انعكاس طبيعى مختصات انسانى در كالبد مادى او نميتواند انسان را ماشين معرفى نمايد

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: جريان قانون علت و معلول با آن عموميت كه در دو قلمرو انسان و ماشين دارد ، همچنين انعكاس طبيعى مختصات انسانى در كالبد مادّى‏اش ، نميتواند انسان را با سيستم ماشين قابل مقايسه بسازد .
بتوضيح اينكه ما كمترين ترديدى در اين واقعيت نداريم كه عوامل برونى در هر سه قلمرو بيولوژيك و فيزيولوژيك و پسيكولوژيك انسانى ، اثر و انعكاسى ايجاد ميكند ، باين معنى كه اگر يك پديده يا رويداد جهان عينى جنبه عامل بودن براى انسان پيدا كند ، اثر و انعكاسى مناسب در يكى از سه قلمرو بوجود ميآورد ،
توضيحات پاولوف و ساير تفسير كنندگان انعكاسات و مكانيسم‏هاى انسانى بسيار لازم بوده و از اين توضيحات براى شناخت جنبه‏هاى طبيعى و روانى آدمى بهره بردارى‏هاى علمى شايسته‏اى صورت گرفته است .
آنچه كه موضوع بحث و بررسى ما است اينست كه آيا اين تفسير كنندگان ميتوانند خود را مجاز بدانند كه پرونده انسان را در آن انعكاسات و مكانيسم‏ها خلاصه نموده و حقيقتى را بنام انسانيت از انسان منها نمايند يا آنقدر بى‏اهميّت تلقى كنند كه گويى چنين حقيقتى وجود ندارد ؟ من گمان نميكنم آن مغزهاى مقتدر كه در قلمرو علوم انسانى بآنهمه معلومات مفيد دست يافته‏اند ، خود را براى نفى انسانيت انسان مجاز بشمارند . ما بعنوان نمونه در حدود 950 مختص انسانى را متذكر شديم و اثبات كرديم كه هيچ ماشينى اگر چه بعظمت نهايى برسد ، نميتواند داراى آن مختصات بوده باشد .
« كيست كه با ملاحظه آنهمه مختص انسانى بگويد : تنها تفاوت ميان ماشين و انسان ، حيات است كه انسان دارا ميباشد ؟ » نهصد و پنجاه مختص انسانى ، چنان انسان را از ماشين دور ميسازد ، يا بعبارت ديگر بالاتر ميبرد كه گويى : هر يك از آن‏ها بطور مستقل جدا كننده انسان از ماشين است . ما از اين مطلب ميگذريم و استقلال هر يك از مختصات انسانى
[ 18 ]را ناديده ميگيريم و فرض ميكنيم كه تنها تفاوت ميان انسان و يك ماشين حيات است كه انسان دارد و ماشين فاقد آن است ، ولى اين مختصات و آثار و ابداع‏هاى همين حيات بقدرى متنوع و متعدد است كه فاصله انسان را با ماشين ، فاصله هست با نيست مينمايد . گفتن اينكه انسان ماشينى است كه داراى حيات است .
مانند اينست كه ميگوييم : هست همان نيست است كه داراى 950 مختص وجودى است ميگويند : انسان ماشينى است كه راننده يا مديريت آن از داخل است و ماشين انسانى است كه راننده يا مديريت آن از خارج است . اين جمله ادبى خوش آيند هم نميتواند اتحاد ماشين و انسان را اثبات كند ، زيرا معناى راننده يا مديريت درباره يك موضوع ، اينست كه خود آن موضوع با همه اجزاء با روابط كامل ،
تحقق دارد ، راننده يا مدير برونى تنها حركت و فعاليت آن را اداره ميكند ، در صورتيكه اين انسان است كه از پايين‏ترين مراحل تركيب ماشينى شروع كرده و آن را به عالى‏ترين سيستم كامپيوترى ميرساند . از طرف ديگر تعبير راننده يا مدير برونى در موضوع ماشين و انسان بقدرى ساده و سطحى است كه براى راحت طلبان خوب است ، بلكه بايد گفت : يك نسبت ماشين به انسان ، نسبت كالبد جسمانى به روح « من » « خود » « شخصيت » است . حتّى بالاتر از اين ، آيا بوجود آورنده ماشين خود انسان نيست ؟ يقينا آرى ، بنابر اين نسبت ماشين به انسان هم داراى نسبت معلول به علت است ، و هم نسبت كارگاه به مدير آن .
بار ديگر اصرار ميكنيم كه ما منكر چهره ماشينى انسان نيستيم ، و اين يك آرزو و اشتياق جدى را همواره در درون خود داريم كه تأثير و تأثّرهايى كه ميان مغز و روان از يكطرف ، و عوامل برونى و درونى در جريان از طرف ديگر موجود است ، هر چه بيشتر و بهتر در قلمرو طبيعى خود آشكار شود و در قلمرو علوم تحققى و رسمى وارد شود .
ولى بروز و گسترش اين چهره محسوس و ملموس انسانى در مجراى روابط طبيعى كارى جز اين نخواهد كرد كه معانى علت و معلول و ساير قوانين را درباره ساختمان جسمانى و روانى انسان بما آشكار سازد ، البته هرگز اين معلومات ما نخواهد
[ 19 ]توانست خود لذّت را مثلا براى ما محسوس و ملموس بسازد ، اگر چه خواهد توانست تغييرات و كيفيت‏هاى ميدان مادّى مغز را در حال لذّت بردن براى ما نشان بدهد . امّا كسى كه لذّت مزبور را درك نكرده است ، از آنهمه انعكاسات و تغيرات كيفى مادّه ، پديده لذّت را نخواهد چشيد .
در نتيجه اگر چه از نظر سطحى تنها تفاوت ميان ماشين و انسان حيات و احساس ميباشد ، ولى تنوع احساس بقدرى مهمّ و جدّى است كه قناعت كردن به مفهوم عمومى احساس و صرف نظر كردن از آن تنوع‏ها ، نظير آن است كه ما در شناخت جهان و انسان باين مفهوم عمومى قناعت كنيم كه انسان موجود است و جهان موجود است البتّه ميدانيم كه حتّى مفهوم عمومى احساس هم شامل نيروهاى اكتشافى و پديده اراده و تصميم و ساير پديده‏هاى درونى كه از نوع فعاليت محسوب ميشوند ،
نميباشد .
اصول ششگانه براى اثبات انسانيت و نياز آن به رسالت

[ 22 ]اكنون كه ثابت شد انسان يك ماشين ساخته شده قوانين طبيعت محض نيست ،
مى‏پردازيم به اثبات اينكه با نظر به سرگذشت انسان از تمام ديدگاههاى علمى و فلسفى ، انسان موجودى نيست كه در مشتى گوشت و خون و استخوان و اعصاب خلاصه شود كه با عوامل جبرى گام باين دنيا ميگذارد و چند روزى مانند آلت ناتوان در دست عوامل طبيعت و نيرومندان زندگى ميكند و ميرود . ما براى اثبات اين حقيقت كه تنها راه دفاع از انسان و انسانيت است شش اصل را بطور اختصار متذكر ميشويم :

اصل يكم

تا كنون صندوق در بسته محيط و اجتماع و خود خواهى نتوانسته و نميتواند انسان آگاه را در درون خود زندانى كند . دليل درستى اين اصل را از تاريخ طولانى و پرفراز و نشيب بپرسيد ، خواهيد ديد : بشر موجوديست كه هر وقت در هر موقعيتى از زندگى با يك عدّه اصول راكد قرار بگيرد ، همينكه محدوديت آن موقعيت را با يكى از ابعاد روانى‏اش دريافت ، هواى شكستن آن صندوق درون او را اشغال مينمايد ، اگر چه آن موقعيت آزادى مطلق بنام بى‏بند و بارى بوده باشد .
آيا ريشه اين سدّ شكنى طغيانگرى حيات او است ؟
آيا ريشه آن در حسّ گريز از جبرهاى بافته شده با دست طبيعت و انسانهاى ديگر است ؟
آيا عامل جداگانه و مستقلّى در درون او براى حركت تكاملى آزادانه ميباشد ؟
آيا از آن جهت است كه هر موقعيتى كه انسان را در بر ميگيرد ، چون در حال ارتباط با ساير عوامل انسانى و جهانى داراى سيستم باز است ، لذا چه بخواهد و چه نخواهد ، بالاخره آن موقعيت نميتواند غير قابل نفوذ بوده باشد ؟
آيا ريشه برترى جويى آدمى بر موقعيت سيستم بسته نما ، عبارتست از اينكه انسانها با اينكه در ميان انواعى از زنجيرهاى تاريخ و محيط و وراثت و عناصر درونى
[ 23 ]قدم به دنيا ميگذارد ، با اينحال يك نيروى ديگرى دارد كه گويى زندگيش را از صفر شروع ميكند ، لذا هر وضعى را كه در پيش روى خود مى‏بيند ، نوعى عدم ضرورت در آن احساس ميكند و ميخواهد از يك زندگى مستند به خود بهره‏مند باشد ؟ شما هر يك از اين ريشه‏ها و عوامل پنجگانه را اختيار كنيد ، مانعى ندارد ، زيرا همه آن‏ها در يك اصل كلّى مشتركند و آن اصل يكم است كه گفتيم : هيچ موقعيت تثبيت شده‏اى نميتواند انسان را در خود خلاصه كند .

بدون پذيرش جهانى وسيع‏تر از عالم طبيعت ، نميتوان افكار بشرى را از بن بست جهان نجات داد

تا كنون هيچ متفكر جهان بينى نتوانسته است با اعتقاد به انحصار هستى در عالم طبيعت ، راهى براى خروج افكار از بن بست كمّى جهان نشان بدهد . اين ناتوانى يك پديده عارضى و موقت نيست ، بلكه اگر موضوع جهانى وسيع‏تر از عالم طبيعت و وابستگى آن به مبدء اعلا و بينهايت ( خدا ) مورد پذيرش نباشد ،
ناتوانى مزبور بر طرف شدنى نيست ، بعبارت ديگر بايد بگوئيم : اگر بن بست بودن جهان يك واقعيت بود ، موجب شكنجه و زجر افكار و خواسته‏هاى عالى بشرى نميشد ،
ولى اين بن بست محدوده ايست كه بشر با تمايلات طبيعت گرايانه خود ، ساخته و پرداخته و خود را در محاصره آن محدوده انداخته است . چهره يا بعد بى‏نهايت بودن جهان از نظر وابستگى‏اش به عالمى وسيعتر از طبيعت ، يك اصل اولى و واقعيت روشنى است كه روياروى وجدان او است . اين وجدان را منحرف ساختن است كه جهان را بصورت بن بستى وحشتناك در آورده و قالب‏هايى براى او ميسازد .
توجّه به رابطه و وابستگى روح و وجدان آدمى با عالمى وسيعتر از طبيعت چيزى
[ 25 ]نيست كه با محدوديت قلمرو حواسّ مخالفتى داشته باشد . روح با شكوفان شدن ابعاد عميقش ، از مجموعه متشكل الاجزاء و روابط طبيعت ، روزنه‏هاى پر فروغ به عالم بالاتر از طبيعت ميگشايد و با شعاع عظمت الهى رابطه بر قرار ميكند . تنها با اين رابطه است كه انسان اجزاى هستى را چونان حباب‏هايى محدود در اقيانوس بيكران مشيت خداوندى در مييابد .
« قُلْ لَوْ كانَ الْبَحْرُ مِداداً لِكَلِماتِ رَبِّى لَنَفِد الْبَحْرُ قَبْلَ اَنْ تَنْفَدَ كَلِماتُ رَبىّ » ( الكهف آيه 109 ) .
( بآنان بگو : اگر دريا مركبى براى نوشتن مشيّت‏هاى پروردگارم باشد ،
دريا تمام ميشود ، پيش از آنكه مشيّت‏هاى پروردگارم تمام شود ) .
« وَ لَوْ اَنَّما فىِ الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ اَقْلامٌ وَ الْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِه سَبْعَةُ اَبْحُرٍ ما نَفِدَتْ كَلِماتُ اللَّهِ » ( لقمان 27 ) .
( اگر همه درختان روى زمين قلم شوند و دريا و بدنبالش هفت درياى ديگر مركبش باشد ، مشيّت‏هاى خداوندى تمام نميشود ) .

روز و شب با ديدن صيّاد مستم در قفس
بس كه مستم نيست معلومم كه هستم در قفس

هر قطره‏اى در اين ره صد بحر آتشين است
دردا كه اين معمّا شرح و بيان ندارد مگر چنين نيست كه در حالات عشق ، آن موضوع معشوق كه حتى اگر محدود ترين موضوعات بوده باشد ، قيافه بى‏نهايت خود را پيش ديدگان عاشق ميگستراند ؟

اصل دوم

احساس زندگى آزادانه‏اى كه تنها جنبه ذهنى و روانى محض دارد ، نميتواند جلو تحرّك حيات را كه خواهان باز شدن ابعاد است ، بگيرد . خلاصه كردن حيات جوشان در مقدارى كار دستى يا فكرى ، همراه با مقدارى وسايل تخدير در اشكال گوناگونش ، با سايه‏اى از پيروزى‏هاى خيالى يا واقعى در گذشته و مقدارى هنرهاى
[ 26 ]تجسّم يافته و آثار گذشتگان در موزه‏ها و دادن شعارهاى فريبنده و جوشش غرايز در مدت محدودى از جوانى ، نتيجه‏اى جز منفى ساختن خود حيات ندارد .

اصل سوم

صداها و نغمه‏هاى وجدان انسان‏هايى را كه از روان معتدل بر خوردارند ، نميتوان ناديده گرفت . هيچ مغالطه و سفسطه‏اى قدرت خاموش كردن يا تفسير غلط اين صداها و نغمه‏ها را ندارد .

در اندرون من خسته دل ندانم چيست
كه من خموشم و او در فغان و در غوغاست حافظ
اين صدا در كوه دل‏ها بانگ كيست
كه پر است زين بانگ اين كه گه تهى است

هر كجا هست آن حكيم اوستاد
بانگ او از كوه دل خالى مباد مولوى « براى ما امكان آن هست كه نه از نيكى متأثر شويم و نه از بدى ، ولى گاهى در درون ما يك ارگ مستعدّ و داراى حركت است كه بهيجان درميآيد و پس از لحظاتى در فضاى روح بخاموشى ميگرايد ، اينجا تناقض هولناكى است كه بر ضدّ نيستى و بيهودگى سر به طغيان بر ميدارد » .
مضمون از بالزاك شما گمان ميكنيد كه با سفسطه بازى فرويد و امثال او از دشمنان اعتلاء و عظمت روح انسانى ميتوان اين صدا و نغمه‏هاى وجدانى را خاموش نمود . اگر امروزه امثال فرويد اين نداهاى پر معناى وجدان را به صداهاى وازدگى غرايز حيوانى تفسير ميكنند و اعتلاء و عظمت بلندگرايى روح را منحرف ميكنند ، از پيش از هفتصد سال ، مولوى‏هايى كه پاسداران عظمت و اعتلاى انسانى بوده‏اند ، پاسخ آن سفسطه بازى‏ها را گفته‏اند :
[ 27 ]روى در انكار حافظ ( وجدان ) برده‏اى و نغمه‏هاى وجدان را نام تهديدات نفسش كرده‏اى اين بانگ‏ها و فريادهاى وجدان نيز يكى از عوامل اساسى شكستن صندوق محدوديت‏هايى است كه عوامل جبرى طبيعت و ديگر انسان‏ها براى مردم ميسازند .

اصل چهارم

در مقابل وجدان درونى ، عالم بشريّت داراى يك وجدان برونى است كه عظماء و پيشتازان كاروان انسانيت ناميده شده‏اند . هيچ دوره‏اى و جامعه‏اى را سراغ نداريم كه بكلّى خالى از عدّه‏اى عظماء و پيشتازان انسان شناس بوده و مردم آن دوره و جامعه در تاريكى مطلق فرو رفته باشند . اين بزرگان و خمير مايه‏هاى انسانيت هماهنگ با وجدان درونى انسان‏ها در باز كردن راه به پيشرفت انسان‏ها و اخطار به اينكه اين زندگى چند روزه نميتواند آخرين منزلگه حركت آدميان بوده باشد ،
بهر گونه گذشت و فداكارى تن در داده‏اند . اگر براى بشريت بانگ و فرياد جدّى بتوانيم فرض كنيم ، همانا دو بانگ و فرياد است كه از وجدان درونى و وجدان برونى در فضاى تاريخ طنين مياندازد و بس .

اصل پنجم

اصل تعهّد در اشكال مختلفش ، اصلى است كه اگر از قاموس زندگى بشرى حذف شود ، از موجوديت انسانى چيزى نمى‏ماند كه حتّى بيك لحظه انديشيدن درباره او بيارزد . انسان بى‏تعهد پست‏تر از جماد است ، جمادى كه بدون شاخ بر آوردن در مقابل قوانين هستى بوجود خود ادامه ميدهد ، در صورتيكه انسان بى‏تعهد ميتواند قيافه ضدّ وجدانى و عقلانى بخود گرفته و مانند نرون بگويد : « ايكاش همه انسان‏ها يك گردن داشتند و من با يك شمشير زدن آن‏ها را نابود ميكردم » .
وقتى كه پديده مقدّس تعهد از انسان سلب ميشود ، طبيعت پيچيده بشرى چهره منفور خود را مينماياند ، آيا اين جمله وايتهد : « هر گونه برنامه اصلاحى كه در روى كاغذ نوشته ميشود ، براى طبقه مديريت اجتماعى حتى ارزش آن كاغذ باطل شده را ندارد » جز درد بى‏تعهدى چيزى را ميگويد ؟
[ 28 ]

اصل ششم

يك معمّاى لا ينحلّ بشرى كه تاريخش را از قابليت تفسير ساقط نموده است و هيچ متفكرى نميتواند با نظر به آن معمّا ، روى خوشى براى بشر ببيند ، اينست كه تا كنون بشر نتوانسته است از قربانى كردن عالى‏ترين حقايق در راه اغراض فاسد خود جلوگيرى نمايد ، مذهب آن عالى‏ترين آبحيات روان آدمى ، علم ،
آزادى ، فلسفه ، نيروى انعطاف ، پول ، مقام ، قدرت ، احساسات ، منطق . . . همه و همه را در راه مقاصد شيطانى خود آلوده و تباه مينمايد . اين آلوده ساختن و تباه نمودن خاصيت طبيعت مادّى بشرى است و هيچ گرهى در اين مسئله وجود ندارد .
مشاهدات و دلايل عقلانى ما براى نجات از اين قربانى كردن‏ها ، راهى جز پذيرش رسالت و موادّ آن ، سراغ ندارد ، بيهوده معطل نشويم

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 316]