سيل و زلزله و جايگاه مديريت خطر پذيري ملي مجيد زندي

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: سيل و زلزله و جايگاه مديريت خطر پذيري ملي مجيد زندي
در گزارش پيشين اشاره شد كه در كشور ما اگرچه سيل و زلزله براي كشتن آدمها بدنام شده اند اما آنچه كه حقيقتا عامل ازدياد مرگ و مير ناشي از حوادث در ايران شده همانا سهل انگاري است كه مي تواند از تربيت ناسالم خانوادگي براي كاهش سومصرف موادمخدر و مرگ ناشي از آن آغاز شود و به فرهنگ ترافيكي و فرهنگ ساخت وساز ادامه يابد. اما در اين شماره به يك نكته ديگر خواهيم پرداخت كه كشور ما حتي در مقابل حوادث اختصاصا طبيعي همچون سيل و زلزله نيز در شمار آسيب پذيرترين كشورهاست كه زيان اين خسارت ها را در سالهاي اخير تا 140 هزار ميلياردتومان هم محاسبه كرده اند .
اگر بخواهيم در اين مورد دقيق تر شويم بايد بگوئيم كه اگرچه در مجموعه كشورهاي آسيايي حوادث طبيعي از قبيل سيل طوفان زلزله و حتي سونامي و خشكسالي و آتش سوزي فراوان است اما آمارها گواهي مي دهند كه ايران پس از هند بنگلادش و چين مقام چهارم وقوع حوادث طبيعي و آسيب پذيري را به خود اختصاص داده است . واقعا چرا تا اين حد در برابر حوادث طبيعي آسيب پذير هستيم آيا سالها تلاش براي بهبود شرايط تغييري در كاهش آسيب پذيري ما ايجاد كرده است واقعا چرا مجموعه اقدامات فرهنگ سازي و پيشگيري سبب مهارت هاي لازم مديريت فردي و جمعي براي مقابله با حوادث طبيعي نشده است آيا حوادث طبيعي خشن تر شده اند يا ما هنوز راههاي لازم را براي مقاومت نياموخته ايم
ظاهر اين مساله اگرچه در همه كشورها وجود دارد و عليرغم همه پيشرفت هايي كه بشر امروز در زمينه هاي مختلف علمي داشته اما هنوز هيچ قدرتي براي جلوگيري از وقوع طوفان و زلزله كسب نكرده است بشر به اين قدرت رسيده كه احتمال وقوع طوفان و سيل را از قبل شناسايي كند و مسير وزش بادهاي شديد باران هاي سيل آسا را تشخيص دهد.
هنر آدمي در رعايت اصول ايمني براي كاهش تخريب ها و جلوگيري از آسيب جاني و همچنين مديريت بحران هاي احتمالي پس از وقوع بلاهاي شديد طبيعي ظاهر شده كه در بسياري موارد به موفقيت هاي فراواني هم رسيده است كه اكنون حوادث طبيعي در بسياري از كشورها به عنوان يك باد و باران عادي تلقي مي شود و راههاي مقابله با تبعات آن به صورت قانون و فرهنگ عمومي درآمده كه مجموعه دولت و ملت آگاهانه همه مراحل آن را به صورت مدون رعايت مي كنند.
اين وضعيت يقينا يك روزه و يكساله اتفاق نمي افتد زيرا جلب مشاركت عمومي و تصويب قوانين و آئين نامه هاي اجرايي مناسب در همه زمينه هاي مقابله با حوادث طبيعي و غير آن ضروري است و در كشور ما معماري مساجد كمك موثري در اين زمينه محسوب ميشود چرا كه ساخت مسجد معماري منحصر به فرد خود را دارد و مقاومت مساجد تاريخي كشور ما در برابر حوادثي چون زلزله زبانزد خاص و عام است .
در مقابل ضعف هاي فراوان و ناهماهنگي هاي موجود بين بخشي در كشور ما حتي در زمينه كاهش تبعات حوادث طبيعي و حمايت از آسيب ديدگان ناشي از اين حوادث به گونه اي است كه برخي از جمعيت ها و سازمان هنوز وظايف حمايت خود را دقيقا نمي دانند كه حمايت آنها بايد به چه شيوه اي به آسيب ديدگان برسد و تداوم يابد و... كه شرايط فوق سبب شده تنها در شش ماهه نخست سال جاري بيش از 150 تن از هموطنانمان در حوادث صرفا طبيعي جان خود را از دست دهند .
در كنار آن هنوز نمي دانيم مفهوم دقيق پيشگيري از آسيب ديدگي در مقابل حوادث طبيعي چيست و اگر به اعضا خانواده اي يا حتي دانش آموزان مي آموزيم كه هنگام وقوع حادثه اي به زير ميز پناه ببرند و يا در چارچوب در قرار بگيرند چه تضميني براي فرو نريختن كف كلاس يا اتاق است كه سقف روي سر تعدادي ديگر از دانش آموزان يا خانوادهاست ! كدام خانه و مدرسه اي را سراغ داريم كه شناسنامه فني و تضمين كيفيت ساخت را هنگام ساخت به خريدار يا حتي آموزش و پرورش تحويل دهند ايمني بيمارستان ها در برابر اين حوادث چگونه است آيا ملاك ضعيف نبودن بنيان يك ساختماني در مقابل اينگونه حوادث صرفا نوسازبودن آن است
مهندس محمدحسين مقيمي نايب رئيس كميسيون عمران مجلس شوراي اسلامي كه تجربه معاونت عمراني وزارت كشور و استانداري را در سابقه خود دارد در زمينه چرايي شرايط موجود بزرگترين مشكل در جامعه ما را تعارف كردن با متخلفان و عدم برخورد با آنها در هر رده و جايگاهي مي داند و مي گويد : كارهاي فراواني صورت گرفت كه تخلف تكرار نشود اما ظاهرا در كشور ما هنوز فرهنگ مديريت به جايي نرسيده كه مانع بروز تخلف شود.
وي مي گويد : در بسياري از حوادث طبيعي كه در جهان اتفاق مي افتد تقريبا در اكثر موارد آن كشور ما و مردم ما هم گرفتار آن مي شوند ولي مهمترين حادثه طبيعي در كشور ما كه همه ساله تلفات جاني هم مي گيرد حوادث ناشي از زلزله و سيل است كه در اين دو مورد اخير مي دانيم كه نمي توانيم مانع زلزله و بارش باران شديد باشيم اما بشر با ابراز و عواملي توانسته از تبعات جاني مالي و روحي و رواني سيل و زلزله بكاهد.
وي مي گويد : پيشگيري از تخريب ساختمان و جاري شدن سيل يكي از اصلي ترين راههاي پيشگيري است كه در صورت وقوع اين حوادث طبيعي تلفات جاني و مالي به كمترين سطح ممكن مي رسد زيرا كشور ما در خط زلزله جهان قرار دارد و كشوري زلزله خيز است گسل هاي فعال بسيار زيادي دارد كه هر كدام از اين گسل ها مي توانند با آزادسازي انرژي درون زمين و فراهم كردن زمينه وقوع زلزله سبب تخريب سازه هاي موجود در محدوده و شعاع خود شوند و آسيب هاي جاني جسمي و مالي به مردم ما تحميل نمايند. در مورد سيل هم شاهد تخريب گسترده بوديم و هستيم .
وي مي افزايد : در اين شرايط ما نيز چاره اي جز توجه بيش از پيش به موضوع پيشگيري نداريم تا اينكه اگر حادثه اي غيرمترقبه اتفاق افتاد با حداقل تلفات و خسارات باشد يعني كارهايي انجام دهيم كه اگر زلزله رخ داد يا خسارت نبينيم و يا كم باشد.
مهندس مقيمي مي گويد : من مي خواهم موضوع پيشگيري را عميقتر مطرح سازم كه حتي در جانمايي شهرها و روستاها بايد دخالت كنيم و تلاش كنيم كه از مناطق پرحادثه چون روي گسل ها و در معرض سيل شهري و روستايي احداث نشود و پس از آن هم بايد طراحي هاي سازه اي ما به نوعي باشد كه با شناخت زمين شناسي همراه شود و مقاومت ساختمان را هم در برابر لرزش ها و رانش ها اندازه گيري كنيم يعني طراحي ساختمان هاي ما بايد با توجه به شرايط محيطي انجام شود و به موازات آن بايد در مرحله اجرا هم كارها به درستي انجام شود. براي اينكه كار اجرا به درستي انجام شود بايد مصالح ساختماني ما استاندارد باشد و نيروي انساني ما آموزش هاي لازم را ديده و تبحر لازم براي اجرايي برنامه هاي ساخت و ساز را داشته باشد.
عضو كميسيون عمران مجلس شوراي اسلامي ادامه مي دهد : عمده مشكلات ما در همين مراحل است اين موضوعات 30 يا 40 بند نيست سه تا 4 مورد است كه بايد توجه جدي صورت گيرد و چه بسا بهترين طراحي ها هم مي تواند با اجراي بد از پايه سست و غيرمقاوم ساخته شود. در اين مرحله است كه سازندگان بنا نقشه مهندس ساختمان را دريافت مي كنند اما براي ارزان تمام شدن ساخت وساز بسياري از مصالح نامرغوب را به كار مي گيرند و از مصالحي استفاده مي برند كه غيراستاندارد دست يا از نيروي انساني فاقد مهارت لازم كمك مي گيرند.
وي مرحله جوشكاري و آرماتوربندي ساختمان را بسيار حياتي مي داند و ادامه مي دهد : اگر به مستندات زلزله بم رجوع كنيم در خواهيم يافت كه بزرگترين ضربه ها را مردم بم از همين مرحله ضعف جوشكاري اسكلت فلزي ساختمان خوردند زيرا بسيار از واحدهاي مسكوني با جداشدن جوش اسكلت از هم پاشيد و ويران شد و آن حادثه بسيار تلخ را در كشور ما رقم زد.
مهندس مقيمي ادامه مي دهد : هيچ نظارتي برتر از نظارت سازنده بنا نيست كه مي تواند به سراغ مصالح استاندارد برود اگر چه در اين مرحله وزارت صنايع بايد نظارت دقيقتري داشته باشد كه اصلا اين مصالح توليد نشود و وزارت بازرگاني مانع توزيع آن شود اگر اين وزارتخانه ها به وظايف خود عمل نكنند مشكلي پيش مي آيد كه مي بينيم در سطح جامعه فراوان است از توليد و عرصه مصالح نامرغوب ساختماني از تيرآهن و ميله گرد گرفته تا بتن و مصالح مورد نياز ديگر. و در نهايت در مرحله ساختن و اجراست كه سازمان نظارت مهندس شهرداريها بايد بر روي كيفيت مهندس ساخت نظارت دقيق داشته باشند نظارتي كه پيشتر از مرحله آموزش و آگاهي دادن به مهندسان آغاز و تا صدور پايان كار ادامه مي يابد.
وي مي گويد : وقتي كه مي گوئيم نظارت باشد يعني نظارت دقيق و واقعي در غير اينصورت اگر در دفتر و پشت ميزكار بنشيند و روي نقشه بگويند درست است و تاييد كنند به اين كار نمي توان عنوان نظارت داد در حاليكه ما نمي گوئيم نظارت را مجاني انجام دهند پول بگيرند اما كار را دقيق انجام دهند زيرا جان افراد در امضا آنهاست مي تواند مردم را به كشتن دهد يا جان آنها را در برابر حوادث نجات دهد.
وي مي افزايد : متاسفانه در كشور ما نظارت ها را شوخي فرضي مي كنند و مي پندارند مي توان با دوستي از كنار آن گذشت در حاليكه بسياري از مردم كشورمان به همين دلايل به ظاهر پيش پاافتاده جان خود را از دست داده اند و يا در معرض مرگ قرار دارند.
نايب رئيس كميسيون عمران مجلس شوراي اسلامي درباره جايگاه نظارتي عام مجلس هم مي گويد : مجلس مي بايست بر همه عملكرد دستگاههاي دولتي نظارت داشته باشد يعني هنگامي كه ببيند قانون نظارت بر ساخت وساز مسكن انبوه سازي مسكن روستايي به درستي اجرا نمي شود مجلس بايد وارد كار شود و از اختيارات سئوال كردن و تذكردادن و حتي استيضاح وزيري كه وزارتخانه و سازمان تحت مسئوليت او كاري را درستي انجام نمي دهد استفاده ببرد اين وظيفه قانون مجلس است ولي اين قدرت مجلس هنوز جا نيافتاده است .
وي مي گويد : اگر محصول غيراستانداردي وارد بازار شود و هيچ وزارتخانه يا سازماني مسئوليت آن را نپذيرفت اين وظيفه مجلس است كه از همه مسئولان آن بخش سئوال بپرسد و اگر يكي ـ دو بار مجلس به طور جدي پيگير اين سئوال ها باشد حداقل وضعيت از شرايط امروز بهتر خواهد شد و كارها با دقت بيشتري پيش خواهد رفت و در بخش سيل و جلوگيري از تخريب جنگل ها و مراتع هم چنين شرايطي حاكم است استفاده بيش از حد از مراتع و قطع درختان جنگلي و... سبب مي شود كه بارش باران بدون مواجهه با درخت و بوته در مسير كوهستاني حركت مي كند و سيلاب ايجاد مي شود.
مهندس جواد حق شناس معاون مسكن شهري بنياد مسكن انقلاب اسلامي هم در پاسخ به اين سئوال كه چرا عليرغم فعاليت هاي به اصطلاح پيشگيرانه در كشور شاهد كاهشي در شمار تلفات انساني و خسارت هاي حوادث طبيعي و غير آن در كشور نيستيم مي گويد : اين مشكل ريشه در عوامل متعدد دارد يكي اينكه نسبت به 10 سال گذشته رشد كانون هاي جمعيتي در كشور ما زياد شده و در نتيجه وقتي حادثه اي در 10 سال پيش رخ مي داده و محل هم سكنه نداشت طبيعتا تلفات انساني نداشتيم اما امروز چون رشد جمعيت زيادتر شده شهرها روستاها و كانون هاي جمعيتي ما هم به نسبت بزرگتر شده اند در نتيجه در يك تور بزرگ احتمال تهديدها هم بيشتر مي گردد.
وي ادامه مي دهد : مساله ديگر اينكه حساسيت هاي فردي و عمومي در جامعه هم نسبت گذشته بيشتر شده است . به عنوان نمونه اگر در گذشته حوادث خاص همانند رانش زمين يا سيل محدود اتفاق مي افتاد از طريق رسانه ها تا اين حد تحت پوشش قرار نمي گرفت و اطلاع رساني هم ضعيف بوده و به دنبال اين اطلاع رساني و كمك رساني هاي انجام شده سطح انتظارات مردم هم از دولت افزايش يافته است . زيرا در گذشته مردم حادثه اي همانند سيل را مربوط به خودشان مي دانستند اما اكنون احساس مي كنند ـ غلط يا درست ـ وظيفه دولت است كه خسارت سيل را به آنها پرداخت كند هزينه تلفات احشام آنها را بپردازد خسارت دامي آنها را برطرف سازد و حتي در صورت حوادث جرحي خسارت بپردازد و يا در ساخت وساز مسكن آسيب ديده مشاركت نمايد.
وي مي گويد : نكته ديگري كه مي توانم مطرح كنم اين است كه در گذشته مداخله هاي تخريبي انساني هم كمتر بوده است حالا در ابعاد زلزله دخالت انساني ثابت نشده ولي در سيل خشكسالي رانش زمين و... اثرات زندگي انسانها بر طبيعت مشاهده مي شود زيرا استفاده از منابع زيست محيطي بدون جبران آن يا حتي اينكه خود طبيعت بتواند رفع نقص كند بيشتر شده و در نتيجه خطرات هم به سرعت رشد كرده است .
مهندس حق شناس در ادامه راجع به وجود ضعف هاي قانوني و آئين نامه اي براي پديد آمدن آسيب ها به محيط زيست و حتي ساخت و ساز ضعيف و از جمله انتخاب محل احداث بنا چه در شهر و روستا و در معرض سيل يا رانش زمين هم مي گويد : در دوران جديد و افزايش زندگي شهري هر اقدامي كه هر دستگاهي انجام مي دهد بر حوزه هاي طبيعي و اقتصادي تاثيرگذار است و به نوعي محيط زندگي آدمها را تحت تاثير مخاطرات قرار مي دهد. هنگامي كه شهركي صنعتي ايجاد مي شود مجوز توسعه شهري صادر مي شود مسكن هاي جديد در حاشيه روستاها احداث مي گردد برداشت از منابع طبيعي افزايش مي يابد و... هر نوع فعاليت از قبيل ساخت سدها راهها فرودگاهها شبكه هاي توزيع برق نفت گاز و... مي تواند محيط هاي طبيعي را در مخاطره قرار دهد در دنيا براي انجام اين حركت ها مديريت خطرپذيري ـ ريسك ـ ملاك حركت ها قرار مي گيرد يعني اگر هر سازماني دستوري را صادر مي كنند بايد ريسك كار را هم محاسبه كنند كه در نهايت نشان مي دهد آيا آن كار توجيه نهايي دارد يا خير كه متاسفانه به نظر مي رسد كه اين كار در كشور هنوز به طور جدي پيگيري نمي شود وقتي پهنه اي از طبيعت به مجتمع هاي آپارتماني تبديل مي شود يا حاشيه جنگل يا منابع طبيعي را به مركزي صنعتي تبديل مي كنيم تا زمانيكه حادثه اي اتفاق نيفتاد مي گوئيم كار ما درست بوده اما بعد از حادثه است كه تازه براي مديريت بحران سراغ آن مي رويم كه در بسياري از اين مناطق مي بينيم جبران خسارت از اصل آن پروژه مسكوني يا صنعتي بيشتر از منافع آن است كه نشان مي دهد مديريت ريسك در كشور ما مي بايست به قبل از اجراي پروژه هاي توسعه اي بازگردد.
مهندس حق شناس ادامه مي دهد : اگر اين كارها در كشور به درستي انجام شود و به عنوان يك قانون از پشتوانه اجرايي قوي اي هم برخوردار باشد هر وزارتخانه سازمان نهاد يا حتي فردي كه مي خواهد كاري انجام دهد به نتيجه آن هم فكر مي كند و هزينه هاي ريسك جز هزينه هاي تمام شده مي شود و اگر كسي مي خواهد آن را اجرا كند مي پذيرد كه همه هزينه هاي آن را درنظر آورد و اگر توانست كار اجرا را به اتمام برساند در غيراينصورت نبايد اجازه ساخت داده شود.
وي مي گويد : متاسفانه ما در كشور ما هميشه كوتاهترين و كم هزينه ترين راه ممكن را بهترين راه مي دانيم در حاليكه گاهي كوتاهترين راه حل ها گرانترين راه حل ها خواهد شد كه در نتيجه الان ما در كشور تبعات آن را به جان مي خريم .
وي بسياري از مشكلات و حوادث طبيعي را در كشور بلاياي خاموش معرفي مي كند و مي افزايد : بلاياي زيست محيطي ممكن است با سيل و زلزله چندان آشكار نشود ولي در طول قرون و اعصار سبب نابودي محيط زيست كشور مي گردد در حاليكه تصميم آن با اجازه برداشت بي رويه از مراتع و منابع طبيعي آغاز مي شود.
وي در خصوص ميزان رعايت اين اصول در بنياد مسكن انقلاب اسلامي هم مي افزايد : وقتي صحبت از مديريت ريسك مي شود نيازمند عزم ملي است يعني اگر سازمان ما تشخيص داد كه موقعيت يك روستا خطرناك است عزم ملي بودجه لازم را هم در اختيار ما قرار مي دهد كه نتيجه كارشناسي و تحقيقات عملياتي شود يك سازمان و دانشگاهي نمي تواند به تنهايي همه گزينه هاي ممكن را اجرايي نمايد مثلا اگر سازمان ما با مديريت خطر اجراي كاري را 1 5 برابر بودجه مصوب يا موجود پيشنهاد كند در حالت عادي مجوز شروع اين كار اصلا صادر نمي شود اما اگر كل سازمانها در اين زمينه هماهنگ باشند و هزينه هاي رفع خطر را هم بپذيرند انجام كارها با روش مديريت ريسك وارد رقابت مي شود و چرخه حركت هاي درست در كشور شكل مي گيرد.

به هرحال ضعف هاي فراواني در كشور سبب مي شود كه ما همچنان در مقابل حوادث طبيعي و غير آن به شدت آسيب پذير بمانيم يعني در طراحي ساخت و ساز محيط هاي شهري و روستايي و اماكن مسكوني و عمومي حتي قوانين مصوب و موجود را رعايت نمي كنيم . در مسيل رودخانه ها خانه مي سازيم قانون حفاظت از حريم رودخانه ها دريا و منابع طبيعي و در معرض خطر رانش را ناديده مي گيريم و حتي با خريد ماموران متخلف دولتي به صورت غيرقانوني كار خلاف خود را ادامه مي دهيم و بر آن اصرار مي ورزيم و هنوز هيچ ساختماني را با اين تضمين كه مصالح به كار گرفته شده در آن حداقل سه سال و 5 سال ضمانت در برابر حوادث دارد به مشتري تحويل نمي دهيم و به اصطلاح در خانه هاي با مهر استاندارد سكونت نداريم و... جزو عادت زندگي ما شده است .
كافي است دقت كنيم ما هنگام خريد يك محصول غذايي ساده همانند پفك يا چيپس و يا حتي كشك و پنير به دنبال كيفيت و مهر استاندارد آن مي گرديم اما به آساني رضايت مي دهيم همه اعضا خانواده ما زير سقفي زندگي كنند كه هيچ ايمني ندارد كه نشان مي دهد افق ديد ما نسبت به تضمين سلامتي بسياركوتاه است و اين در همه شئون زندگي عادي و قانون و آئين نامه هاي ما هم نفوذ دارد. آيا واقعا مي خواهيم در مقابل حوادث طبيعي يا غير آن ايمن باشيم يا خير همه خواسته ها در حد آرزوست چه براي فرد فرد افراد يا مجموعه دولت و ملت !
عليرغم همه تلاش هايي كه در راستاي مقابله با تبعات حوادث طبيعي همچون سيل و زلزله در كشور انجام شده ايران هنوز در شمار آسيب پذيرترين كشورها در مقابل حوادث طبيعي است تا حدي كه اين خسارت ها را در سالهاي اخير تا 140 هزار ميليارد تومان هم اعلام كرده اند.
نمي توان واقعيتي را در جامعه ما كتمان كرد كه براي كاهش تبعات و تخريب حوادث طبيعي برخي از جمعيت ها و سازمان ها هنوز دقيقا وظايف خود را نمي شناسند يا به آن عمل نمي كنند.
مهندس مقيمي نايب رئيس كميسيون عمران مجلس شوراي اسلامي : وزارتخانه هاي صنايع و بازرگاني بايد براي جلوگيري از توليد و عرضه محصولات و مصالح نامرغوب و غيراستاندارد به وظايف نظارتي خود دقيقتر عمل كنند و اگر هيچ وزارتخانه يا سازماني مسئوليت آن را نپذيرد اين حق قانوني مجلس است كه از مسئولان آن بخش ها سئوال نمايد تذكر بدهد يا حتي استيضاح كند.
مهندس جواد حق شناس معاون مسكن شهري بنياد مسكن انقلاب اسلامي : توجه به مديريت بحران در ساخت و ساز مسكن شهري يا روستايي و اماكن عمومي در كشور ما جايي ندارد و متاسفانه پس از وقوع حادثه به دنبال بررسي نواقص كار مي رويم . در حاليكه مديريت ريسك بايد قبل از اجراي هر پروژه عمراني در كشور راي نهايي را صادر كند.
افزايش كانون هاي جمعيتي و مداخله هاي تخريبي در محيط زيست باعث افزايش خسارت جاني ومالي حوادث طبيعي در كشور شده است .
دوشنبه 22 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 880]