بن‌لا‌دن هنوز هم خبر ساز است‌ در مسير افراط‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: بن‌لا‌دن هنوز هم خبر ساز است‌ در مسير افراط‌
جام جم آنلاين: استيو كول، نويسنده آمريكايي سال‌هاست كه زندگي خود را وقف بررسي زندگي خاندان بن‌لادن كرده است. او اخيرا كتابي را تحت عنوان «بن‌لادن‌ها» روانه بازار كرد كه سروصداي زيادي به پا كرده است.

اين كتاب نه‌تنها نگاهي روانكاوانه به حوادث يازدهم سپتامبر دارد كه متضمن اطلاعات جالبي در مورد خاندان بزرگ بن‌لادن ، رابطه اين خاندان با خاندان سلطنتي عربستان‌سعودي و نقشي است كه اين خاندان در شكل‌دهي افكار، آمال و باورهاي مذهبي اسامه بن‌لادن كرده است.

هفته‌نامه آلماني اشپيگل در آخرين شماره خود مصاحبه‌اي با كول را به چاپ رسانده كه در آن به مسايلي چون محل اختفاي اسامه بن‌لادن، نحوه پيشرفت پدر او و ماجراهاي عشقي يكي از برادران اسامه اشاره شده است. در ادامه ترجمه گزيده‌اي از اين مصاحبه آمده است.

آقاي كول، اسامه بن‌لادن اخيرا سكوت طولاني خود را شكست. او در آخرين نوار ويدئويي خود خواستار آزادسازي نوار غزه شده و اروپا را تهديد كرده است. اين اظهارات را چطور تفسير مي‌كنيد؟ او كجا مخفي شده است؟

بن لادن از ديرباز متن مصاحبه‌هايش را به گونه‌اي تنظيم مي‌كرد كه به نوعي با مسائل روز دنيا پيوند داشته باشد. تصور اين كه او از مخفيگاه خود جايي در طول نقاط مرزي افغانستان با پاكستان به تماشاي برنامه‌هاي الجزيره و CNN مي‌نشيند و براي نطق بعدي خود يادداشت‌برداري مي‌كند، چندان دشوار نيست.

به اعتقاد من اشاره او به اروپا در آخرين نوار ويدئويي‌اش با هدف جنجال‌آفريني بوده است. او احتمالا پس از شنيدن خبرهاي مربوط به تجديدچاپ تصاوير موهن پيامبر اسلام اين موضوع را در مصاحبه خود گنجانده است اما در عين حال اين هم ممكن است كه او از وجود طرحي براي حمله در اروپا اطلاع يافته است.

طي 2 سال گذشته ما شاهد شناسايي وجود ارتباطاتي بين عوامل توطئه در اروپا و القاعده بوده‌ايم. اشاره او به غزه هم نوعي تلاش براي نشان دادن علاقه القاعده به ايفاي نقش در مناقشه اسرائيل و فلسطيني‌ها بود. موضوع خيلي ساده است. او مي‌خواهد نشان دهد كه هنوز زنده است و از تحولات جاري جهان اسلام اطلاع دارد.

باراك اوباما، نامزد دمكرات‌ها در انتخابات رياست‌جمهوري نوامبر امسال آمريكا، دولت بوش را به اهمال در جستجو براي يافتن محل اختفاي بن‌لادن كه همچنان درصدر فهرست تروريست‌هاي تحت تعقيب دنيا قرار دارد، متهم كرده است. آيا او درست مي‌گويد؟

امكان شناسايي و دستگيري بن‌لادن حداقل طي سال‌هاي 1998 تا 2001 ميلادي وجود داشت. تا قبل از 11 سپتامبر 2001 آمريكا عوامل جاسوسي زيادي در داخل افغانستان داشت كه دقيقا همين عوامل در مورد امكان حمله به مخفيگاه بن‌لادن را براي بيل كلينتون، رئيس‌جمهور پيشين [آمريكا] فراهم آوردند.

كلينتون در مورد اول با انجام حمله موشكي مخالفت كرد چرا كه نمي‌خواست در عمليات كودكان قرباني شوند. اين امكان وجود داشت كه پايگاه بن‌لادن در حوالي خوست را تحت محاصره درآورده و او را بازداشت كرد اما دستگيري او در آن زمان از اولويت‌هاي دولت نبود.

حتي پس از حوادث يازدهم سپتامبر هم در يك مورد امكان كشتن او وجود داشت. خود بن‌لادن بعدها در مورد بمباران‌هاي سنگين غارهاي تورابورا در مناطق شرقي افغانستان واقع در مجاورت مرزهاي پاكستان در دسامبر سال 2001 ميلادي مطلبي نوشته بود.

او توانست در آخرين لحظات از مهلكه بگريزد و جان سالم به‌در برد. برخي اعتقاد دارند نيروهاي افغان كه در پيشروي به سوي تورابورا، آمريكايي‌ها را همراهي مي‌كردند به فرار او كمك كرده‌اند اما در اين مورد نظر قطعي و دقيقي وجود ندارد.

در آن زمان پنتاگون از آوردن يگان دهم عمليات رزمي كوهستان به تورابورا كه در آن زمان بخشي از نيروهايش در ازبكستان استقرار داشت،‌ خودداري كرد كه اين تصميمي غلط بود.

بن‌لادن الان كجاست؟

من اعتقاد دارم او هم‌اكنون در پاكستان است و حتي به خودم اجازه مي‌دهم بگويم كجا مخفي شده است. او به احتمال زيادي در مناطق كوهستاني وزيرستان‌شمالي، جايي در نزديكي شهر ميرانشاه است. او اين مناطق را به خوبي كف دستش مي‌شناسند. اين منطقه تحت كنترل نيروهاي تحت امر سراج‌الدين حقاني است كه مريد بن‌لادن تلقي مي‌شود. در آن سوي ماجرا ارتش پاكستان جرات ورود به اين منطقه را ندارد.

به گمان شما در جايي اردوگاه‌مانند كه از آن بتوان روند فعاليت‌هاي گروه را سازماندهي كرد، اقامت دارد؟

بن‌لادن احتمالا از جايي به جايي ديگر درحال حركت و نقل مكان است. او را هميشه تعدادي از نزديكان مورد اعتمادش احاطه كرده‌اند كه الزاما معنايش اين نيست كه هرگز به او خيانت نخواهد شد. او ظاهرا به اشكال مدرن ارتباطات از جمله تلويزيون و تلفن ماهواره‌اي دسترسي دارد. منطقه ميرانشاه بر خلاف مناطق دور افتاده و پرت افغانستان به فناوري‌‌هاي نوين دسترسي دارد يا لااقل دسترسي آنها به امكانات جديد خيلي بيشتر از آن چيزي است كه ما در غرب تصور مي‌كنيم.

به اعتقاد من ايمن الظواهري، مرد شماره القاعده در همان جايي كه بن‌لادن مخفي شده است، نيست.

آيا دليل اين جدايي دغدغه‌هاي امنيتي است يا مسائل تاكتيكي؟

شايد هر دو. با اين حال طي 2 سال گذشته اين دو به چنان سطحي از اعتماد به شرايط دست يافته‌اند كه در جلسات مشورتي با هم ديدار مي‌كنند. به درستي معلوم نيست آيا بن‌لادن شخصا فرمان حملات را صادر مي‌كند يا ايمن الظواهري است كه به نيابت از او امور روزمره القاعده را مديريت كرده و دستورات را صادر مي‌كند. آنچه تقريبا اثبات شده اين كه بن‌لادن در جريان همه حملاتي كه قرار است القاعده انجام دهد، قرار مي‌گيرد.

شما بخش اعظم كتاب اخير خود را به خانواده بن‌لادن و خاستگاه اين خاندان اختصاص داده‌ايد. چرا؟

به گمان من بن‌لادن و تناقض‌هاي گسترده بين دين، سنت و مدرنيته در خاورميانه كه به طور همزمان متضمن دشمني عميق با غرب و نوعي دلبستگي به ايده‌ها و شيوه زندگي غربي است را تنها از دريچه شناخت خانداني كه او در آن رشد يافته است، مي‌‌توان شناخت.

آيا شما خاندان بن‌لادن را گروهي تروريست مي‌پنداريد؟ يا آن كه به عكس آنان افرادي معمولي و قابل احترام با تروريست‌هايي در ميان‌شان هستند؟

خاندان بن‌لادن در واقع خانواده‌اي بزرگ است. اسامه به تنهايي 24 برادر و 29 خواهر دارد. اين خاندان از ديرباز پذيراي طيف وسيعي از ديدگاه‌ها و گرايش‌هاي اعتقادي بوده كه از افرادي خوشگذران و سرزنده چون سالم بن‌لادن كه هوادار بيتل‌ها بود تا چهره‌هاي با گرايشات خشك و افراطي مذهبي را دربر گرفته است.

اين تنوع و تطور در همان روز سرنوشت‌ساز در آمريكا هم مشهود بود. درست در همان روزي كه هواپيمارباها با جت‌هاي تجاري مملو از مسافر به ساختمان برج‌هاي تجارت جهاني و ساختمان پنتاگون كوبيدند شفيق بن‌لادن، برادر ناتني اسامه در حال انجام رايزني با تعدادي از سرمايه‌گذاران در قالب نشستي در هتل رتيز كارلتون واشنگتن يعني تنها چند صد كيلومتر آن‌سوتر از محل وقوع حملات بود. گروه كارلايل كه خاندان بن‌لادن و خانواده بوش در زمره سهامدارانش هستند متولي برگزاري اين كنفرانس بود.

آيا خاندان بن‌لادن هم بسان اكثر خاندان‌هاي موفق دنيا پيشرفت خود را مديون يك چهره برجسته منفرد است؟

محمد پدر اسامه مردي خودساخته بود كه خود را از جايگاه پسر كشاورزي بي‌سواد و معمولي به موقعيت فردي ابرپولدار رساند. خاستگاه او منطقه خضرا موت، منطقه‌اي دورافتاده، بي‌آب و علف و خشن در مناطق جنوبي شبه‌جزيره عرب بود كه هيچ نامي ديگر برازنده‌تر از اين نمي‌شد برايش يافت. خضرا موت در زبان بومي‌هاي منطقه به معناي مرگ است.

14 ساله بود كه خود سكان هدايت سرنوشتش را در دست گرفت. در سال 1925 ميلادي او از درياي سرخ گذشت و با لنجي مملو از مسافر راهي شمال شد. او خود را با شكمي گرسنه و جيبي خالي به جده رساند كه در آن زمان شهري كوچك و به نسبت فقير بود. در همين شهر بود كه پدر اسامه بر فقر فايق آمد و به مكنت رسيد.

او از عهده چه كاري برمي‌آمد كه ديگران برنمي‌آمدند؟

او در خضرا موت شاهد ساختمان‌هاي بلند آجري بود كه توسط اندك مهاجران عربستاني ساخته شده بود. او شيفته ساختمان‌سازي شده بود. برج‌ها و هواپيما سرنوشت او را متحول كردند.

سرمايه اوليه براي شغل آينده‌اش را از كجا تامين كرد؟

او گودالي در شن‌ها حفر كرده بود و شب‌ها آنجا مي‌خوابيد. روزها در قهوه‌خانه‌اي كه به زائران خدمات‌رساني مي‌كرد مشغول به كار شد. عصرها در يك مغازه طلافروشي كار مي‌كرد و ذره ذره پول خود را جمع مي‌كرد. در سال 1931 كار و كسبي براي خود راه انداخت و خيلي زود وارد كارهاي ساختماني شد.

در روزهاي آغازين دوران شكوفايي نفتي عربستان‌سعودي بود كه او به يمن كار كردن طاقت‌فرسا، جاه‌طلبي بي‌انتها و انعقاد چند قرارداد نان و آب‌دار به انتخاب اول خاندان آل‌سعود در پروژه‌هاي ساخت‌وساز تبديل شد. ديري نپاييد كه شركت او وارد حوزه‌هاي گسترده‌تري چون سدسازي و احداث جاده شد. او ديگر ثروتمند شده بود.

عربستان مردان ثروتمند زيادي داشت؟ او نفوذش را چطور كسب كرده بود؟

پول به تنهايي نمي‌توانست موقعيت اجتماعي او را در عربستان‌سعودي تغيير دهد. اگرچه او در سال 1955 به كابينه سعودي راه يافت و به دليل صداقت و قابل اعتماد بودنش مورد احترام خاندان سلطنتي بود اما آنها هيچ‌گاه به او يا فرزندانش اجازه نمي‌دادند با دختران خاندان سلطنتي ازدواج كنند.

او احتمالا بين فرزندانش برخي را بر سايرين ترجيح مي‌داده است. آيا اسامه در بين 54 فرزند او از 22 زني كه اختيار كرد يكي از فرزندان محبوب محمد تلقي مي‌شد؟

محمد بن‌لادن خيلي زود از مادر اسامه كه زني سوري از ساكنان شهر بندري لاتاكيا بود، جدا شد. با اين حال شواهد زيادي وجود دارد كه نشان مي‌دهد پدر الگويي تمام عيار براي اسامه بوده است. او به عنوان پسري خردسال هميشه پدر را در سفر به مكه و مدينه براي سركشي به پروژه‌هاي شركتش و براي زيارت مسجدالاقصي در بيت‌المقدس همراهي مي‌كرد.

بن‌لادن پدر مسلماني معتقد بود و اجراي پروژه‌هاي عمراني در شهرهاي مقدس اسلامي به لحاظ شخصي براي او اهميت زيادي داشت. با اين حال او به هيچ عنوان مرتجع و تندرو نبود. به رغم پيشينه‌اش خيلي علاقه‌مند به نوگرايي بود.

از كجا اين را مي‌دانيد؟

او مسيحيان و ساير غيرمسلمانان را براي اجراي پروژه‌هاي خود به خدمت مي‌گرفت، چند دستگاه خودروي پاكارد مجلل و جديد خريده بود و اولين شهروند عادي عربستان‌سعودي بود كه اقدام به خريد جت خصوصي براي خود كرد. او اين هواپيما را از شركت TWA خريداري كرد و خلباني آمريكايي را به خدمت گرفت كه وقتي هواپيما در سال 1967 سقوط كرد هدايت آن را برعهده داشت.

محمد بن‌لادن به عنوان پدرخوانده خانواده آيا براي خود جانشين تعيين كرده بود؟ جايگاه اسامه در خانواده چگونه بود؟

اسامه كه پسر هفدهم محمد بود وقتي پدرش مرد تنها 10 سال سن داشت. او بسان ساير فرزندان ذكور محمد دوسوم درصد از سهم شركت را دريافت كرد در حالي كه به دختران تنها 1 درصد از كل سهم شركت رسيد.

اين سهام به علاوه بهره‌اي كه به سود تجميع شده فعاليت شركت پس از سرمايه‌گذاري آن در بانك‌هاي غربي تعلق مي‌گرفت اسامه را به مردي ثروتمند تبديل كرد. او ميليونر بود اما جمع ثروت او هيچ‌گاه 300 ميليون دلاري كه برخي مراجع اعلام كرده‌اند، نبوده است.

پس از يك دوره گذار كه در ضمن آن ملك فيصل شخصا قيموميت فرزندان محمد بن‌لادن را بر عهده گرفت سالم به رياست شركت بزرگ فاميلي بن‌لادن‌ها رسيد. او حداقل 10 سال بزرگ‌تر از اسامه بود و در يك مدرسه شبانه‌روزي بريتانيا تحصيل كرده بود.

تعدادي از خواهر و برادرهاي اسامه در غرب يا بيروت، پايتخت لبنان كه در آن زمان فضايي ليبرال‌تر در قياس با ساير پايتخت‌هاي عرب داشت،‌ تحصيل كردند. آيا اسامه رغبتي به تجربه كردن دنياي جديد در فراسوي مرزهاي عربستان سعودي نداشت؟

او يك بار به بيروت سفر كرد اما اين ديدار بيش از آن كه برايش مسحور كننده و جذاب باشد مايه نگراني بود. او گاهي به تماشاي برنامه‌هاي تلويزيوني غربي مي‌نشست و برخي اوقات در حالي كه شلواري بلند به‌پا داشت با دوستانش فوتبال بازي مي‌كرد.

او كه پسري خجول بود با مرگ پدر درجستجوي الگويي جديد بود. او عميقا مجذوب يكي از معلم‌هايش كه اشاعه دهنده ايده‌هاي جنبش‌ اخوان‌المسلمين بود، شده بود. روند راديكاليزه شدن اسامه به گونه‌اي نبود كه او را در برابر خانواده‌اش قرار دهد.

او بي‌هيچ مقاومتي تكيه زدن سالم بر جاي پدرش را پذيرفت اگرچه اشتياق او به مصرف مشروبات الكلي، گريز پا بودن او و علاقه‌اش به موسيقي پاپ غربي را تاييد نمي‌كرد.

گرايش‌هاي مذهبي اسامه در ابتدا هيچ تناقض با سياست‌هاي خاندان آل‌سعود نداشت. به عنوان مثال او به لزوم تلاش براي آزادي قدس شريف و نبرد با كافراني كه افغانستان را به اشغال خود در آورده بودند، اعتقادي راسخ داشت كه هر دو به شكلي با سياست رسمي دولت رياض همگرا بودند.

آيا ساير برادر و خواهرهايش اسامه راتاييد مي‌كردند يا به او به ديده آدمي غيرعادي مي‌نگريستند؟

به اعتقاد آنها سرسختي مذهبي او و باورهاي عجيب و غريب‌اش غيرقابل توجيه بود. او به همسر جوانش اجازه نمي‌داد با ني نوشابه بنوشد و فرزندانش را از نوشيدن آب از بطري منع كرده بود چرا كه گمان داشت اين كارها غيراسلامي هستند. با اين حال هيچ‌كس در خانواده بن‌لادن به اسامه به ديده تافته‌اي جدا بافته نمي‌نگريست. همان‌طور كه در فاميل‌هاي بزرگ اروپايي مرسوم بود كه يكي از پسران خاندان به جامه مذهبي درآيد بن‌لادن‌ها هم در مورد اسامه چنين احساسي را داشتند.

با اين حال او از اين سطح هم فراتر رفت...

بله. اسامه گام‌به‌گام قدر در مسير افراطي‌گري گذاشت. در سال 1979 و با حمله اسلامگراهاي افراطي به بيت‌الله‌الحرام، انقلاب اسلامي ايران و حمله ارتش سرخ به افغانستان بود كه او به سمت افراطي‌گري متمايل شد.

مدتي بعد به شهر پيشاور در پاكستان سفر كرد تا وجوهي را كه از محل كمك‌هاي ثروتمندان سعودي از جمله اعضاي خانواده‌اش براي حمايت از شبه‌نظاميان شورشي عليه اشغال افغانستان را تحويل مبارزان دهد. همان جا بود كه تصميم گرفت به جمع مجاهدان بپيوندد.

خانواده چطور مي‌‌توانست بين ديدگاه‌هايش و رابطه با شرق تعادل برقرار كند؟

سالم به عنوان رئيس خانواده و مردي تاجر كاملا موفق بود. او مي‌دانست كمك‌هاي اعطايي به مجاهدين افغان تا چه حد اهميت دارد. او به توصيه دوستان قدرتمند و با نفوذش در آمريكا همچنين در تامين بودجه فعاليت‌هاي كنترا در نيكاراگوئه نيز مشاركت داشت.

علاوه بر آن هرچند سالم علاقه بيش از اندازه‌اي به آمريكا داشت و دراين كشور براي خود چند ويلا، خودروهاي مجلل و لشكري از مستخدمان تهيه كرده بود اما به طور كامل در روياي آمريكايي خود غرق نشده بود. او عاشق سفر بود و حتي در عشق ورزيدن هم آدم عجيبي بود.

چطور؟

او 5 معشوقه داشت كه آمريكايي، انگليسي، فرانسوي، هلندي و آلماني بودند. روزي از همه آنها خواست به لندن بروند. در آنجا آنها را به هم معرفي كرد و گفت حاضر است با هر 5 تاي آنها به يك شرط ازدواج كرده و براي هر يك ويلايي به همراه يك خودرو مجلل ساخت كشور خودشان خريداري كند مشروط بر اين كه با هم بسازند و وجود هم را تحمل كنند.

معشوقه آلماني بلافاصله او را ترك كرد اما مابقي هم نتوانستند همديگر را تحمل كنند و او در نهايت با معشوقه انگليسي‌اش ازدواج كرد.

اما به ظاهر زندگي چندان شيريني نداشت.

كاملا درست است. مدتي بعد به فاصله كوتاهي پس از آن كه با هواپيمايي فوق‌سبك از فرودگاه سن‌آنتونيوي تگزاس در حال بلند شدن بود با وجود آن كه خلباني كارآزموده بود به دكل‌هاي انتقال نيرو برخورد كرد و سقوط كرد. اگرچه اين يك سانحه هوايي عادي بود اما چون در آمريكا اتفاق افتاده بود اكثر برادرها آمريكايي‌ها را مقصر مي‌دانستند.

باقر بن‌لادن كه به جاي سالم مديريت شركت و رتق و فتق امور خانواده را بر عهده گرفت مردي به نسبت مذهبي و دنيا ديده بود.

شكاف بين اسامه و خانواده چطور به وجود آمد؟

اسامه در سفر به پاكستان در نقاط مرزي اين كشور با افغانستان با مردي به نام عبدالله عظام كه از مرشدان اخوان‌المسلمين بود، آشنا شد. همانجا بود كه در پي راهنمايي‌هاي عظام ايده جهاد با كفار در ذهن اسامه جاي گرفت. سلاح‌هاي جديد كه با هزينه سعودي‌ها از ايالات‌متحده خريداري شده بود ورق جنگ را به نفع مجاهدين برگرداند.

پس از خروج نيروهاي روس از خاك افغانستان بود كه اسامه به عربستان‌سعودي بازگشت و كار روي پروژه‌هاي جديد را شروع كرد. وقتي عراقي‌ها در سال 1990 به كويت حمله كردند او به خانواده آل‌سعود پيشنهاد داد جنگجويان عرب را براي مقابله با ارتش صدام بسيج كند و خود فرماندهي نيروهاي چريكي اسلامي وفادار به خاندان سلطنت را بر عهده گيرد اما برخلاف انتظار او زمامداران رياض ترجيح مي‌دادند برخورد با صدام را به آمريكايي‌ها واگذار كنند و مجوز استقرار تعداد قابل توجهي از نيروهاي آمريكايي در خاك عربستان‌سعودي را صادر كردند.

اما به ظاهر خاندان بن‌لادن از همين تحولات هم پول درمي‌آورد؟

بله. شركت بن‌لادن‌ها تحت رهبري باقر يك سايت فرود هليكوپتر براي ارتش آمريكا احداث كرد. به اعتقاد اسامه اين كاركردها زياده‌روي بود. او از بابت رد شدن پيشنهادش توسط آل‌سعود احساس سرخوردگي مي‌كرد. او لحن خود در انتقاد از عملكرد رياض در قبال حمله صدام به كويت را تندتر كرد وسپس به همراه 4 زن و فرزندان متعددش به سودان رفت تا مدتي را در آنجا زندگي كند.

پس از اولين حمله به برج‌هاي تجارت جهاني در سال 1993 ميلادي بود كه براي اولين بار اسامه و شبكه القاعده مورد ظن قرار گرفتند و پس از آن خاندان بن‌لادن سعي كرد از او فاصله بگيرد.

روابط اسامه و خانواده واقعا قطع شد؟

نه. عبدالله، اولين پسر بن‌لادن قبل از آن كه او راهي افغانستان شود و فعاليت‌هاي ضدغربي خود را تشديد كند از او جدا شد و در عربستان‌سعودي ماند. همچنين مي‌دانيم مادر اسامه و چند تن ديگر از اعضاي خانواده او در ژانويه سال 2001 ميلادي به قندهار رفتند تا در مراسم ازدواج محمد، دومين پسر اسامه شركت كنند.

مترجم: رضا سادات‌
سه شنبه 16 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 128]