده كمي از اين آيات (محكمات و متشابهات) آگاه مي‌شوند و به آن عمل مي‌كنند، لذا دين اسلام ديني نو است كه هر روز تازه‌تر مي‌شود، اگر سستي و فطرتي است در ماست، نه در قرآن و اسلام كه به قول شاعر: اسلام به خودي خود ندارد عيبي / هر عيب كه هست از مسلماني ماست

از آن‌جا كه دين اسلام خاتم اديان است و همه نيازهاي انسان را بيان كرده (تبيانا لكل شي) و براساس برداشت كساني كه نظام اسلامي را، نظام امامت و امت دانسته و شرط اصلي امام را عصمت مي‌شمارند و در زمان غيبت فتاوي و احكام مجتهد و اسلام‌شناس را حجت و مطابق با مصالح واقعي دانسته‌اند، قلمرو دين همه قوانين و مقررات جامعه است. توضيح مطلب آن‌كه انسان نمي‌تواند همانند ديگر حيوانات به صورت مستقيم از طبيعت بهره‌برداري كند و براي حداقل زندگي نيازمند به خوراك، پوشاك و مسكن است كه از طريق تصرف و دخالت در طبيعت تهيه مي‌شود و اين همه بدون همكاري و همياري و هماهنگي با ديگران آماده نمي‌شود و همياري و هماهنگي افراد نيازمند به اجراي ضوابط و قوانين معين و مشخصي است.

اين قوانين براي اين‌كه سعادت زندگي اجتماعي را تأمين كند، بايد براساس آگاهي نسبت به مصالح همگان بوده و همچنين به دور از هوي و هوس‌هايي باشد كه به دنبال كسب منافع شخصي و گروهي است، يعني قانوني كه جاهلانه و يا بر اساس هوي و هوس تنظيم شده باشد، تضمين‌كننده سعادت اجتماعي نيست و قانون معصوم از خطا و مصون از هوس تنها توسط انسان معصومي كه متكي به وحي الهي است از ذات اقدس پروردگار دريافت مي‌شود. از طرفي ديگر قانون صرفا وحي منزل نيست. قانونگذار ممكن است با توجه به شرايط مكاني و زماني و يا بر اساس استدلال‌هاي علمي كمي از اسلام فاصله بگيرد، ولي نبايد خلاف آن باشد.

انسان به حكم اين‌كه يكي از مخلوقات و موجودات و جزء ما بسوي الله است، نيازمند توسعه ديني است. اين توسعه در انديشه نسل‌هاي مختلف وجود دارد، ولي لزوما به معني يكسان نيست. انسان نيازمند به تكنولوژي و فناوري‌هاي جديد و ... است كه ممكن است چهل سال گذشته مرجعي دانا و بسيار پاك بر اساس مقتضيات زمان آن فعل را حرام دانسته باشد و امروز مرجع ديني آن را مصداق اسلام و دانستن آن‌را يكي از واجبات بداند.

چنان‌كه استفاده از بلندگو براي اذان بين علماي دهه 20 تا 40 هجري شمسي يكي از مشكلات تصميم گيري بود، چون براساس اين‌كه شخصي بايد از چند فرسخي بتواند صداي موذن را از مناره بشنود و بلندگو مي‌تواند اين فاصله را چند برابر كند با آن مشكل داشتند و مسايل ديگري كه شايد علماي ديروز بر حرام بودن آن تأكيد نكردند، ولي علماي حاضر حتي آن فعل را حرام دانستند. مثل آيت‌الله مكارم شيرازي كه سيگار كشيدن را حرام دانستند، چون طبق نص صريح آيات قرآن هر چيزي كه براي حيات انسان مضر باشد حرام است. (7)

ادامه دارد ....

*****************************************************************

پي‌نوشت‌ها:

5- همچنين (در تعريف دين در اصلاح)

6- تورات، كتاب اسرائيليات، رجوع شود به كتاب زكرياي نبي(ع)، حيقوق نبي(ع)، اشعياي نبي(ع) ، ميكاه نبي(ع)، صفنياي نبي(ع) و ....

7- نگاه كنيد به رساله حضرت آيت‌الله ناصر مكارم‌شيرازي

منابع و مأخذ:

1- قرآن كريم

2- فرهنگ معين

3- فرهنگ عميد

4- فرهنگ نفيسي

5- فرهنگ انگليسي به فارسي آريان‌‌پور

6- فرهنگ علوم انساني، محمد‌جعفر شهيدي

7- تورات (كتاب مقدس)، بخش اسرائيليات

8- انجيل (كتاب مقدس)

9- فرهنگ ايران در سفرنامه‌هاي اروپايي، مهين اويس

10- فرهنگ علوم اجتماعي، جوليوس گولر و ويليام ل.كولب، ترجمه مصطفي ازكيا و همكاران

11- سرزمين و مردم ايران، عبدالحسين سعيديان.

12- فرهنگ‌شناسي و حقوق فرهنگي، عماد افروغ

13- خرده‌فرهنگ‌ها و وفاق اجتماعي، عماد افروغ

14- جامعه مدني، پيش‌شرط‌ها و موقعيت آن در ايران، عماد افروغ

15- فضا و نابرابري اجتماعي، عماد افروغ

16- تغييرات اجتماعي و نرم‌هاي فرهنگي علم، دگره جرارد، ترجمه محمد توكل.

17- فرهنگ‌شناسي، چنگيز پهلوان.

18- فرهنگ و زندگي، شماره 16، نشريه دبيرخانه شوراي عالي فرهنگ و هنر.

19- نظم اجتماعي، مسعود چلبي.

20- فرهنگ و توسعه، سازمان يونسكو، ترجمه نعمت‌الله و محمد فاضلي.

21- شيوه‌هاي تفكر ملل شرق، هاجيهه ناكامورا، ترجمه مصطفي عقيلي و حسين كياني

22- توسعه فرهنگي آسيا، مجله دنياي سخن، آبان و آذر 1370

23- جهاني شدن به چه معناست، مجله كلك‌ مهر 1375

24- يك‌پارچگي ملي و رشد هويت‌هاي قومي، فصل‌نامه مطالعات راهبردي، نوشته كاووس سيدامامي ‌

25- بررسي جايگاه مشاركت فرهنگي در سياست فرهنگي كشور، حسين ايماني جاجرمي

26- تاريخ اديان، عبدالله مبلغي آباداني

27- سند چشم‌انداز توسعه ملي ايران (برداشت از سايت ايران 1404)
چهارشنبه 8 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 89]