ميعاد با ماه در آستانه فصل روزه

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: ميعاد با ماه در آستانه فصل روزه
جام جم آنلاين: ماه، اين آشناي قديمي ساكنان سياره مادري ما قرنهاست كه چشمان خيره انسان را به سوي خود جلب كرده است. بشر از زماني كه به ياد ميآورد، مسحور شكوه تابش پرتوهاي نقرهفام ماه بر دشتها و كوههاي تاريك زمين بوده است؛ پرتوهايي كه تحمل تاريكي شب را براي مردمان زمين آسان ميكرده است.

شايد هيچ جرم سماوي به اندازه ماه براي ساكنان باستاني زمين منشأ توجه نبوده و ذهن جستجوگر انسان را به خود مشغول نكرده است. اما اين توجه به ماه براي انسان فقط در قالب بازتاب در شعر و ادبيات بروز نيافته است، بلكه زماني كه قرار به تدوين نخستين تقويمهاي گاهشماري رسيد، حركت منظم و اهله چشمگير ماه كه در مدت زماني مشخص تكرار ميشدند، اين جرم را به معياري براي گاهشماري بدل كرد و تقويمهاي مختلف قمري يا تقويمهاي تركيبي شمسي قمري به وجود آمدند. اين تقويمها به مرور زمان كاربرد دقيق خود در گاهشماري را از دست دادند، اما از آنجا كه قديميترين تقويمهاي شناخته شده در جهان به شمار ميروند، بسياري از آداب و سنن فرهنگي و آييني مذاهب و اقوام مختلف به آنها گره خورده و به همين دليل تا امروز هم به حيات فعال خود ادامه دادهاند. تقويم اسلامي نيز تقويمي قمري است و به همين دليل همه مناسبتها در اسلام بر مبناي اين تقويم محاسبه و اعلام ميشوند؛ مناسبتهاي مهمي مانند آغاز و پايان ماههاي حرام، فصل حج و از همه مهمتر آغاز و پايان فصل روزه و به همين دليل هم هست كه استهلال و رويت هلال ماههاي جوان اگرچه در همه دنيا طرفداران پر و پا قرصي دارد، اما براي مسلمانان از اهميتي مضاعف برخوردار است.
ساعات عصر بسرعت سپري ميشوند، گروهي از رصدگران پس از ساعتها سفر خود را به تپهاي بر فراز دشتي هموار رساندهاند، جايي كه اميد دارند غبار و ابرهاي مزاحم مانع كار آنها نشود. بسرعت ابزارهاي پيشرفته از بستههاي خاكآلود خود بيرون آورده ميشود، باد خنك عصرگاهي نشان از پايان زودهنگام فرصت آنها براي به دام انداختن شكاري گريزپاي دارد. به سرعت لولههاي تلسكوپها و دوربينهاي غولپيكر دوچشمي همسو با يكديگر به نقطهاي فراسوي افق غربي تنظيم ميشود. يكي از افراد گروه، از روي جدولهاي از پيش تعيين شده اعدادي را ميخواند و ديگران ابزارهاي خود را لحظه به لحظه بر مبناي آن تنظيم ميكنند. خورشيد كه خرامان به زير افق ميرود، هيجان گروه به اوج ميرسد، تنها چند دقيقه براي رويت كمان باريكي در آسمان فرصت هست و گاه اين كمان به حدي كمسوست كه رصدگر را به اشتباه مياندازد. شايد رگه كوچكي از ابر لحظهاي خود را به جاي هلال نازك ماه جا بزند و اين هوشياري شكارچي است كه بايد فرق بين سره و ناسره را در شرايط پرفشار دقايق اندك پيش از غروب تشخيص دهد. در پايان، بسيار محتمل است اين گروه دست خالي به خانه برگردد و گاه نيز بخت با آنها يار است و شرايط محيط دست به دست دقتهاي علمي و پيشبينيهاي قبلي ميدهد و گروه ميتواند موفق به خانه بازگردد. اين صحنه آشنايي است كه بسياري از علاقهمندان رويت هلال ماه در ابتداي ماههاي قمري، مشابه آن را تجربه ميكنند، اما شور و اشتياق عمومي به همراه حساسيتي كه عموم مردم براي اطلاع از زمان آغاز و پايان ماه رمضان دارند، باعث ميشود اين شور و شوق رصد هلال ماه جوان در اين ماه جلوه ديگري به خود بگيرد و گروههاي بيشتري را به تلاش براي رصد و استهلال هلال ماه بكشد، اما هلال ماه چگونه شكل ميگيرد؟
ماه در مدار خود به گرد زمين چرخهاي كامل را طي ميكند كه از مقارنه آغاز ميشود. مقارنه زماني رخ ميدهد كه مراكز 3 كره خورشيد، ماه و زمين تقريبا در يك جهت قرار گيرد. در اين لحظه از ديد ناظري كه روي زمين قرار دارد، هيچ بخشي از ماه قابل رويت نيست، چراكه خورشيد نيمه پشت ماه را روشن كرده است و سمتي از ماه كه رو به زمين دارد، در تيرگي محض قرار دارد، با گذشت زمان كمكم ماه در مدار خود به دور زمين جابهجا ميشود و كمكم زاويهاي شكل ميگيرد كه اضلاع آن را خورشيد ماه و ماه زمين تشكيل ميدهد. با بزرگتر شدن اين زاويه كمكم بخشي از نوري كه از خورشيد به ماه ميتابد، به سوي زمين بازتاب پيدا ميكند و هلال ماه شكل ميگيرد. اين هلال در فاصله ظاهري نزديكي از خورشيد قرار دارد و به همين دليل مدت كوتاهي پس از غروب خورشيد، ماه نيز غروب ميكند و فرصت رويت آن از بين ميرود.
روشهاي علمي فراواني براي رويت هلال ماه در طول سالهاي اخير رشد پيدا كرده و معيارهاي جهاني متنوعي براي آن تدوين شده است. ايرانيان نيز به همت چند تن از پيشگامان و پژوهشگران رويت هلال ماه از سالها پيش وارد رقابتهاي جهاني رويت هلال ماه شدند و توانستند ركوردهاي جهاني رويت هلال ماه را به خود اختصاص دهند. كنار پيشرفتهاي علمي و رصدي كه در نهايت منجر به تجهيز و توسعه گروههاي ستاد استهلال در سراسر كشور شد، پيشرفتهاي قابل ملاحظهاي در مباحث فقهي رويت هلال ماه نيز به دست آمده است كه اين موضوع هم براي رويت هلال ماه به اندازه مسائل رصدي مهم به شمار ميرود و همين قوانين فقهي است كه باعث دشواري پيشبيني آغاز و پايان ماههاي قمري در برخي از سالها ميشود.
خيليها ممكن است سوال كنند كه چرا با وجود پيشرفتهاي علمي هنوز در پيشبيني آغاز ماه نو خطاهايي رخ ميدهد؟ پاسخ بسيار ساده است. اكنون بيش از 2000 سال از زماني ميگذرد كه انسان توان پيشبيني زمان مقارنه ماه نو را به دست آورده است و اكنون نيز با دقت كسري از ثانيه ميتوان اين لحظه را محاسبه كرد، اما مساله درباره آغاز ماه قمري اين است كه اين ماه بر مبناي قوانين فقهي با رويت هلال ماه آغاز ميشود و نهتنها رويت تعريف مشخصي دارد، بلكه هنگامي كه بحث رويتپذيري مطرح شود، علاوه بر جسم، شرايط جو زمين مثل غبار يا رطوبت يا ابزار رويت نيز نقش ايفا ميكنند و اين متغيرهاست كه حل معادله تعيين دقيق رويتپذيري هلال را گاه با مشكل مواجه ميكند.
اما فارغ از بحثهاي علمي و تخصصي هلال ماه نو در آسمان سالها و قرنهاست كه ذهن ما را به خود مشغول كرده است، ديدار كمان نازك و كمسوي ماه در آسمان يكي از هيجانانگيزترين فعاليتهاي رصدي ميتواند باشد. هلال ماههايي مانند رمضان نهتنها شكارچيان حرفهاي هلال را به سوي رويت و رصد ماه جوان ميكشاند كه باعث ميشود مردم عادي نيز سري به آسمان بلند كنند و لحظهاي به عظمت كيهاني بينديشند كه در آن زندگي ميكنند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 430]